Morgunblaðið - 07.01.1996, Side 11
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 7. JANÚAR 1996 11
Fj ármálin eru margslungin
í raun séu það forréttindi að fá
að læra tannlæknisfræði. Sex nem-
endur komast að á ári og nám
hvers þeirra kostar árlega eina
milljón króna, sem er í raun sex
milljón króna gjöf á mann þau ár
sem námið tekur. Þeir sem njóta
þessara forréttinda ættu kannski
að borga fyrir þau.“
í Bretlandi og Bandaríkjunum
greiða nemendur yfirleitt ekki
sjálfir fyrir námið heldur sveitarfé-
lögin, sem veita styrki í ákveðinn
ijölda námssæta. Menn hafa bent
á að vel mætti hugsa sér að Lána-
sjóðurinn kæmi þarna inn í á sama
hátt. Eða eins og víða er gert er-
lendis að á fyrstu árum er nemend-
um veitt lán sem breytist í styrk
þegar ljóst er að um góðan náms-
mann er að ræða.
Of margir í háskóla?
Umræðan hefur einnig snúist
um hvort of margir fari í háskóla
án þess að vita hvert þeir stefni
og flakki á milli deilda. Reyndar
hefur komið í ljós að þegar Island
er borið saman við önnur lönd, t.d.
Noreg, að ekki fara mikið fleiri í
háskólanám hér en þar. Brottfall
nemenda virðist einnig svipað.
Hins vegar kveðst Sveinbjörn
Björnsson hafa velt því fyrir sér
að undanförnu hvort ekki væri
hægt að nýta betur menntun á
milli deilda. „Inn í háskólann koma
2.100 manns árlega. Að meðaltali
útskrifast 800 nemendur, 600
hætta námi en 700 endurritast í
deildir. Þetta þætti ekki góð nýting
á hráefni í verksmiðju," sagði
hann.
Þrátt fyrir að töluvert hafi verið
rætt um mikilvægi starfsmenntun-
ar á undanförnum árum hefur ís-
lendingum ekki tekist að gera þá
menntun jafneftirsóknarverða og
æskilegt væri. Flestir ljúka því
stúdentsprófi og fara síðan í há-
skólanám. „Millivegurinn er
kannski sá að bjóða upp á fjöl-
breyttari starfsmenntun í fram-
haldskóla en einnig á háskóla-
stigi,“ sagði Sveinbjörn. „Ég tel
að besta leiðin til þess að vekja
upp þessa tiltrú væri að viðurkenna
að slíkt nám mætti einnig leiða til
náms á háskólastigi. Vel mætti
hugsa sér að bæta við þeim bókn-
ámsþáttum í háskólanum sem
menn sneiddu framhjá í framhalds-
skóla.“
Kröftum ekki dreift um of
Menn hafa einnig leitt hugann
að því hvort verið sé að dreifa
kröftum of víða með stofnun há-
skóla á Akureyri og hinum ýmsu
sérskólum á háskólastigi. Háskóla-
menn telja að svo sé ekki og segir
Þorsteinn Gunnarsson, rektor Há-
skólans á Akureyri (HA), að skól-
inn sé meðal annars að bæta úr
mjög brýnni menntunarþörf á
landsbyggðinni. Hann segir að
reynsla norðanmanna sé sú að
nemendur sem stundi nám í HA
skili sér strax út í störf á lands-
byggðinni. Hann segir ennfremur
að meginmunur á námi í HA og
HÍ sé sá, að á Akureyri sé námið
í tengslum við þá atvinnu sem fólk
er að mennta sig til, en í HÍ sé
lögð meiri áhersla á almenna rann-
sóknarmenntun.
