Morgunblaðið - 07.01.1996, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 7. JANÚAR 1996 17

Morgunblaðið/Sigrún
MYNDARLEG höfn var vígð í Hanstholm 1967. Bærinn átti að
verða mikill útgerðarbær á vesturströnd Jótlands í
anda danskrar byggðastefnu.
aldrei keyrt á nokkurn mann,“
sagði einn íslendingurinn, „því til
þess þyrfti helst að keyra inn í
stofu til manns.“ En skipulags-
hyggjan mótar einnig bæjarlífið.
Ibúðahverfin eru með einsleitum
blæ, enginn kaupmaður á horninu,
því verslunarmiðstöðin hýsir allt
verslunarlífið, auk banka og grill-
staðar. Á næstu grösum eru svo
krár, sem eru sóttar af bæjarbú-
um, einkum af yngri kynslóðinni.
íslensku nýbúarnir lyftistöng
fyrir Hanstholm
Bæjar- og atvinnulífið var frem-
ur staðnað fyrir nokkrum árum,
hús til sölu og erfitt að fá gott
fólk í vinnu. Þessu hafa íslensku
innflytjendurnir gjörbreytt og að-
flutningur þeirra því á ýmsan hátt
verið lyftistöng fyrir bæinn.
Það skiptir nokkuð í tvö horn,
hvort íslendingunum fellur bær-
inn. Sumir hafa komið sér fyrir í
nágrenninu og halda vinnunni í
Hanstholm. Þegar íslendingarnir
tóku að flytja til Hanstholm voru
um hundrað hús til sölu. Að sögn
danskra bæjarbúa keyptu íslend-
ingarnir þau á því verði sem upp
var sett, enda ekki hátt á íslensk-
an mælikvarða, þó það kæmi hin-
um innfæddu á óvart að nýju
kaupendurnir skyldu ekki reyna
að prútta. Fasteignaverð í Hanst-
holm er lægra heldur en víða ann-
ars staðar. Engin spurning er að
betra er að kaupa en leigja, eins
og dönskum aðstæðum er háttað
og líka erfítt að fá leigt í Hanst-
holm. Nú er hins vegar orðið lítið
af húsnæði til sölu í bænum.
Þetta er umhverfíð, sem íslend-
ingarnir flytja inn í. Flestir kunna
þá sögu að þeir hafi komið tjl
Hanstholm fyrir eða um helgi,
verið búnir að fá vinnu á mánu-
degi, barnapössun á þriðjudegi og
húsnæði á miðvikudegi. Sagan
gengur þó ekki alltaf svona fyrir
sig, því að á haustin er lítið um
vinnu og núna er lítið um hús-
næði, þó yfirleitt finnist það á
endanum. Pössun fyrir litla krakka
getur verið erfitt að fá. íslending-
arnir hafa fyllt dagvist bæjarins,
en dagmömmur fást. Svo er þarna
elliheimili, en vistin þar er enn sem
komið er ótímabært athugunarefni
fyrir íslendinga, sem þangað vilja
flytja.
Að lifa upp á íslensku
í Hanstholm
Enginn vafí er á að vinnutíminn
skiptir miklu máli, kannski meira
en kaupið, þegar fólk vegur og
metur brottflutninginn. I ljósi þessa
ættu bæði íslenskir atvinnurekend-
ur og verkalýðshreyfingin að spyija
þeirrar spurningar hvort íslenskt
atvinnulif verði ekki rekið með öðr-
um hætti en tíu - tólf tíma vinnu-
degi fimm eða sex daga vikunnar,
þar sem eftirvinnulaunin vega
þyngst. Velferðarþróunin t Dan-
mörku hefur skilað ófaglærðu
vinnuafli og fólki með litla menntun
ágætum lífskjörum fyrir skaplegan
vinnudag og sumarfríi í þokkabót.
Það sama virðist ekki hafa gerst á
íslandi þó þjóðartekjur á mann og
lífskjör þar séu með því besta í
heimi.
íslensk harka og
lífsgæðakapphlaup
Ævintýraþrá, kaup, kjör og
; vinnutími eru yfirleitt það fyrsta,
sem hinir brottfluttu nefna til sem
ástæður fyrir að þeir tóku sig upp.
