Morgunblaðið - 31.12.1995, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Líftækni og matvælaframleiðsla
Grísir á brauðfótum
og hálfberir fuglar
Bændur hafa um aldaraðir ræktað húsdýraafbrigði með sér-
staka eigínleika. í breska blaðinu The Daily Telegraph segir
að með líftækni sé nú hægt að gera tilraunir er sumir álíti að
muni bjarga mannkyni frá hungurdauða. Aðrir telji að um ein-
skæra gróðafíkn sé að ræða
VÍSINDAMENN sprautuðu genum úr kjúklingum í grísi til
að reyna að auka vaxtarhraðann. Það mistókst og fætur
grísanna urðu svo mjóslegnir að þeir báru ekki dýrin.
KALKÚNI á stærð við sauð-
kind getur orðið jólamat-
urinn hjá stórum fjöl-
skyldum innan nokkurra ára og
að sögn vísindamanna er margt
furðulegra í vændum. Með líf-
tækni er verið að búa til ger-
breytt grænmeti og ávexti, mat-
væli þar sem bragð er „hannað"
fyrirfram, hraður vöxtur tryggður
og varnir gegn ýmsum plöntusjúk-
dómnum treystar. Vísindaskáld-
skapur undanfarinna áratuga er
að verða að veruleika í eldhúsinu
en ekki eru allir jafn sáttir, sumir
vara eindregið við þróuninni, segir
í grein breska blaðsins The Daily
Telegraph.
Framtakssamir bændur og inn-
flytjendur bjóða neytendum stans-
laust nýja, undarlega rétti á borð
við kjöt af strútum, kengúrum og
alligatorum. Hægt er að fá kjöt
af hjörtum sem ræktaðir eru á
búgörðum og þykir afurðin hollari
en af villtum dýrum, minna af
kólesteróli. Alidýr er hægt að láta
vaxa hraðar en villt dýr og afurð-
in verður því ódýrari.
Sumt af því sem gert er til að
auka framleiðsluna og nýtnina á
sér orðið alllanga hefð. Sprautað
er skordýraeitri yfir grænmeti og
notaður tilbúinn áburður. Nú er
einig beitt geislun til að grænmet-
ið skemmist ekki, það er flutt yfir
heimshöfin í kæligeymslum og
loks eldað í örbylgjuofnum. Tóm-
atar sem hannaðir eru með líf-
tækni rotna hægar og eru sætari
en aðrir tómatar, þeir eru þegar
framleiddir í Kalifomíu.
Hægt er að fá í sumum stór-
mörkuðum ost er búinn er til með
ystu sem framleidd er með erfða-
fræðilegum aðferðum og kemur í
stað hefðbundins ostahleypis.
Hugsjónir að baki?
Talsmenn nýjunganna segja að
nýja tæknin muni bjarga mann-
kyninu. „Ef við ætlum að fæða
sívaxandi mannfjölda með jarð-
næði sem ekki stækkar verður
framleiðnin að vera eins mikil og
kostur er,“ segir Gary Barton,
fulltrúi Monsanto, eins stærsta
fyrirtækis í heimi á sviði rann-
sókna af þessu tagi. Vísinda- og
tæknimenn Monsanto hafa m.a.
búið til bómull, kartöflur og soja-
baunir sem skordýr vinna ekki á.
Robin Woo, er starfar við mið-
stöð matvæla- og næringarrann-
sókna í Georgetown, veitir Evr-
ópusambandinu ráðgjöf í sam-
bandi við upplýsingamiðlun til al-
mennings um nýju matvælatækn-
ina. Hann telur að hægt verði að
notfæra sér tækina til lyfjatöku,
koma lyfinu fyrir í matnum. „Ein-
hvern tíma kemur að því að ekki
þarf að fá sprautu, það nægir að
fá sér banana. Þegar öllu er á
botninn hvolft er það svo að vísind-
in geta aukið lífsgæðin."
Efasemdir hafa vaknað. í Hol-
landi urðu mótmæli neytenda til
þess að stöðvaðar voru tilraunir
sem gerðar voru með að koma
eggjahvítugenum úr fólki fyrir í
nauti, markmiðið var að kýr undan
nautinu gæfu af sér eggjahvíturík-
ari mjólk en ella. Sums staðar
hafa andstæðingar tæknibylting-
arnnar brennt akra með líftækni-
afurðum. Hafa þeir bent á hætt-
una á því að erfðaefni nýju og
breyttu tegundanna geti dreifst
út í náttúruna með lítt fyrirsjáan-
legum afleiðingum. Nýju ofurteg-
undirnar geti einfaldlega valdið
því að upp komi í náttúrunni ofur-
sjúkdómar.