Háskólinn á Akureyri býður sér-
hæft nám í sjávarútvegsfræðum
og rekstrardeildin leggur áherslu
á gæðastjómun sem hvorugt er
boðið upp á annars staðar. Þor-
steinn telur hins vegar ekki grund-
völl fyrir því að aðrir skólar taki
upp sambærilegt nám. „Ef verið
er að tala um gæðastjórnun, sem
er þröngt svið, tel ég ekki að pláss
sé fyrir fleiri þar og aðsóknin að
sjávarútvegsfræðinni hefur ekki
verið það mikil að hún sé til skipt-
anna.“
Sveinbjörn Björnsson kveðst
ekki vera sammála þeirri gagnrýni
sem hafi heyrst um að fé hafi ver-
ið eytt í eitthvað innan HA, sem
betur hefði verið gert í háskólanum
fyrir sunnan. Hann segist ekki
vera á móti þeim minni háskólum
sem hér eru að myndast, svo fram-
FJÁRMÁLUM HÍ er nú þannig
háttað að % hlutar rekstarins
koma úr ríkissjóði og er sá hluti
notaður til kennslu og almennrar
stjórnunar. Va kemur frá Happ-
drætti HI og rannsóknarverkefn-
um. Er það fjármagn notað til
bygginga og viðhalds húsnæðis
auk reksturs rannsóknarverk-
efna.
Furðu margra vekur að há-
skólinn skuli í senn kvarta yfir
því að hann hafi ekki nægt fé til
sómasamlegrar kennslu um leið
og hann stendur í byggingafram-
kvæmdum. „Já, þetta kann að
hljóma sem þversögn, en við höf-
um algjörlega neitað að nota fé
frá happdrættinu í rekstur. Við
óttumst að verði byrjað á því
yrðu fjárveitingar minnkaðar í
kjölfarið. Þess má geta að pen-
ingarnir eru notaðir til nýbygg-
inga og tækjakaupa og stendur
happdrættið algjörlega undir
því, en áður fékk skólinn sérstakt
fé til viðhalds húsa, sem nú er
hætt,“ sagði Sveinbjörn Björns-
son rektor HI.
Við undirbúning fjárlagafrum-
varpsins var HI með stórar óskir
um aukningu til kennslumáia
sem fjárveitingavaldið sá sér
ekki fært að verða við. „I heild-
ina má segja að fjárlagafrum-
varpið bæti okkur kjarasamn-
inga og á síðustu dögum þingsins
fengum við 15 milljónir krónatil
nýrra verkefna og fjölgunar
nemenda," sagði hann.
„í ódýrasta náminu er meðal-
kostnaður á nemenda 100 þús.
kr. á ári, sem þýðir að fjölgi
þeim um 200-300 á ári kostar
það okkur 20-30 milljónir króna.
Eg býst ekki við að menn treysti
sér til að fara út i ný verkefni
arlega sem þeir séu ekki með sama
námsframboð. „Það getur ekki
verið hagkvæmt, en sé til dæmis
hægt að bjóða upp á starfsnám,
sem byggir ekki á jafnmiklum
fræðilegum undirbúningi og gert
er innan HÍ, er það af hinu góða.
Kannski þyrftum við að styrkja þá
skóla meira en gert er,“ sagði
hann.
Á ráðstefnu í lok nóvember um
hvort stofna ætti sérstakan Tækni-
háskóla varpaði Guðbrandur Stein-
þórsson, rektor TÍ, þeirri hugmynd
fram að Tækniskólinn gæti tekið
yfir nám að fyrstu prófgráðu. „Það
væri hægt að gera með litlum fyrir-
Búvfsindadeild
Bændaskólans á Hvanneyri
Nemendafjöldi: 10-12 áári
F 1 tekstrar- 1994 1995 1996 cnstnaðiir Fjár- Fjárl.- msinauur. |S frumv Aillj. kr.