Við nánari eftirgrennslan koma
aðrar og óræðari ástæður upp á
yfirborðið. íslendingamir kunna vel
að meta afslappaða lifnaðarhætti
Dana. Lífsgæðakapphlaupið á ís-
landi birtist þeim sem þrýstingur
frá samfélaginu um að það þurfi
að uppfylla ákveðinn eignakvóta til
að vera maður með mönnum. Og
ef aðeins væri hægt að uppfylla
kvótann með skuldasöfnun og
gengdarlausri yfirvinnu, þá yrði
bara svo að vera. „ísland er bara
fyrir þá ríku“, sagði ungur maður
bitrum rómi, þegar einn Daninn
spurði af hverju hann væri að flytj-
ast á brott með fjölskyldu sína.
Samtöl við íslendingana í Hanst-
holm gefa ekki aðeins mynd af líf-
inu í íslendinganýlendunni þar,
heldur gefa þau einkar fróðlega
mynd af lífínu á íslandi eins og
það birtist þessum hóp, sem ekki
kýs að búa þar. í upphafi nýjustu
bókar reyfarahöfundarins Michael
Crichtons, þess sem skrifaði Júra-
garðinn, heldur stærðfræðingur
nokkur tölu og tekur dýrategund-
ina manninn til athugunar. Með-
limum tegundarinnar megi helst
lýsa með því að segja að þeir endur-
taki einfaldlega það, sem þeim
hafi verið sagt og reiðist, ef öðrum
skoðunum sé haldið að þeim. „Við
erum þijóskir, sjálfs-tortímandi og
leitumst við að gera eins og allir
hinir. Það væri sjálfumglöð blekk-
ing að reyna að halda einhveiju
öðru fram.“
Lýsing Chrichtons á ekki fremur
við um Islendinga en aðra, en hóp-
þrýstingur er oft mikill í litlum
byggðarlögum. Þess vegna er
áhugavert að hafa þessi orð í huga,
þegar spurt er hvað fólksstreymið
til Hanstholm segi okkur um ver-
stöðina ísland. Einblína þá ekki
aðeins á kaup og kjör, heldur á sem
flestar hliðar af íslensku samfélagi.
Stjórnmálamenn leggja kannski
rammann að þjóðfélagsbygging-
unni, en andrúmloftið er mótað af
öllum þeim, sem búa þar.
KJARNINN í ísiensku nýlend-
unni í Hanstholm er fjölskyld-
ur þar sem börnin eru á ýms-
um aldri og foreldrarnir um eða
yfír fertugt. Stálpuð börn yfír tví-
tugt verða ýmist eftir heima, eða
fylgja með. Fara þá ýmist í vinnu
eða nám. Danir koma þægilega
fyrir, þó misvel gangi að kynnst
þeim, meðal annars sökum þessa
annarlega máls sem þeir tala.
Vinnan metin
Ef einhver gengur með þær
grillur að á íslandi séu jöfnuður
manna á meðal meiri en annars
staðar, þá þarf ekki annað en að
hlusta á lýsingar íslendinganna til
að draga það í efa. Það kemur
þeim á óvart að dönsku verkstjór-
arnir vinna með starfsfólkinu. Og
í litlum fiskvinnsluhúsum fara eig-
endurnir í vinnugallann og sinna
þeim verkum sem þarf.
Eftir kynni sín af dönskum
vinnustöðum í Hanstholm hafa
íslendingarnir einnig á orði að
mun meira sé gert af því þar en
heima að láta starfsfólkið fylgjast
með afkomu fyrirtækisins. 0g það
fær líka að heyra að framlag þess
skipti málið. „Þetta er í fyrsta
skiptið sem mér finnst að vinna
mín sé metin,“ segja fleiri en einn
af Islendingunum. Nálægð yfír-
manna og góð samvinna þjappar
starfsfólkinu saman og fær það
til að finna til ábyrgðar á rekstrin-
um. Einn atvinnurekandi segir að
með því að búa vel að starfsfólk-
inu, fáist miklu betri starfskraft-
ur. Þó þetta gildi almennt í rekstri,
sé það sérlega áríðandi í fisk-
vinnslu. Vinnan sé erfið og erfítt
að fá gott starfsfólk.
„Danir eru gott fólk og harð-
duglegir til vinnu. í.fyrstu hélt ég
að það væri af þrælsótta," segir
einn íslendingurinn, „en svo sá ég
að þeir vinna svona vel af áhuga.
