Morgunblaðið - 07.01.1996, Síða 6

6 SUNNUDAGUR 7. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Bildt-áhrifin og hinn
alþýðlegi Persson
Formannsskipti eru framundan hjá sænska
Jafnaðarmannaflokknum, eftir nokkrar
sviptingar. En uppsveifla Hægriflokksins
er ótvíræð, þó flokksformaðurinn sé fjar-
verandi. Sigrún Davíðsdóttir svipast um
á vettvangi sænskra stjómmála.
CARL Bildt, formaður sænska Hægriflokksins, hafði ekki
ástæðu til að brosa er úrslit síðustu kosninga lágu fyrir í sept-
ember 1994. Niðurstöður skoðanakannana ættu þó að vera
honum fagnaðarefni þessa stundina.
PAPPÍRSSKAMMTUR á
mann á flokksþingi
sænskra jafnaðar-
manna í mars er um
hálfur metri á þykkt og slær öll
met á þeim bæ. Fylgi flokksins
hrannast hins vegar ekki eins
hratt upp. Ef marka má skoðana-
kannanir hefur flokkurinn sjaldan
eða aldrei átt jafnlitlu fylgi að
fagna. Hins vegar rakar Hægri-
flokkurinn að sér fylgi, þó flokks-
formaðurinn Carl Bildt hafí vart
sést á heimavelli undanfarið, sök-
um anna við friðarstarfið í Bosn-
íu. En fylgishrun jafnaðarmanna
skaðar þá ekki að marki, því þeir
hafa stuðning Miðflokksins. Og
uppsveifla Hægriflokksins dugir
þeim skammt, því á borgaralega
vængnum ríkir upplausn og ráð-
villa.
Flokksformaður
í fjarlægð
Það vakti nokkurn kvíða í
Hægriflokknum þegar Carl Bildt
var beðinn um að gerast sátta-
semjari Evrópusambandsins í
Bosníudeilunni síðastliðið vor.
Reyndar voru flokksmenn stoltir
af formanninum, en um leið kvíðn-
ir yfír fjarveru hans. Það hefur
þó sýnt sig að kvíðinn hefur verið
ástæpulaus, að minnsta kosti í
bili. í þingkosningunum í septem-
ber 1994 fékk flokkurinn 22,4
prósent atkvæða. í skoðanakönn-
unum undanfarið hefur flokkurinn
fengið um 28 prósent. Það var
því heldur auðveldara að kyngja
því að Bildt héldi áfram starfinu
í Bosníu, eftir að friðarsamningar
voru undirritaðir.
Reyndar brosa ýmsir yfir því
að flokknum skuli ganga svo vel,
þegar formaðurinn er fjarverandi.
Sjálfur hefur hann spaugað með
að kannski þyrfti að hugsa nánar
út í það. Flestir álíta þó að Bildt-
áhrifín, áhrif þess að honum skuli
falin ábyrgðarstörf á alþjóðavett-
vangi, hafi valdið uppsveiflunni.
Fjarvera hans hefur einnig gefið
öðrum flokksmönnum tækifæri til
að láta ljós sitt skína. Því hefur
ásjóna flokksins breyst svolítið og
orðið fjölbreyttari.
Nú er ljóst að Bildt verður alla
vega fjarri sænskum stjórnmálum
fram á næsta ár og því spurning
hvernig flokknum reiðir af á þeim
tíma. Það er einnig spurning hver
áhrif það hefur að í bandarískum
fjölmiðlum hefur Bildt verið ákaft
gagnrýndur fýrir störf sín í Bosn-
íu. Meðal annars hefur það orðið
til gagnrýni að hann skuli enn
vera formaður Hægriflokksins og
látið svo um mælt að hann noti
Bosníustörfín fyrst og fremst til
að styrkja stöðu sína heima fyrir.
Einnig er hann gagnrýndur fyrir
að vera ögrandi og ekki nógu vel
að sér. Sjálfur segir Bildt að stór
verkefni dragi líka að sér mikla
gagnrýni.
I Svíþjóð er gagnrýnin þó skilin
sem svo að hún beri fremur vott
um togstreitu milli aðila í friða-
rumleitununum, heldur en gagn-
rýnisverð atriði í störfum Bildts.
Ef gagnrýnin kemur hins vegar i
raun frá bandarískum frammá-
mönnum gæti Bildt bæst í hóp
þeirra, sem hafa orðið að hverfa
frá Bosníudeilunni og það gæti
skaðað álit hans heima fyrir og
komið flokknum illa.
