Morgunblaðið - 04.01.1996, Blaðsíða 4
4 C FIMMTUDAGUR 4. JANÚAR 1996
VIÐSKIPTI
MORGUNBLAÐIÐ
Minnkandi hag-
vöxtur og aukið að-
hald í ríkisrekstri
Fjármál á fimmtudegi
*
Aríð 1996 ætti að öðru jöfnu að verða gott ár, segir Sigurður
B. Stefánsson. En hagvöxtur í viðskiptalöndum íslendinga er minni
en í fyrra og aukið aðhald í ríkisrekstri í Evrópu og Ameríku og
háar skuldir heimilanna gætu dregið úr almennri eftirspum.
Ut- og innflutningur á íslandi 1988-1995
Breyting (%) frá sama mánuði árið áður
Innflutningur
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
Verðlag á útfluttum sjávarafurðum
1990-95
Vísitala
1990 1991 1992 1993 1994 1995
Hagvöxtur og verðbólga . . .
í Bretlandi
-3*- 1993 ' 1994 ■ 1995
5%
4
í Þýskalandi
Hagvöxtur
Verðbólqa-
2
1
0
-1
-2
-3>- 1993 ■ 1994 - 1995
á íslandi
Haqvöxtur
-3>- 1993 ■ 1994 ■ 1995
IUPPHAFI ársins 1996 ber
tvennt hæst í alþjóðlegum
efnahagsmálum og hvor
þáttur um sig gæti ráðið
miklu um framvinduna í þjóðarbú-
skap íslendinga á næstu árum. Á
síðari hluta ársins 1995 tók að
hægja á hagvexti í nokkrum af
stærstu iðnríkjunum. Enginn mað-
ur gengur svo langt að spá því að
á árinu 1996 komi fram samdrátt-
ur í framleiðslu eða tekjum í við-
skiptalöndunum en efasemdir um
áframhaldandi góðæri munu áge-
rast þegar líður á útmánuði og
vorið ef framleiðsla glæðist ekki
aftur von bráðar.
Síðara atriðið er umræða í ríkj-
um Evrópusambandsins um sam-
eiginlegan gjaldmiðil og bein áhrif
af undirbúningi þeirra vegna sam-
runa peningamálastefnu í ríkjunum
sem gæti orðið að veruleika frá og
með 1. janúar 1999. íslendingar
eiga hvorki beina aðild að umræð-
unni og hvað þá heldur að formleg-
um undirbúningi samrunans en
efnahagslegra áhrifa mun þó gæta
hér á landi sem annars staðar engu
að síður, bæði með beinum og
óbeinum hætti. Víkjum nánar að
þessum þáttum eftir örstutt yfírlit
um innlend efnahagsmál.
Aukning í framleiðslu og
eftirspurn náði jafnvægi
árið 1995
Glögglega hefur komið fram í
fréttum á Islandi um áramótin að
árið 1995 var hagstætt í efnahags-
legum skilningi. Hagvöxtur var
um 3,2% eftir 1,1% hagvöxt árið
1993 og 2,8% árið 1994. Á árinu
1996 er reiknað með að fram-
leiðsluaukning geti legið á bilinu
3,2% til 4,2% eftir því hvort stuðst
er við nýjustu spá Þjóðhagsstofn-
unar eða nýbirta spá í Gjaldeyris-
málum, fréttabréfí Ráðgjafar og
efnahagsspáa, undir ritstjórn
Yngva Harðarsonar hagfræðings.
Efsta myndin hér á síðunni sýn-
ir þróun vöruinnflutnings og -út-
flutnings á síðustu árum og allt
til ársins 1996. Reiknað er eftir
ársfjórðungslegum tölum en hver
punktur sýnir prósentubreytingu í
vöruútflutningi eða almennum
vöruinnflutningi síðustu fjóra árs-
fjórðunga í samanburði við sömu
stærð einu ári áður miðað við fast
gengi krónunnar. Á þennan mæli-
kvarða tók útflutningur að aukast
síðla árs 1993 eftir langvarandi
stöðnun og lægð sem hófst árið
1988. Aukningin var kröftug árið
1994 og fram eftir árinu 1995 en
á síðari hluta þess árs tók að
hægja á aukningunni. Enn er þó
reiknað með liðlega 3% aukningu
útflutnjngs vöru og þjónustu árið
1995. Árið 1996 reiknar Þjóðhags-
stofnun með aðeins 0,7% aukningu
útflutnings en í Gjaldeyrismálum
er reiknað með 5,5% aukningu.