Margt er að varast eins og kom
í ljós þegar bandarískir vlsinda-
menn í Maryland gerðu tilraunir
með svín. Þeir reyndu að auka
vöxt þeirra með því að koma erfða-
efni úr kúm í dýrin en þau urðu
viðþolslaus af gigt og blóðrásar-
kerfið skaddaðist. Næst var reynt
að sprauta kjúklingagenum í grísi.
Er þeir voru orðnir þriggja mán-
aða gamlir voru fótleggirnir orðn-
ir svo mjóir og veikburða að þeir
báru ekki skrokkinn.
I Kanada hefur erfðaefni ákveð-
inna afbrigða laxa verið breytt og
tekist að láta þá verða margfalt
stærri en í náttúrunni.
Sumt af því sem reynt hefur
verið minnir á hálfgerðar hryll-
ingssögur. ísraelskir vísindamenn
hafa ræktað kjúklinga með „nak-
inn háls“, fugla sem eru með 40%
minna af fjöðrum en aðrir kjúkl-
ingar. Skrokkur fuglsins er því
að staðaldri kaldari en ella og
hann bætir þess vegna hraðar á
sig holdum og nær fyrr slátur-
stærð. Astralir eru að reyna að
hanna sauðfé sem losar sig sjálft
við reyfið. Verið er að huga að
ræktun nauta, hrúta og galta sem
fæðast eiga án eistna; þá verður
hægt að sleppa því að gelda dýrin.
Líftæknimenn benda á svipuð
vandkvæði hafi komið upp hjá
ýmsum ræktuðum afbrigðum fyrr.
Fóstur svonefndra Blárra
belgískra kúa verði svo stór í
móðurkviði að taka verði þau með
keisaraskurði. Það sem gerist með
líftækninni sé fyrst og fremst auk-
inn þróunarhraði. Bændur hafi
áður verið nokkra áratugi að
rækta upp sérstakt afbrigði en
vísindamenn ljúki þessu núna með
því einu að dæla erfðaefni í fóstur.
Heimsviðskipti gagnrýnd
Fjárfestingin í líftækni um allan
heim er mikil, um 400 milljarðar
króna árin 1991 til 1992 oggagn-
rýnendur segja að hreinræktuð
gróðafíkn sé eini hvatinn, ekki
heimsbjörgunarviðleitni. Einnig er
fullyrt að óbeinn kostnaður vegna
aukinna heimsviðskipta með mat-
væli geti verið mikill. Vöruflutn-
ingamir valdi mengun og efna-
hagslegri röskun er komi niður á
kjörum almennings víða í þriðja
heiminum sé gott akurlendi tekið
undir ræktun hitabeltisafurða er
fari á markað í auðugum ríkjum,
þetta komi niður á nauðsynlegri
matvælaframleiðslu til innan-
landsnota.
FJÖLBRAUTASKÓUNH
BREIÐHOLTI
RAFVIRKJUN
Fjölbrautaskólinn Breiðholti
Grunndeild raflðna (1 ár)
Rafvirkjun í verknámsskóla (3 ár)
Rafvirkjun fyrir nema á samningi
V
r
FJÖLBRAUTASXÓUNN
BREIÐH01TI
FB þegar þú velur verknám
: : \
TRESMIÐI
Fjölbrautaskólinn Breiðholti
Grunndeild undirstöðuatriði í trésmíði
Húsasmíði grunn- og framhaldsdeildir
Húsasmíði fyrir nema á samningi
FB þegar þú velur verknám y
VÉLSMÍÐI
Fjölbrautaskólinn Breiðholti
Grunndeild málmiðna
Vélvirkjun grunn- og framhaldsdeildir
Rennismíði grunn- og framhaldsdeildir
FB þegar þú velur verknám y
Blab allra landsmanna!
-kjarni málsins!
Bylgjuleíigdir á uppboð?
BRESKA þingið hefur nú til með-
ferðar lagafrumvarp um ljósvaka-
miðla þar sem meðal annars er lagt
til að Bretland verði fyrst landa í
heiminum til að setja á fót stafrænt
sjónvarp sem nær um allan heim.
Takist það kallar tilkoma stafræns
sjónvarps á nýjar reglur um úthlut-
un bylgjulengda, að mati frétta-
tímaritsins The Economist, sem
leggur til að þær verði seldar hæst-
bjóðanda.