Dauf sljórnarandstaða
En uppsveifla Hægriflokksins
stafar kannski ekki eingöngu af
Bildt-áhrifunum eða vasklegri
framgöngu hægrimanna. Hún
stafar vísast einnig af vaxandi
óvinsældum Jafnaðarmanna-
flokksins og óklárri stöðu Folk-
partiet, Þjóðarflokksins, sem er
fijálslyndur flokkur og Miðflokks-
ins. Þjóðarflokkurinn kaus sér
nýjan formann fyrir tæpu ári. I
stað Bengt Westerbergs, sem
hafði getið sér gott orð fyrir starf
á sviði jafnréttismála og fyrir að
sinna vel hag smáatvinnurekenda,
valdist Maria Leissner. Henni hef-
ur á engan hátt tekist að skapa
sér traust sem flokksformaður eða
getað látið til sín taka, ekki einu
sinni þó að ijarvera Bildts hefði
átt að auka olnbogarými hennar
og flokksins. Flokkurinn fékk að-
eins 7,2 prósent fylgi 1994 og
hefur enn rýrnað samkvæmt
skoðanakönnunum.
Miðflokkur Olof Johanssons
hefur stutt niðurskurðaráætlanir
jafnaðarmannastjórnarinnar und-
anfama mánuði og komist inn í
hlýjuna hjá henni. En bæði í hægri
stjórninni 1991-1994 og nú í
stjómarandstöðu hefur flokks-
stefnan fyrst og fremst einkennst
af reikulli stefnu. í Evrópumálun-
um var flokkurinn hikandi og klof-
inn og í efnahagsmálum hefur
stefnan heldur ekki verið skýr.
Þó Hægriflokkurinn, Þjóðar-
flokkurinn, Miðflokkurinn og
Kristilegi flokkurinn hafi setið
saman í hægristjóminni undir for-
ystu Bildts, hefur einingin þar
splundrast. Kristilegi flokkurinn
er í andarslitrunum, ef marka má
skoðanakannanir og þessir fyrr-
um stjórnarflokkar sýna ekki
lengur neina samstöðu. Þó fylgis-
hlutföllin héldust er óvíst að sam-
staða næðist meðal borgaraflokk-
anna um samvinnu, þar sem Mið-
flokkurinn leitar helst til jafnaðar-
manna, meðan hinir flokkarnir
eru rýrir.
Tvískiptur
Jafnaðarmannaflokkur
Eftir stríð hefur Jafnaðar-
mannaflokkurinn verið óumdeild
þungamiðja í sænskum stjórnmál-
um og undirtök flokksins verið
ótvíræð, þrátt fyrir stutt stjórnar-
tímabil borgaralegu flokkanna.
Óvinsældir flokksins stafa fyrst
og fremst af því að hann hefur
tekist á við það óvinsæla hlutverk
að skera í velferðarkerfið, sem
flokkurinn hefur mótað undan-
farna áratugi. En flokksforyst-
unni hefur heldur ekki tekist að
sannfæra kjósendur sína í Evr-
ópumálunum. Báðir þessir þættir
hafa orðið til þess að kjósendur
hans hafa leitað annað. Hinir
vinstrisinnuðu hafa leitað yfir til
Vinstriflokksins, sem eflist og
stækkar. Vinstriflokkurinn hlaut
6,2 prósent í þingkosningunum,
en nýtur nú stuðnings um sautján
prósenta kjósenda samkvæmt
skoðanakönnunum.
Þá mætti halda að Jafnaðar-
mannaflokkurinn ætti auðvelt
með að finna sér styrk hjá Vinstri-
flokknum og það gerðist líka fyrst
eftir kosningarnar 1994. En
Vinstriflokkurinn er ekki á niður-
skurðarlínununni, svo þar með var
samdráttur flokkanna úr sögunni.
Sem stendur hafa Evrópu- og
markaðssinnar undirtökin í Jafn-
aðarmannaflokknum og því hefur
þeim hugnast betur samstarf við
Miðflokkinn.
Flokksþing jafnaðarmanna í
mars verður vísast átakasam-
koma. Ingvar Carlsson, flokks-
formaður og forsætisráðherra,
lætur þá af störfum og væntan-
lega verður Göran Persson fj'ár-
málaráðherra kosinn eftirmaður
hans. Þessi víðfeðmi flokkur á
hins vegar æ erfiðara með að láta
alla flokksmenn finnast þeir eiga
heima þar. Það er einfaldlega of
langt bil á milli Evrópu- og mark-
aðssinnanna annars vegar og
gamaldags jafnaðarmanna sem
trúa á meiri forsjá hins vegar.
Vandinn þar er sá sami og Tony
Blair á við að glíma í Bretlandi.
Hálfs metra skjalabunki, sem
liggur fyrir þingfulltrúum, er að
mestu verk hinna síðarnefndu, en
ályktanirnar verða flestar ábend-
ingar, en negla stjórnina ekki nið-
ur.