Á efstu myndinni sést einnig
að innflutningur jókst mikið á ár-
inu 1994 og var enn að aukast
langt fram eftir árinu 1995. Síðla
sumars var jafnvel útlit fyrir að
eftirspurnarbylgjan risi bæði
hærra og stæði lengur en fram-
leiðsluaukningin en þá tók að
hægja á aukningu innflutnings
aftur. Sem dæmi mætti taka að
innflutningur í maí 1995 var 13%
meiri en í maí 1994 samkvæmt
árstíðaleiðréttum tölum í Hagvís-
um Þjóðhagsstofnunar (desember
1995) en í septem-
ber og október 1995
var innflutningur
aðeins um 3,6 til
3,7% meiri en í
sömu mánuðum
árið 1994.
Óvissa á árinu 1996 í ytri
stærðum þjóðarbúsins fremur
en innri
Þjóðhagsstofnun reiknar nú
með um 5,5% aukningu innflutn-
ings árið 1995 en 2,8% aukningu
á árinu 1996. Samningurinn um
stækkun álversins í Straumsvík
og framkvæmdir við fyrirhuguð
göng undir Hvalfjörð munu verða
til þess að styrkja stoðirnar í ís-
lensku efnahagslífl og almennt
verður að telja horf-
ur hér innanlands
prýðilegar. Nokkur
óvissa ríkir i kjara-
málum vegna upp-
sagnar á samning-
um fáeinna verka-
lýðsfélaga en líklega er meiri
ástæða til að vera á varðbergi
vegna óvissra þátta í ytri stærðum
þjóðarbúsins heldur en í innlendum
þáttum.
Myndin til vinstri í þriðju röð-
inni sýnir útflutningsverð sjávar-
afurða árin 1990 til 1995. Þar
sést vel hvernig samdráttur í fram-
leiðslu og eftirspurn í viðskipta-
Iöndunum hafði áhrif á.útflutn-
ingsverð á mikilvægustu afurðum
íslendinga á árunum 1991 til
1994. Frá miðju árinu 1994 hefur
útflutningsverðið farið hækkandi.
Ef fram kemur veikleiki í efna-
hagslífí nágrannaþjóðanna mun
draga úr eftirspurn almennt og
einnig eftir físki en lakara fiskverð
hefur jafnan umtalsverð áhrif á
þjóðarbúskap íslendinga. Minnk-
andi eftirspurn í ríkjum Evrópu-
sambandsins á árinu 1996 gæti
stafað af auknu aðhaldi í ríkis-
rekstri vegna skilmála í Ma-
astrichtsáttmálanum (sjá hér á
eftir) og undirbúnings fyrir sam-
eiginlegan gjaldmiðil ríkjanna frá
og með árinu 1999, af háum vöxt-
um sem ekki hafa lækkað nægi-
lega hratt og halda aftur af fjár-
festingu eða af háu gengi þýska
marksins sem dregur úr eftirspum
eftir þýskum vörum
í útlöndum.
í nýbirtri skýrslu
OECDum árið 1996
(OECD Economic
Outlook, desember
1995) eru spár um
hagvöxt í stærstu ríkjum lækkaðar
lítillega frá fyrri áætlunum. í Evr-
ópu vegur þyngst að nýjustu tölur
frá Þýskalandi og Frakklandi sýna
minni aukningu framleiðslu en
áður var talið. Hagvöxtur í Þýska-
landi gæti orðið rétt um 2,5% árið
1995 og í Bretlandi (sjá neðstu
mynd til vinstri) og Frakklandi 2,6
til 2,7%. Þannig er hagvöxtur í
Evrópusambandinu í heild aðeins
um 2,3 til 2,4%% árið 1995 en í
ríkjum OECD samtals um 2,4%.
OECD reiknar enn með að árið
1996 verði hagvöxtur í aðildarríkj-
unum 26 ívið meiri en í fyrra eða
2,6% en sú spá er háð því að hag-
vöxtur í Japan aukist úr 0,3% í
2,0% milli áranna 1995 og 1996.