Skólinn íheild: 147,6 137,6 148,3
Búvís.- deild: 35,3 33,0 36,0
fyrir þessa aukningu heldur
verði henni jafnað niður á þær
deildir sem verða fyrir hvað
mestri fjölgun. Við erum ennþá
að glíma við 30 m.kr. hallarekst-
ur undanfarinna tveggja ára. Við
verðum því að skipa sparnaðar-
nefnd sem gerir tillögur um hvar
hægj; er að skera niður.“
Háskólinn á Akureyri
Háskólanemum á Akureyri
hefur fjölgað jafnt og þétt á þeim
átta árum frá því HA var form-
lega stofnaður. Þorsteinn Gunn-
arsson rektor segir að skólinn
hafi yfirleitt fengið fjárhagsleg-
ar leiðréttingar vegna fjölgunar
nemenda ári síðar en hún átti sér
stað. „Leiðréttingin hefur raunar
aldrei verið í samræmi við aukn-
ingu. Þetta er ung og ómótuð
stofnun og það er ekki komin
full reynsla á hvernig hún starfar
undir þessum formerkjum fjár-
laga ríkisins. Svo gæti farið síðar
meir að við lentum í sömu vand-
vara og litlu umstangi," sagði
hann. Hins vegar segir hann að
hugmyndinni hafi verið fálega tek-
ið af mönnum sem þar voru stadd-
ir á vegum HÍ. Þess má þó geta
að starfandi er sérstök nefnd sem
er að skoða verk- og tæknifræði-
menntun „með aukna hagkvæmni
og skilvirkni í huga“ eins og segir
í erindisbréfi.
Árs starfsmenntun eftir
stúdentspróf
Sveinbjörn Björnsson sagði að-
spurður að auðvelt ætti að vera
að finna leið til að samnýta verk-
fræði- og tækninámið betur, en
ræðum og HÍ en við höfum ekki
velt fyrir okkur þeim möguleika
að gerast sjálfseignarstofnun."
Hann bendir einnig á að eðlilegt
sé að nýr skóli fái hærri fjárveit-
ingu meðan verið sé að koma
undir hann styrkum stoðum.
Bændaskólinn á Hvanneyri
Hjá Bændaskólanum á Hvann-
eyri fara svipuð útgjöld í endur-
menntun, búvísindanám og
starfsmenntanám. Það síðastt-
alda er á framhaldsskólastigi en
endurmenntun e'r bæði fyrir
starfandi bændur og leiðbeinend-
ur og búvísindanám er á háskóla-
stigi. „Tekjur eru nokkuð frá-
brugðnar vegna þess að endur-
menntunin er sjálfbærari en ann-
að, þannig að í raun er erfitt að
aðskilja þessar tölur,“ sagði
Magnús B. Jónsson skólastjóri
Bændaskólans.
Geta má þess að nemendur eru
teknir inn annað hvert ár þannig
að annað árið eru árgangarnir
tveir en hitt árið aðeins einn. „Sé
miðað við að 5,5 nemendur út-
skrifist á ári er kostnaður á
hvern nemanda 700-970 þús. kr.
Þetta er heldur dýrara nám held-
ur en er við HI í sambærilegum
fögum. Þar kemur tvennt til,
annars vegar smæð stofnunar-
innar og hins vegar er hér í sjálfu
sér um starfsmenntun að ræða.“
Magnús segir að HÍ haldi því
fram að hann mennti sitt fólk á
hálfvirði miðað við það sem ger-
ist erlendis. „Við erum í miklu
sambandi við landbúnaðarhá-
skólana á Norðurlöndum og í ljós
hefur komið að kostnaður við
danskan búfræðikandidat er í
kringum tvær milljónir ísl. kr.
