Morgunblaðið - 30.12.1995, Blaðsíða 4

4 B LAUGARDAGUR 30. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐDÁENDUR breska
rithöfundarins Rudyards
Kiplings og bókar hans,
„The Jungle Book“ (Dýr-
heimar. Sögur úr frum-
skógum Indlands) fá svo
sannarlega eitthvað fyr-
ir sinn snúð á óvenju-
legri og á köflum óhugn-
anlegri leiksýningu í
London, þar sem leikar-
ar túlka dýrin á nýstár-
legan hátt, að því er seg-
ir í The Sunday Times.
Á sýningin fátt sameig-
inlegt með teiknimynd-
unum sem Disney-fyrir-
tækið hefur gert eftir
sömu sögu.
Það er Tim Supple,
listrænn stjórnandi
Young Vic-Ieikhússins,
sem á hugmyndina að
uppfærslunni, en á síð-
asta ári setti hann
Grimms-ævintýri á svið.
Þá, eins og í sýningunni
nú, er aðallega byggt á
líkamlegu atgervi leikar-
anna til að túlka þær
persónur og þau dýr sem
koma fyrir í sýningunni.
Einfaldleikinn ræður
ríkjum í sviðsetningunni,
enga sviðsmuni er að sjá
á leiksviðinu, sem er
klætt rauðum dúk. Lítið
er hróflað við texta Kipl-
ings og aðeins stuðst við
trommuleik til að magna
áhrifin. Miklar kröfur eru því gerðar til leikar-
anna, því að Mowgli frátöldum, eru allar aðal-
persónurnar dýr. I uppfærslu Supple eru þau
hvorki mjúk né sæt, þau eru ekki í loðnum
feldi, engin veiðihár sjást og dýrin fara ekki
um á fjórum fótum. „Maður sem skríður um
á fjórum fótum er aumkunarverður,“ segir
leikstjórinn. Og því verða leikararnir að not-
ast við látbragð, hreyfingar og h(jóð til að
túlka dýrin.
Æft í dýragarði
Er æfingar hófust brá leikhópurinn sér í
dýragarðinn í London til að fylgjast með dýr-
unum og tileinka sér hreyfingar þeirra. Þegar
á sviðið var komið urðu þeir að standast freist-
inguna að túlka hlutverkin eins og um menn
væri að ræða. Leikararnir verða ekki aðeins
að leika dýrin, heldur einnig hugmyndir Kipl-
ings um þau. Og muna að það er þörf, ekki
tilfinningar, sem rekur þau áfram.
„Við reynum að vera maður sem býr yfir
andlegu viðhorfi dýrs. Við reynum að losa
okkur við öll flókin persónuleg tilbrigði, allt
reyna að einfalda hlutina
eins og hægt er, ólíkt því
sem maður gerir jafnan.
Þá reynir maður að bæta
við og koma eins miklu
til skila og mögulegt er
í texta um persónuna
sem maður leikur." Og
Mendus fannst tímanum
í dýragarðinum ekki illa
varið, þó að tígrisdýrið
þar svæfí lungann úr
deginum. Ymsar höfuð-
hreyfingar hafi t.d.
reynst gagnlegar.
Sarah C. Cameron,
sem leikur Úlfamóð-
urina, segir að mestu
hafi í raun skipt hvað
hún geri ekki á sviði. „Ég
hef t.d. þurft að beita
mig hörðu til að fítla
ekki við hluti. Ég verð
að vera minnug þess að
dýrin gera ekkert að
nauðsynjalausu."
Úlfarnir eru grá-
klæddir á sviðinu, með
sárabindi um hendurnar
til að tákna klær og með
móhíkana-klippingu. Ca-
meron segir að erfiðast
hafí reynst að túlka til-
finningar dýra, t.d. sorg.
„Þegar Mowgli kemur til
Ulfamóður til að kveðja
hana, urðum við að gæta
þess að túlka sorg hennar
ekki á mannlegan hátt,
t.d. með því að faðma
Mowgli. Þess í stað hnusar hún af honum.“
Maður í slöngulíki
Vafalítið er erfiðasta hlutverk sýningarinn-
ar í höndum Andy Williams, en hann leikur
gríðarstóra kyrkislöngu, Kaa. Ekki er reynt
að dulbúa Willams sem slöngu, „sem betur fer
er mér ekki troðið í einhvern stóran, grænan
sokk. Ég lít hræðilega út í þröngum fötum,“
segpr Ieikarinn. Þess í stað varð hann að fórna
hárinu og leiksljórinn notast við hæð hans og
fögurra metra langa stöng til að tákna stærð
kyrkislöngunnar. „Þegar ég fylgdist með
slöngunum í dýragarðinum kom mér á óvart
hversu stórar og þungar þær eru. Ég hef allt-
af ímyndað mér slöngur sem liprar og léttar,
en það eru þær alls ekki. Þær hreyfa sig ekki
tímunum saman.“
Leikstjórinn Supple segir að þrátt fyrir að
sýningin sé ekki eins glæsileg og hjá Disney,
sé hún vonandi spennandi og nái að fanga
kraftinn og dulúðina í sögum Kiplings. Upp-
setningin snúist í raun um að taka þær alvar-
lega.
