Morgunblaðið - 31.12.1995, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
málum. Ekki þarf mörg og stór
erlend risafyrirtæki til að kaupa upp
íslenska fiskveiðiflotann með til-
heyrandi fiskveiðiheimildum. Ekki
þarf að fjölyrða um áhrif þess á
efnahagslega afkomu íslendinga til
lengri tíma, nema tryggt sé að kvót-
inn sé leigður út gegn raunhæfu
gjaldi til takmarkaðs tíma í senn
og að tryggt verði að atvinna við
sjávarútveg haldist í landinu svo
lengi sem ötjnur störf hafa ekki
skapast í staðinn. Aðalatriðið er að
þjóðin njóti afrakstursins af auð-
lindinni og hún verði nýtt á vistvæn-
an og sem arðsamastan hátt fyrir
sem flesta. Ef fjárfestingar erlendra
aðila í sjávarútvegi verða heimilað-
ar á takmarkaðan hátt, með það
að markmiði að nýta auðlindina
betur í þágu þjóðarinnar, þá þarf
það ekkert að vera verra en að
gróðinn fari til örfárra íslenskra
útgerðarmanna. Vandinn við er-
lendar fjárfestingar er að tryggja
að nýting og yfirráð yfir auðlind-
inni haldist í höndum íslensku þjóð-
arinnar. Því eru þær varasamar og
ekki endilega réttlætanlegar þó að
einn og einn íslenskur útgerðarmað-
ur sjái sér hag í að fjárfesta í erlend-
um sjávarútvegi.
3.
Auðlindir sjávar nýtast best ís-
lensku þjóðinni ef þær eru nýttar
samtímis á sjálfbæran og hag-
kvæman hátt í þágu sem flestra
íslendinga. Núverandi stefna við
fískveiðistjórnun hefur hvorki náð
því markmiði að stuðla að vemdun
og uppbyggingu fiskistofnanna né
að minnka fískveiðiflota lands-
manna. Hinsvegar hefur hún leitt
til þess að auðlind allra landsmanna
er að færast á æ færri hendur.
Þessi stefna hefur haft alvarlegar
afleiðingar fyrir atvinnu- og
byggðaþróun í landinu. Kvennalist-
inn hefur lagt til að veiðiheimildum
verði að hluta úthlutað til byggðar-
laga. Einnig að fískimiðunum verði
skipt upp í grunnsjávarmið, sem
verði nýtt af íbúum nærliggjandi
svæða og djúpsjávarmið, sem verði
utan ákveðinnar grunnlínu. Æski-
legt er að veiðiheimildum verði út-
hlutað á skip yfír ákveðnum stærð-
armörkum til veiða á djúpsjávar-
miðum, gegn veiðileyfagjaldi eða
aflagjaldi sem greiðist árlega fyrir
afnot af auðlindinni. Beita þarf öll-
um tiltækum ráðum til að minnka
brottkast á físki, m.a. með því að
kalla þá til ábyrgðar sem stunda
slíka iðju. Stefna ber að því að stór-
virk frystiskip veiði að mestu utan
200 mílna lögsögunnar. Íslendingar
eiga að vera í fararbroddi um að
setja reglur um veiðar á alþjóðleg-
um hafsvæðum, í framhaldi af út-
hafsveiðisamningi SÞ fyrr á þessu
ári. Við verðum að halda fast í þá
ímynd að við séum ábyrg fiskveiði-
þjóð hvort sem er á úthöfunum eða
innan landhelginnar.
4.
Skoðanakannanir innan Evrópu-
sambandsins benda til bjartsýni
meðal forsvarsmanna fyrirtækja
um áhrif sameiginlegs gjaldmiðils
fyrir ESB frá árinu 1999. Yfir 60%
forsvarsmanna fyrirtækja á mis-
munandi sviðum telja áhrifin verða
jákvæð fyrir viðskipti á sínu sviði
í viðkomandi landi eða innan Evr-
ópusambandsins og allt upp í 80%
forsvarsmanna banka og lyfjafyrir-
tækja eru sömu skoðunar. Þó efast
margir um að af þessu verði, ekki
síst forsvarsmenn fyrirtækja í Aust-
ur-Evrópu. Ólíklegt er að EES lönd-
in taki upp þennan sameiginlega
gjaldmiðil Evrópusambandsins, þó
að þau mál séu ekki útkljáð enn.