Það er í Bandaríkjunum sem
þjóðarbúskapur stendur í mestum
blóma um þessar mundir. Þar
lækkaði seðlabankinn forvexti um
0,25% fyrir tveimur vikum í 5,5%
og var það önnur 0,25% lækkunin
síðan í haust. Hagvöxtur varð
hátt í 3,5% árið 1995 og OECD
reiknar með um 2,5% hagvexti
hvort áranna 1996 og 1997. Þetta
góða árferði hefur vissulega glatt
hluthafa í bandarískum fyrirtækj-
um en árið 1995 var eitt hið besta
á Wall Street í manna minnum.
Hlutabréfaverð á Wall Street
hækkaði hvorki meira né minna
en um 35% að jafnaði á árinu og
bar uppi hækkun hlutabréfaverðs
á alþjóðlegum markaði. í Japan
var verð á hlutabréfum heldur
lægra í lok ársins en í upphafi
þess og í nýju löndunum („Emerg-
ing Markets") kom fram um 11%
lækkun á árinu. Hlutabréfaverð í
Evrópu utan Bretlands hækkaði
aðeins um 8% á árinu 1995 og
heimsvísitala hlutabréfaverðs utan
Bandaríkjanna hækkaði aðeins um
5% á árinu. En verðhækkunin á
Wall Street lagaði meðaltalið
þannig að hlutabréf hækkuðu
samtals um 16 til 17% á árinu
1995 þegar mælt er í dollurum.
Árið 1995 lækkuðu vextir víða
á alþjóðlegum markaði um 2%
Eins og fyrri daginn voru hag-
stæð skilyrði á skuldabréfamark-
aði lykillinn að góðum árangri á
hlutabréfamarkaði. Eftir umtals-
verða vaxtahækkun sem banda-
ríski seðlabankinn knúði fram á
árinu 1994 til að draga út hættu
á aukinni verðbólgu og þenslu
voru langtímavextir orðnir 7,9%
í upphafi ársins 1995. Fyrir mitt
ár höfði þeir lækkað um nærri
2% í um 6% og núna eru vextir
af 10 ára ríkisskuldabréfum í
Bandaríkjunum aðeins um 5,7%.
Forvextir seðlabankans eru eins
og fyrr sagði 5,5% og til eru þeir
sem telja að um mitt þetta ár
muni þeir jafnvel verða komnir
niður í 4,5%.
Það ríkir því áfram bjartsýni
í efnahagsmálum í Bandaríkjun-
um. Hagnaður fyrirtækja hefur
aukist umtalsvert og nærri því
nóg til að standa undir meira en
þriðjungs hækkun hlutabréfa-
verðs árið 1995. Hlutfallið á milli
verðmætis hlutabréfa og hagnað-
ar (V/H hlutfallið) er að vísu
orðið 17 til 18 að jafnaði en í
ljósi þess að verðbólga er aðeins
2,6 til 2,9% og heldur minnkandi
er það ekki talið hættulega hátt
svo fremi sem hagnaður fyrir-
tækja helst áfram góður. Þess
má geta til gamans að V/H hlut-
fall hlutabréfanna í Coca-Cola á
markaði í New York var orðið
27 þegar í upphafi ársins 1995.
Eftir mikla hækkun á verði hluta-
bréfanna og góðan hagnað fyrir-
tækisins var hlutfallið komið í
35 nú undir lok ársins. „Og hér
eru þó ekki á ferðinni hlutabréf
í hátæknifyrirtæki,“ eins og einn
fj ármálaráðgj afinn
komst að orði,
„heldur í fyrirtæki
sem á allt sitt und-
ir 109 ára gamalli
formúlu fyrir gos-
drykk!“
Evrópuþjóðir keppast við að
fullnægja skilyrðum
Maastrichtsáttmálans
Bjartsýni ríkir m.ö.o. almennt í
Bandaríkjunum þrátt fyrir þrálát-
an fjárlagahalla og sívaxandi
skuldir hins opinbera. En Banda-
ríkin skera sig úr í hópi stærstu
iðnríkja eins og fyrr sagði (sjá
Peningakerfið
hið smæsta í ver-
öldinni
Prýðilegar
horfur innan-
lands