í leiðara tímaritsins segir að
mögulegt sé að fjölga rásum til
sjónvarpssendinga mjög með því að
senda út á stafrænu formi í stað
hliðrænna (analog) rása. Ráð-
gjafarfyrirtækið CDG, sem hefur
rannsakað málið, telur að koma
megi allt að 80 stafrænum rásum
fyrir í því rými sem nú þarf fyrir
eina hliðræna rás.
Það er ein af ástæðum þess að
breska stjórnin vill fyrir alla muni
fá sjónvarpsstöðvarnar til að bjóða
útsendingar sínar á stafrænu og
hliðrænu formi. Ráðherrar fara
fögrum orðum um myndgæði staf-
rænna sendinga og vonast til þess
að brátt verði hægt að loka fyrir
allar hliðrænar útsendingar til að
auka útsendingarmöguleikana.
Hvatt til fjárfestinga í
stafrænum búnaði
Til að freista sjónvarpsstöðvanna
til að fjárfesta í starfrænum útsend-
ingabúnaði hyggst stjómin bjóða
þeim mikið lými og ókeypis afnot
í tólf ár. Segir stjómin að komi
þessi hvatning ekki til, hafi sjón-
varpsstöðvarnar litla ástæðu til að
heija stafrænar útsendingar. Þær
þurfi ekki einungis að fjárfesta í
nýjum sendibúnaði, heldur verði
þær einnig að fá sjónvarpsáhorf-
endur til að kaupa sérstök móttöku-
tæki eða ný og rándýr stafræn sjón-
vörp. Til þess verða stöðvamar að
eyða hundruðum milljóna, ef ekki
milljörðum, I sjónvarpsréttinn að
stærstu íþróttaviðburðunum og
kvikmyndum. Sumir telja að verði
gerðar slíkar'kröfur, sé ódýrara að
kaupa réttinn að útsendingum
stöðva á borð við Sky og dreifa
þeim á kapalkerfi en að senda út
stafrænt.
I The Economist segir að auð-
veldara yrði að fá sjónvarpsstöðvar
og almenning til að kyngja kostnað-
inum við stafrænar útsendingar ef
rásirnar verði einfaldlega boðnar
upp og seldar hæstbjóðanda. Raun-
in nú sé sú að afnot af þeim séu
yfírleitt ókeypis. Einkasjónvarps-
stöðvamar eigi ekki í samkeppni
við marga um réttinn til útsend-
inga^ tekjur farsímafyrirtækja af
rásum sem þau fengu úthlutað eft-
ir duttlungum stjórnvalda séu gríð-
arlegar og varnarmálaráðuneytið,
sem hefur yfir að ráða hvorki meira
né minna en 29% útsendingarýmis
undir einu gígahertzi, hafi ekki
uppi fyrirætlanir um að nýta sér
það að neinu marki.
Verðlagt í samræmi við ágóða
Leiðarahöfundur tímaritsins tel-
ur þó ekki rétt að leyfa öllum þeim
sem óska eftir rásum að fá eins
margar og þeir vilji. Sumir notend-
ur, t.d. neyðarþjónustur, þurfí að
njóta forgangs en í öðrum tilfellum
verði áætlað hver ágóði t.d. sjón-
varpsstöðva og símfyrirtækja verði
af rásunum og að þær verði verð-
lagðar í samræmi við það.
Því er lagt til að gefin verði lof-
orð fyrir því að það rými, eða loft-
bylgjur, sem hliðrænar útsendingar
eru á, vérði boðið upp. Einhveijar
tafir verða þó á því þar sem stjórn-
völd framlengdu samning um slík
afnot við BBC um tíu ár og samn-
ingar við einkasjónvarpsstöðvarnar
renna út árið 2003.
Engu að síður er hvatt til þess
að tilkynning verði gefin út um
væntanlegt uppboð á sjónvarpsrás-
um, þar sem að það muni hvetja
sjónvarpsstöðvar þess að leita nýrra
leiða við að senda efni frá sér auk
þess sem slíkt myndi verða til þess
að almenningur myndi hafa vænt-
anlegar stafrænar útsendingar í
huga er hann festi kaup á sjón-
varpstækjum. Leyfilegt verði að
yfirbjóða þá sem fyrir séu á mark-
aðnum og að rásimar falli þeim í
skaut sem bjóði hæst. Verði raunin
sú að á dýrustu rásunum verði sent
út efni á borð við „Strandverði“ sé
ekkert við því að gera.