Svo framarlega sem Norðmenn,
okkar helstu samkeppnisaðilar á
fiskmörkuðum Evrópusambands-
ins, eru á sama báti og við að þessu
leyti, sé ég ekki að áhrifin verði
mikil fyrir íslensk sjávarútvegsfyr-
irtæki. Erfítt er að meta hvaða
áhrif þetta hefur á samkeppnis-
stöðu annarra íslenskra fyrirtækja
á þessari stundu, ekki síst vegna
þess að ekki er útkljáð endanlega
hvort Ísland eða EES löndin al-
mennt taki upp þennan sameigin-
lega gjaldmiðil Evrópusambands-
ins. Ef af því verður minnka mögu-
leikar íslendinga til að Iaga gengið
að íslenskum sjávarútvegi, sem hef-
ur í reynd komið sér vel fyrir sjávar-
útveginn og illa fyrir iðnaðinn. Mið-
að við núverandi gengisstefnu verð-
ur ekki séð að áhrifín verði mikil,
þó að nú séu meiri möguleikar til
gengisaðlögunar að okkar aðstæð-
um en ef um sameiginlegan gjald-
miðil verður að ræða.
5.
Nú eru mörg lönd í biðröð eftir
því að komast inn í ESB, þar af
átta lönd frá fyrrum Austur-Evr-
ópu. Samtímis gætir vaxandi
óánægju með sambandið, t.d. í
Frakklandi, Englandi og Svíþjóð.
Margt er á þessari stundu óljóst
um þróun ESB á næstu árum, bæði
hvað varðar stærð þess og hvernig
Maastricht samkomulagið verður
endanlega útfært. Evrópusamband-
ið mun eftir sem áður byggja á
Rómarsáttmálanum, sem gerir ráð
fyrir sameiginlegri nýtingu og yfir-
ráðum á auðlindum eins og fiski-
miðum. Ekkert bendir því til að físk-
veiðistefna ESB geti hentað íslend-
ingum. Þó að margt gott sé að fínna
í lögum ESB um félags- og atvinnu-
mál og jafnrétti kynjanna, eru kon-
ur enn mjög fáar í forystu ESB og
atvinnuleysi er mikið, ekki síst
meðal ungra kvenna. Því vill
Kvennalistinn að svo komnu máli
leggja áherslu á að ísland standi
utan ESB. Það er ekkert sem hindr-
ar okkur í að lögleiða góðar breyt-
ingar ættaðar frá Evrópu nema
viljaleysi Alþingis eða íslenskra
stjómvalda. Engu að síður er mikil-
vægt að fylgjast vel með þróun
Evrópusambandsins og ef til stefnu-
breytingar kæmi gerir Kvennalist-
inn þá kröfu að svo stórt mál verði
borið undir þjóðaratkvæði.
6.
Hlutverk forseta íslands er
ákvarðað í stjórnarskránni í stórum
dráttum þannig að ekki er mögu-
legt að breyta hlutverki eða vald-
sviði forsetans svo nokkru nemi án
stjórnarskrárbreytingar. Það sama
á við reglumar sem gilda um kosn-
ingu forsetans, m.a. það að ef mörg
eru í kjöri þá er sú eða sá réttkjör-
in(n) forseti sem flest atkvæðin
fær, enda þótt mun minna en 50%
atkvæða falli í hlut viðkomandi. Ein
þeirra breytinga sem hefur verið til
umræðu er að sameina embætti
forseta íslands og embætti forseta
Alþingis. Það er ekki möguiegt
samkvæmt núgildandi stjórnarskrá
ef forseti Alþingis er jafnframt al-
þingismaður, því að forseti íslands
má ekki vera alþingismaður sam-
kvæmt 9. grein stjórnarskrárinnar.
Ekki virðist heldur mögulegt, sam-
kvæmt 11., 15. og 17. grein stjóm-
arskrárinnar, að sameina embætti
forseta lýðveldisins og forsætisráð-
herra, þar sem forsetinn ber ekki
ábyrgð á stjómarathöfnum, forset-
inn skipar ráðherra, og sá ráðherra
sem forseti lýðveldisins hefur kvatt
til forsætis, þ.e. forsætisráðherra,
stjórnar ríkisstjórnar- eða ráðherra-
fundum.