árlega.“
einnig væri annars konar samvinna
hugsanleg og þá líka milli annarra
skóla. „Eg hef talað fyrir því að
bestu framhaldsskólum yrði leyft
að kenna styttri starfsmenntun
eitt ár umfram stúdentsprófið. Til
dæmis má nefna Menntaskólann í
Kópavogi, sem verður með mat-
sveina- og framreiðslunám, ferða-
nám og fleira. Aftur á móti hefur
Háskólinn á Akureyri sett markið
hærra sem byggist á fjögurra ára
námi með fræðilegum grunni í
byijun og fagnám þar ofan á.“
Þá er ljóst að innan tíðar má
gera ráð fyrir frekari samvinnu
með tilkomu aukinna möguleika í
fjarskiptum. Hefur Póstur og sími
ásamt starfsmönnum HÍ sótt um
styrk í því skyni að gera tilraun
til að nota tvívirkt sjónvarp á milli
HA og HÍ gegnum ljósleiðara.
Þannig gætu nemendur fyrir norð-
an verið í kennslustund hjá kenn-
ara fyrir sunnan og öfugt.
Ekki eru uppi áform hjá HA að
stofna fleiri deildir að sinni heldur
að gera námið fjölbreyttara sem
fyrir er. „Við höfum gert okkur
grein fyrir því að við verðum að
sníða okkur stakk eftir vexti. Það
má segja að sérhæfing sé ómeðvit-
uð innan Háskólans á Akureyri.
Við förum ekki af stað með nám
nema verulegur skortur sé á fólki
á því sviði og erum því í raun að
uppfylla þörf markaðarins í hvert
sinn. Nú höfum við til dæmis í
huga nám fyrir leikskólakennara í
kennaradeild og í matvælafram-
leiðslu í sjávarútvegsdeild," sagði
Þorsteinn Gunnarsson.
Fækkun deilda engin lausn
í umræðum um sérhæfingu
skóla og hagræðingu hafa þær
hugmyndir komið fram að fækka
beri deildum innan HÍ og gera þær
sem fyrir eru fullkomnari. Sitt sýn-
ist hverjum og bendir Sigmundur
Guðbjarnarson, formaður Holl-
vinasamtaka HÍ og fyrrverandi
rektor, á að HÍ hafi verið að þró-
ast á löngum tíma, sem sé eðlilegt
og í takt við það sem gerist um-
hverfis okkur. „Ég tel ekki að það
leysi vandann að leggja niður
greinar eða deildir," sagði hann.
Nemendur HÍ hafa fram til
þessa þótt standa erlendum stúd-
entum fyllilega á sporði þegar að
framhaldsnámi kemur erlendis, en
skyldi svo vera enn? Sveinbjörn
bendir á að nú sé svo komið að
íslenskum nemendum sé látin í té
20-30% minni þjónusta en í sam-
bærilegum skólum erlendis. „Þetta
þýðir færri fyrirlestra og æfingar.
Ennþá eru hér margir góðir kenn-
arar og ég tel ekki að skólinn sé
farinn að slá af prófkröfum. Þetta
kemur hins vegar helst fram i því
að nemendum er veittur minni
stuðningur þannig að námið sækist
seinna, sem veldur aftur auknum
kostnaði. Önnur áhrif eru þau, að
þegar menn spara gera þeir námið
fræðilegra en veita minni verk-
þjálfun. Þeir sem útskrifast héðan
eru því góðir í teoríunni en hálf-
gerðir klaufar í höndunum," sagði
hann.
Hugað að framtíðinni
Guðbrandur Steinþórsson, rekt-
or TÍ, segir um gæði menntunar
pg sparnað í menntakerfinu að
íslendingar verði að huga að því
hvort þeir ætli sér að verða áfram
í hópi ríkustu þjóða eða ekki.
„Ætli þeir sér það tel ég að endi-
mörkum sparnaðarins sé náð. Ég
efast ekki um að einhvers staðar
er hægt að gera hlutina á hag-
kvæmari hátt bæði í Tækniskólan-
um og Háskólanum. Séu menn að
tala um flatan sparnað yfir heilu
stofnanirnar þá hefur nú þegar
verið gengið það langt að farið er
að nálgast hættumörk."