Göran Persson á því ekki auð-
velt verkefni fyrir höndum, ef svo
fer sem horfir að hann taki við
stjórnartaumum í flokknum. En
Svíar mega líka vænta skemmti-
legra átaka, þegar Bildt mætir
aftur til leiks, því báðir þessir leið-
togar eru harðir í horn að taka.
Bildt stefnir óhikað á að ná aftur
forsætisráðherrastólnum í næstu
þingkosningum, sem eiga að
verða 1998. Uppsveifla Hægri-
flokksins dugir honum þó ekki til
þess, ef upplausnin ríkir allt í
kringum hann. Og ef Svíar verða
samir við sig, þá mun þess enn
að bíða að borgaralegu flokkunum
verði aftur falin forystan á
sænska þjóðarheimilinu. Hinn
feitlagni og matglaði Persson
minnir kannski í útliti á fyrrum
leiðtoga þeirra í þá gömlu góðu
dagana, þegar flokkurinn var
Flokkur hinna góðu gjafa. En
hugsunarhátturinn er annar ...
Reuter
Bosnía-Herzegóvína
Vaxandi úlfúð
í Mostar
Mostar, Belgrad, Sarajevo. Reuter.
Arafat
sýnir
Hamas
samúð
YASSER Arafat, leiðtogi
Frelsissamtaka Palestínu,
PLO, sést hér faðma að sér
dr. Mahamoud A1 Zahar, einn
af leiðtogum íslömsku heittrú-
arsamtakanna Hamas. Helsti
sprengjusérfræðingur Hamas,
Yahya Ayyash, fórst í spreng-
ingu á föstudag á Gazaströnd-
inni og er talið líklegt að ísra-
elska leyniþjónustan hafi verið
að verki. Lítilli sprengju hafði
verið komið fyrir í farsíma
Ayyash er gekk undir nafninu
Verkfræðingurinn. Var hann
efstur á lista yfir hættulega
menn sem ísraelsk stjórnvöld
vilja handsama og hafði staðið
fyrir fjölda tilræða gegn ísra-
elskum borgurum. Stirt hefur
verið milli Arafats og Hamas
en samtökin saka Arafat um
að hafa svikið málstað Palest-
ínumanna með friðarsamning-
unum við ísraela. Stjórnvöld í
Jerúsalem hafa ekki vísað á
bug fullyrðingum um að þau
hafi verið á bak við morðið á
föstudag og Hamas hótaði í
gær ísraelum hefndum.
MIKIL spenna ríkir milli Króata og
múslima í borginni Mostar í Bosníu
eftir að skotið var á tvo múslimska
lögregluþjóna á fímmtudagskvöld en
aðfaranótt laugardags var þó róleg.
Hefur fulltrúi Evrópusambandsins,
ESB, skorað á þjóðarbrotin að sýna
stillingu og leggur áherslu á, að deil-
urnar verði leystar með viðræðum
en ekki beinum afskiptum NATO-
liðsins.
Spænskar varðsveitir í brynvörð-
um bílum héldu uppi eftirliti á götum
í Mostar í gær lögregla frá löndum
ESB jók einnig viðbúnað sinn.
Múslimsku lögreglumennirnir
voru á eftirlitsferð í bíl sínum þegar
skotið var á þá og særðust þeir mik-
ið en eru þó ekki taldir í lífshættu.
Eru Króatar grunaðir um árásina.
Hans Koschnick, fulltrúi ESB í Most-
ar, skoraði á föstudag á íbúa borgar-
innar að halda friðinn en hún var
næstum lögð í rúst í miklum átökum
milli múslima og Króata. ESB fer
nú með stjórn borgarinnar.
Hermenn NATO gripu til vopna í
Bosníu í fyrsta sinn þegar þeir skutu
að leyniskyttu, sem hafði skotið á
og sært ítalskan NATO-Iiða. Er ekki
vitað hvort þeir hæfðu árásarmann-
inn. Fréttaskýrendur segja, að NATO
hafi sloppið með skrekkinn þegar
Serbar slepptu 16 múslimum, sem
þeir höfðu tekið í gislingu, og því
enn eftir að sýna hvað það meinti
með yfirlýsingum um, að engum yrði
látið líðast að brjóta gegn friðarsam-
komulaginu.
Fulltrúar fylkinganna í Bosníu
hafa komist að mikilvægu samkomu-
lagi um að opna hermálaskrifstofur
í Sarajevo innan 10 daga í samræmi
við ákvæði Dayton-samningsins.
Eiga þær að hafa samráð hver við
aðra og reyna að draga úr þeirri
tortryggni, sem er á milli þjóðarbrot-
anna.