Olíklegt er að stjórnarskránni
verði breytt fyrir næstu forseta-
kosningar, þvi þá þyrfti að ijúfa
þing og boða til alþingiskosninga.
Því er líklegt að hlutverk og vald-
svið embættis forseta íslands breyt-
ist ekki meira en hingað til þegar
skipt hefur verið um forseta. Að
mínu mati hefur embætti forseta
íslands verið mikilvægt sameining-
artákn fyrir þjóðina og ég sé engin
sérstök rök fyrir að breyta því svo
nokkru nemi, hvorki nú né í fyrirsjá-
anlegri framtið. Forsetinn hefur
vaid til að gera samninga við önnur
ríki og til að synja staðfestingu á
lagafrumvarpi og leggja ákvörðun
um það í þjóðaratkvæði. Þetta er
mikið vald, ekki síst hið síðar-
nefnda, sem forseti lýðveldisins
hlýtur að beita í samræmi við sina
sannfæringu. Ég vildi þó gjarnan
sjá þá breytingu á starfskjörum
forsetans að hún eða hann greiði
skatta af launum sínum eins og
aðrir þegnar, án þess að heildar-
kjörin versni frá þvi sem nú er.
Þetta er hægt að tryggja með ein-
faldri lagabreytingu á yfirstandandi
þingi.
Eg vil að lokum nota tækifærið
og óska landsmönnum gæfuríks
komandi árs.
Jón Baldvin Hannibalsson formaður Alþýðu-
flokksins-Jafnaðarmannafiokks íslands
Að gera
skyldu sína
í.
ÞAÐ ER misskilningur að leiðin
til að bæta kjörin liggi gegnum halla-
rekstur ríkissjóðs. Efnahagsbatinn
skilar ríkissjóði auknum skatttekjum
af einstaklingum og fyrirtækjum.
Ef ríkissjóður er rekinn í jafnvægi,
hverfur hann af lánamarkaði sem
keppinautur fyriitækja og einstakl-
inga. Það ýtir undir lækkun vaxta.
Lækkun vaxta örvar fjárfestingu.
Aukin fjárfesting skapar fleiri störf
og meiri tekjur. Þannig batna kjörin.
Kenningin um að hallarekstur rík-
issjóðs sé réttlætanlegur til að halda
uppi atvinnu á samdráttartímum,
þýðir að ríkissjóð ber að reka í jafn-
vægi eða með afgangi þegar hag-
vöxtur nær sér á strik. Ella endar
varanlegur hallarekstur í gjaldþroti.
Þingflokkur Alþýðuflokksins svar-
aði þessari spumingu í verki við af-
greiðslu fjárlaga fyrir jól með tillög-
um um jöfnuð í ríkisfjármálum á
árinu 1996. Þær tillögur gerðu ráð
fyrir sparnaði í ríkisrekstri umfram
frumvarp ríkisstjórnarinnar og aukn-
um tekjum af flármagnstekjuskatti,
veiðileyfagjaldi og sölu eigna.
Ríkisstjórnin hins vegar gerir ráð
fyrir óbreyttum halla, þrátt fyrir
stórauknar tekjur af aukinni veltu
vegna efnahagsbatans. Ríkisstjórnin
er því ekki að beita fjárlagatækinu
til að stuðla að lækkun vaxta og þar
með aukinni atvinnu. Ríkisstjórnin
heldur því áfram á braut skuldasöfn-
unar, þrátt fyrir efnahagsbatann.
Hún mun því fleyta sér á næsta ári
með auknum lántökum, til þess að
fjármagna ríkissjóðshallann og við-
skiptahallann (sem Þjóðhagsstofnun
áætlar um 7 milljarða 1996) auk
þess sem hún veitti nýjar og ótæpi-
legar ríkisábyrgðir með lánsfjárlög-
um.
Á næsta ári munu 35 milljarðar
króna streyma út úr landinu sem
afborganir og vextir til erlendra lán-
ardrottna af áður teknum lánum.