TÍGRISDÝRIÐ, úlfynjan og kyrkislangan: Clive Mendus,
Sarah Cameron og Andy Willams í hlutverkum sínum.
Dýra-
sögur
sem telst mannlegt," segir leikarinn Clive
Mendus, sem fer með hlutverk tígrisdýrsins
Shere Khan. I meðförum hans er tígrisdýrið
sannkallað rándýr, grimmt og ekki sérlega
fágað. Leikarinn er klæddur röndóttri kápu
og með stóra og mikla kló á annarri hendi.
Að öðru leyti verður hann að koma dýrinu til
skila með raddbeitingu og hreyfingum. „Maður
verður að fara hreint og beint með textann,
MENNING/
LISTIR
MYNDLIST
Gallerí Sólon Islandus
Myndaröð eftir Sölva Helgason.
Gallerí Sævars Karls
Þór Elís Pálsson sýnir.
Gerðuberg
Sýn. VerGangur til 8. jan.
Gallerí Birgir
Gunnar M. Andrésson sýnir til 15.
jan.
Gallerí Geysir
Ásdís Sif og Sara Maria sýna til
7. jan.
Gallerí Fold
Jólasýning og í kynningarhorni
Shen Ji til 7. jan.
Listasafn Siguijóns Ólafssonar
Sýning á völdum andlitsmyndum
eftir Siguijón Ólafsson stendur í
allan vetor.
Mokka
Sýningin „Strið“.______________
TONLIST
Miðvikudagur 3. janúar. Guðný
Guðmundsdóttir fiðluleikari og Del-
ana Thomsen píanóleikari í Lista-
safni íslands.
Fimmtudagur 4. janúar. Sigrún
Eðvaldsdóttir fiðluleikari og Snorri
Sigfús Birgisson píanóleikari í Nor-
ræna húsinu._____________________
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið
Þrek og tár lau. 6. jan.
Kardemommubærinn lau 30. des.
Don Juan lau. 30. des., 4. jan.
Glerbrot fós. 5. jan.
Borgarleikhúsið
Lína Langsokkur lau. 30. des.
BarPar fös. 5. jan.
Hvað dreymdi þig, Valentína? lau. 30.
des.
Við borgum ekki, við borgum ekki
fös. 5. jan.
Hafnarfjarðarleikhúsið
Hermóður og Háðvör sýnir HimnarOd
fös. 5. jan.
Leikfélag Akureyrar
Sporvagninn Gimd lau. 30. des.
Tjarnarbíó
Lundúnaleikhópurinn frumsýnir Mar-
grétí miklu eftír Kristínu Ómarsdóttur
fös. 5. jan.
Upplýsingar um listviðburði sem óskað
er eftir að birtar verði í þessum dálki
verða að hafa borist bréflega fyrir
kl. 16 á miðvikudögum merktar. Morg-
unblaðið, Menning/listir, Kringlunni
1,103 Rvfk. Myndsendin 91-5691181.
Landið, sagan og tilveran
LANDIÐ, sagan og tilveran
eru sameiginleg yrkisefni
Hannesar Péturssonar og
Þorsteins frá Hamri en
út eru komnar tvær bækur með
úrvali ljóða þeirra. Haukur Hannes-
son, bókmenntafræðingur, velur
ljóð í bók Hannesar, Hjá fljótinu,
en Páll Valsson, bókmenntafræð-
ingur, velur í bók Þorsteins, Mynd-
ir í nótt og morgni. Hannes og
Þorsteinn hafa verið taldir framar-
lega í flokki þeirra skálda sem hafa
staðið fyrir endumýjun ljóðhefðar-
innar á síðari hluta aldarinnar
ásamt Snorra Hjartarsyni og fleir-
um. Það er því ekki óeðlilegt að
fjalla um þessi tvö skáld saman í
einni grein þótt ýmislegt skilji þau
einnig að. Þrátt fyrir að bæði séu
þau mjög „íslensk" í kveðskap sín-
um er Hannes til dæmis alþjóð-
legri, ef svo má segja, sækir yrkis-
efni sín og viðmiðanir í meira mæli
út fyrir landsteinana.
Staða þeirra Hannesar og Þor-
steins í bókmenntasögunni hefur
því verið andspænis atómskáldun-
um svokölluðu, svo sem Hannesi
Sigfússyni, Sigfúsi Daðasyni og
Stefáni Herði Grímssyni, sem telj-
ast hafa gert uppreisn gegn ljóð-
hefðinni og sótt fyrirmyndir sínar
frekar til erlendra höfunda og
stefna. Auðvitað er þetta gróf ein-
földun á þeim hræringum sem átt
hafa sér stað í íslenskri ljóðagerð
síðustu áratuga. Hannes og Þor-
steinn hafa báðir færst fjær hefð-
inni síðustu áratugina og hafa átt
mikinn þátt í því að móta hið ís-
lensk-móderriíska ljóðmál.