Sigmundur Guðbjarnason pró-
fessor telur að í flestum greinum
sé háskólanámið enn fyllilega sam-
bærilegt við það sem gerist annars
staðar. Hann telur hins vegar að
með því viðhorfi sem ríkt hafi um
nokkurra ára skeið sé allri upp-
byggingu og þróun háskólans
hætta búin.
„Á allra síðustu árum hefur
dregið úr framboði á ýmsum nám-
skeiðum sem hafa þótt æskileg.
Þannig er verið að rífa niður það
sem byggt hefur verið upp jafnvel
undanfarin 10-15 ár,“ sagði hann
og benti á að í umræðunni yrðu
menn að horfa til framtíðar, þar
sem kröfur um menntun og fæmi
muni aukast á velflestum sviðum.
„Þetta eru þau vopn sem við leggj-
um ungu fólki í hendur í lífsbarátt-
unni. Ekki bara þeirra eigin bar-
áttu lieldur lífsbaráttu þjóðarinnar,
þannig að mikið er í húfi,“ sagði
hann.
Nemendafjöldi í skólum á háskólastigi (Innritaðir nemendur að hausti) 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96
Háskóli íslands 5.101 5.478 5.034 5.364 5.692 5.700
Háskólinn á Akureyri 123 161 186 226 385 396
Kennaraháskóli íslands* 945 780 608 690 642 677
* Heildarfjöldi skráðra nemenda. Þar með taldir þeir nemendur sem eru í hlutanámi, fjarnámi o. fl.
Tækniskóli ísiands** 457(335) 468 (346) 504(396) 452(380) 441 (333) 483 (131)
Samvinnuskólinn** 93 (75) 93 (74) 92 (74) 92 (74) 95 (78) 99 (82)
* * Nemendur Tækniskóla og Samvinnuskóla eru bæði á háskólstigi og framhaldsskólastigi. Fyrri talan er heildarfjöldi nemenda en í sviga er fjöldi nemenda á háskólastigi.
Myndlista -oq handíðaskólinn 211 190 187 218 201 199
Leiklistarskóli íslands 23 20 20 21 21 24
Tónlístarskólinn í Reykjavík
Almennur rekstur skv. fjárlögum án stofnkostnaðar og viðhalds
(á verðlagi fjárlaga 1996 í millj. kr. skv. vísitölu vergrar landsframleiðslu)
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996
Háskóli íslands 1.595,4 1.663.2 1.577.,2 1.680,4 1.644,5 1.630,2 1.751,3
Háskólinn á Akureyri 89.8 112,6 124,2 154,5 157,8 172,4 200,3
Kennaraháskóli íslands 247,5 261,5 265,5 281,9 280,4 283,6 304.1
Tækniskóli íslands 178,3 182,1 177,9 186,6 178,0 174,5 186,0
Samvinnuskólinn 37,1 36,9 36,6 38,5 38,0 40,5 42,6
Myndlista -og handíðaskðlinn * 57,7 66,9 67,0 68,9 67,1 68,9 78,7
Leiklistarskóli Islands 30,4 33,8 33,7 33,8 32,2 31,9 34,6
Tónlistarskólinn í Reykjavík ** 10,5 11,1 10,6 11,3 9,5 9,3 10,7
Athugasemdir: Hér ber að taka tillit til þess að um er að ræða tramlög rlkisirts, ert auk þess alla skólarnir s/álfir tekna,
t.d. með skólagjöldum.rannsóknavinnu o. fl„ sem eru misháar.
" Myndlista- og handiðarskólinn er rekinn af riki en Reykjavíkurborg leggur fram 35-40% at rekstarkostnaði.
Taflan hérað ofan sýnir einungis ríkisframlagið, þannig endurspegla tölurnar einungis um 60-65% af rekstarumfangi skólans.
• ‘ Tónlistarskólinn í Reykjavik er rekinn af Reykjavikurborg. Tölurnar að ofan eru framlag rikisins, sem jafngildir kostnaði við kennaradeild skólans.