Þetta samsvarar öllum útgjöldum
samkvæmt fjárlögum til mennta-
málaráðuneytisins (stofnkostnaður
og rekstur skólakerfisins og allra
menntastofnana); félagsmálaráðu-
neytisins (húsnæðismál, sveitar-
stjórnarmál og atvinnuleysistrygg-
ingakerfið); og dóms- og kirkjumála-
ráðuneytis (löggæslan, landhelgis-
gæslan, þjóðkirkjan).
Haldi ríkisstjórnin áfram á sömu
braut mun þetta skattgjald til útlend-
inga samsvara öllum útgjöldum okk-
ar til heilbrigðisráðuneytisins (al-
mannatryggingar, sjúkratryggingar
°g byggingar- og rekstrarkostnaður
allra sjúkrastofnana) um aldamót.
2.
Þegar við tryggðum okkur toll-
fijálsan markaðsaðgang fyrir 96%
af sjávarafurðum okkar á Evrópu-
markaði með EES-samningnum
tókst okkur að fá út af borðinu upp-
haflega kröfu Evrópusambandsins
um einhliða veiðiheimildir í íslensku
lögsögunni. Þar að auki fengum við
varanlega undanþágu frá hinum al-
menna rétti til íjárfestingar innan
EES varðandi íslenskan sjávarútveg.
Það er því algjörlega undir sjálfum
okkur komið, hvort við viljum fram-
fylgja þessu flárfestingarbanni
stranglega eða hvort við teljum það
okkur í hag að slaka á því.
Mín skoðun er sú að við eigum
að fara að öllu með gát í þessu efni,
áður en við höfum látið reyna á
samninga okkar um Evrópusam-
bandsaðild. Þessi varanlega undan-
þága frá fjárfestingarrétti erlendra
aðila í sjávarútveginum getur reynst
vera tromp á hendi í slíkum samning-
um.
Hitt er annað mál að það er ekki
sjálfum okkur í hag að framfylgja
þessum reglum til hins ýtrasta. Sjáv-
arútvegur er ekki bara veiðar innan
lögsögu og frumvinnsla. Sjávarút-
vegurinn er fjölbreytilegur matvæla-
iðnaður þar sem dreifing vörunnar,
markaðssetning og sölustarf skilar
stórum hluta hagnaðarins. Reynslan
sýnir að það er okkur f hag að nýta
erlenda þekkingu, tæknikunnáttu og
fjármagn í samstarfi um uppbygg-
ingu fyrirtækja í ýmsum greinum í
þessum iðnaði. Við eigum því að
heimila óbeinar fjárfestingar en setja
mörkin þegar kemur að eignarhaldi
og ráðstöfunarrétti á auðlindinni og
veiðiheimildunum sjálfum.
3.
Ótakmarkaður aðgangur að tak-
markaðri auðlind leiðir ævinlega til
rányrkju af því að enginn er ábyrgur
fyrir viðhaldi auðlindarinnar. Þess
vegna er ofveiði á almenningum
heimshafanna orðin heimsvandamál.
Sovétríkin sálugu eru nærtækasta
dæmið um skelfilegar afleiðingar
rányrkju á náttúruauðlindum, þar
sem nýtingin „kostaði ekkert“. Þau
eru mesta umhverfisslys mannkyns-
sögunnar.
Mesta byíting sem orðið hefur á
lifnaðarháttum þjóðarinnar, í ver-
stöðinni íslandi, frá landnámstíð er
sú staðreynd, að fískimiðin eru ekki
lengur almenningur. Menn eru ekki
lengur fijálsir að því að róa til fiskj-
ar eins og verið hefur í meira en
þúsund ár.
Alþingi Islendinga hefur lýst fiski-
miðin við íslandsstrendur þjóðareign
og gert ríkisstjórnina ábyrga fyrir
varðveislu auðlindarinnar - í nafni
eigandans, þjóðarinnar.