„Ég vil líkjast þér, land“, segir
Tvær bækur með úrvali ljóða Hannesar
Péturssonar og Þorsteins frá Hamri eru
komnar út. Þröstur Helgason gluggaði í
skáldskap höfundanna þar sem hefðin og
nútíminn mætast.
Þorsteinn
frá Hamri
Þorsteinn í kvæði sínu, ísland, og
lýsir þannig betur en flestir hafa
gert sjálfum sér í skáldskapnum;
„og víst kvísiast blóðrás mín og
kenndir/ í líkingu lækjá þinna.“
Fyrir Þorsteini er landið - náttúra
þess og saga - lifandi veruleiki sem
hann glímir við í kveðskap sínum.
Ljóðmálið er markað þessu; þar
birtast átök hefðarinnar, þjóð-
sagnastílsins, jafnvel eddustíls og
samtímans, nýmælanna, nýsköpun-

-1

%
Hannes
Pétursson
arinnar. Myndmálið birtir iðulega
innri baráttu mannsins, ótta hans
og vonir, í kröftum náttúrunnar;
auðn, skafl, heiði og veður eru al-
geng tákn: „Veður/ eru mér jafn-
gildi veraldar/ sem ég kanna af
varúð“, segir Þorsteinn í ljóðinu
Veður; í fárviðrinu líður honum
best því það er .jafngildi veraldar
sem ég verð að lifa í/ lifa af/ eða
láta bugast fyrir - / lamb undir
snjó.“
í ljóðum Þorsteins tvinnast þann-
ig maðurinn, sagan og náttúran
saman; á bak við allt býr vitund sem
sameinar, fom og djúp. Þetta á
einnig við um mörg ljóð Hannesar
þótt þau hafi ekki sama brag á
sér, séu ort með þýðara lagi, bjart-
ari tón, rómantískari jafnvel.
Fræg eru orð Steins Steinars um
að Hannes væri „vonarstjarnan" á
meðal ungra skálda á miðjum sjötta
áratugnum, sagðist Steinn aldrei
hafa vitað jafn ungt íslenskt skáld
yrkja jafn vel. Hannes kom fram
sem mjög hefðbundið skáld hvað
form snertir eins og fyrstu tvö
kvæði bókarinnar sýna. Maður er
hins vegar ekkert hissa á hrifningu
Steins þegar lesið er ljóð eins og
Haustvísa sem er mjög í ætt við
hans eigin kveðskap; nýstárlegur,
existensíalískur tónn er sleginn við
undirspil stuðla og ríms:
Störin á flánni
er fólnuð og nú
fer enginn um veginn
annar en þú.
í dimmunni greinirðu
daufan nið
og veist þú ert kominn
að vaðinu á ánni...
Eins og áður sagði færast Hann-
es og Þorsteinn báðir fjær hefðinni
eftir því sem líður á skáldaferil
þeirra. Af bók Hannesar má glöggt
ráða að nokkur umskipti eiga sér
stað í kveðskap hans á áttunda
áratugnum; formið verður hnitmið-
aðra og rím hverfur að mestu.
Efnistök verða líka önnur; tónninn
verður dimmari, dýpri, sjálfsskoð-
unin markvissari, lífsrökin reifuð
af meira innsæi. Tíminn verður
honum áleitið yrkisefni:
Dögum mínum fækkar
hjá djúpum sjó, er lifir allt.
Engum vömum
fæ ég við komið gep tímanum.
Inn í hraða var mér slöngvað
sem á hvítt, eyðandi bál.
Svipaða þróun má sjá í kveðskap
Þorsteins; á níunda áratugnum
verður greinileg breyting í átt til
óhefðbundnari ljóðstíls, einkum
verður breyting á myndmáli sem
verður flóknara og óræðara, mætti
kalla sum ljóð Þorsteins í seinni tíð
myndhverfðar sýnir. Svo segir í tit-
illjóði bókarinnar, Myndir í nótt og
morgni:
Dularfullt -
Það dreymir sig inn í vegfarandann og heldur
lifi hans utan að sínu:
sofandi eldur
f sál hans framvegis, dýr í biðstöðu, plt
Ijón í nótt...
Það má vitanlega alltaf deila um
það hvernig valið er í bækur sem
þessar. Oft hefur það gefist vel að
ganga út frá ákveðnu þema í ljóða-
gerð viðkomandi skálds en hér er
farin sú leið að reyna að sýna þróun
og samfellu á höfundarferli Hann-
esar og Þorsteins og hefur það tek-
ist ágætlega. Þegar valið er í ljóða-
úrval þykir mér þó skemmtilegra
að sá sem velur lýsi sýn sinni á
skáldið og skáldskap þess með inn-
gangi. Páll Valsson ritar stutt að-
fararorð að bók Þorsteins en þau
hefðu mátt vera ítarlegri. Haukur
Hannesson hefur engan inngang
að bók sinni og er það miður.