Ríkisstjórnin hefur úthlutað sum-
um, sem þýðir að hún hefur synjað
öðrum, nýtingarréttinum; veiðiheim-
ildunum. Þessar veiðiheimildir eru
gríðarlega verðmætar og þar af leið-
andi eftirsóknarverðar. Verðmæti
þeirra nemur tugum milljarða. Enda
þótt þeir, sem fengið hafa þessi verð-
mæti til ráðstöfunar gegnum póli-
tískt skömmtunarkerfí hafi ekkert
greitt fyrir þau, ganga þau kaupum
og sölum innan hópsins fyrir marga
Margrét Frímannsdóttir, formaður Alþýðubandalagsins
Erlendir aðilar
fái ekki að kaupa si g
inn í sjávarútveginn
i.
VISSULEGA batnaði efnahagur
landsins eitthvað á þessu ári þótt sá
bati sé ekki jafn mikill og Góðæris-
gaur Sigmunds í Morgunblaðinu vill
láta. Og Þjóðhagsstofnun segir að
bjartara sé framundan en um langt
skeið og vonandi reynist það rétt.
Þessi glæta vekur vonir um að betur
megi ganga en áður í baráttunni við
sívaxandi halla ríkissjóðs, slæma
skuldastöðu hans og ójöfnuð í kjara-
og réttindamálum. Það gerist þó
ekki af sjálfu sér og við stöndum
ekki frammi fyrir vali á milli þess
að láta efnahagsbata þessa árs eyða
halla ríkissjóðs, draga úr skuldum
sjóðsins eða bæta kjörin. Það þarf
að gera allt í senn og breyta jafn-
framt um stefnu í stjórn ríkisfjár-
mála. Til þess þarf pólitískan kjark,
sem ég efast því miður um að þessi
ríkisstjórn hafí. Nýlega samþykkt
fjárlög fyrir árið 1996 benda ekki
til þess.
Eftir áratuga langa baráttu við
verðbólgudrauginn tókst að kveða
hann niður með samstilltum aðgerð-
um sem Alþýðubandalagið leiddi
þegar það stýrði fjármálaráðuneyt-
inu fyrir fimm árum. Þá var grunnur-
inn lagður' að stöðug-
leika í efnahagsmálum
og síðan hefur verð-
lagsþróun hér verið
sambærileg við þróun
verðlags í helstu sam-
keppnislöndum. Þess-
um árangri hefur ekki
verið spillt sem betur
fer, en undirstöðumar
hafa ekki verið treystar
eða nýttar til að jafna
lífskjör og bæta hag
ríkissjóðs. Þvert á móti
hefur staða ríkissjóðs
versnað, félagslegt
óréttlæti aukist, staða
þeirra lægst launuðu
versnað og launamunur
aukist, að ekki sé
minnst á það skelfiiega atvinnuleysi
sem nú ríkir hér á Iandi en var óþekkt
áður. Nú er höggvið að rótum
menntakerfisins og heiibrigðiskerfís-
ins undir yfirskini spamaðar og ha-
græðingar og reynt með ýmsu móti
að draga úr ríkisrekstri án þess að
hafa markað stefnuna í þeim málum.
Verkefnum er ekki forgangsraðað
og skorið flatt.
Eigi árangur að nást í ríkisfjármál-
um jafnframt því að tryggja að jöfn-
uður ríki í kjara- og
réttindamálum og þjóð-
félagið aðstoði þá sem
minnst mega sín eða
eiga um sárt að binda
verður að breyta vinnu-
brögðum og stefnu. Það
verður að ráðast í upp-
stokkun ríkisfjármála,
meta hvaða verkefni
eigi að vera samfélags-
leg og hver ekki og for-
gangsraða verkefnum.
Það verður að skerpa
verkaskiptingu ríkis-
stofnana og ríkisfyrir-
tækja og skilgreina
hlutverk þeirra. Það
verður að finna rætur
vandans og uppræta þær. Við búum
við markaðskerfi, en viljum jafn-
framt reka öflugt velferðarkerfí með
áherslu á menntun og heilsugæslu.
Það gerum við ekki til frambúðar
nema með því að endurmeta hin sam-
félagslegu verkefni með það fyrir
augum að styrkja þá þætti sem við
viljum standa vörð um.
Það verður að skapa íslensku at-
vinnulífi eðlileg rekstrarskilyrði og
styrkja samkeppnisstöðu fyrirtækja
á innlendum og erlendum mörkuðum.
Margrét
Frímannsdóttir