Það virðist heldur ekki vera ein-
hver hirð utan fyrirtækisins sem
hefur af því tekjur, heldur fyrst
og fremst þeir sem vinna þar og
þá bæði starfsfólk og eigandinn.“
Meðal íslendinganna í Hanstholm
ríkir sú skoðun að yfírbygging sé
meiri á íslandi en í Hanstholm.
„Það er eins og það séu færri sem
lifa á fyrirtækjunum án þess að
vinna þar, en ég þekki að heim-
an,“ segir einn þeirra. Og svo ber
minna á öllu því nýjasta, heldur
er notað það sem til er. „Fyrst afí
gat haft þetta svona, þá hlýt ég
að geta það líka,“ heyrast Danirn-
ir oft hafa á orði í fyrirtækja-
rekstrinum.„„Og samt gengur
þetta vel,“ bæta íslendingamir við.
Fiskvinnsla er vanmetin í Dan-
mörku og Danir ganga fremur
atvinnulausir en að flytja í útgerð-
arbæina. Atvinnurekendurnir í
Hanstholm eru því ánægðir með
íslendingana, sem bæði kunna vel
til verka og vilja vinna.
Danskan erfið og
enskukunnátta Dana bágborin
„Það erfiðasta við að flytja
hingað er málið,“ stynur íslensk
kona og mælir fyrir munn margra
þeirra eldri. í íslenskum eyrum
tala Danir hratt, auk þess sem að
í Hanstholm er töluð mállýska sem
er Dönum jafnvel illskiljanleg.
Enskan dugir ekki, því ensku-
kunnátta er ekki útbreidd. Það
flýtir ekki fyrir þegar íslendingar
vinna saman í hópum, en þeir sem
vinna með Dönum eru fljótari.
Krakkarnir eru hins vegar aðeins
tvo til þijá mánuði að ná málinu.
Verkalýðsfélögin á staðnum hafa
efnt til dönskukennslu fyrir Islend-
ingana. Og áhugasöm starfskona
hjá verkalýðsfélagi kvenna hefur
komið upp hóp, þar sem íslensku
konunum er hjálpað við innkaup.
Kunningsskapur við Dani á
vinnustöðunum er upp og ofan,
en margir hafa eignast kunningja
í hópi nágranna, enda mikið um
nágrannatengsl meðal Dana. Á
sumrin eru haldnar götuhátíðir og
nágrannar grilla og borða saman
og kynnin eflast enn frekar í gegn-
um börnin.
íslendingarnir kunna sögur af
einstakri hjálpsemi hinna inn-
fæddu. Danir eru hagsýnir og
sparsamir og fræða íslensku nýbú-
ana iðulega um hvar best sé að
kaupa inn. Annar sagði frá því
þegar bíllinn bilaði á sunnudegi.
Strax var danskur nágranni kom-
inn á stjá og bauðst til að keyra
íslenska bíleigandann eftir vara-
hlutum í næsta bæ. Og annar
nágranni sagði honum að koma
bara í bílskúrinn sinn og ná í vara-
hluti eftir þörfum. „Og mér varð
svo mikið um,“ bætti Islendingur-
inn við, „að ég fór nú bara inn til
að jafna mig.“ Hann var efins um
að útlendingur á íslandi mætti
öðru eins viðmóti. En vinir vaxa
ekki á tijánum og það kemur ekk-
ert í staðinn fyrir fjölskyldu og
vini heima, enda er fólkið heima
helsta söknunarefni íslending-
anna.
Saltkjöt og skötustappa
íslendingarnir hafa veitt matar-
áhuga Dana athygli. Þeir bæði
tali mikið um mat og geri sér
dagamun með góðum mat. Danskt
mataræði fellur íslendingunum þó
misvel í geð. Þeir kunna ekki al-
veg að meta þetta stöðuga svína-
kjötsát. Fjárbændur í nágrenni
Hanstholm hljóta að eiga góða
daga, því margir íslendinganna
hafa haft upp á nálægum sauðfjár-
bændum og kaupa skrokka beint
frá þeim, rétt eins og þeir voru
vanir heima fyrir. „Og danskt
lambakjöt er ekkert síðra en það
íslenska,“ hafði ein konan á orði.
„Kannski bara betra, því það er
ekki eins feitt.“
En danskir fjárbændur kunna
ekki að fara með hausana, svo
þeim er hent. Það vakti óskipta
athygli danskra nágranna, þegar
einn Islendingurinn stóð úti á bletti
og sveið lambahausa. Ein íslensk
húsmóðirin sagðist sakna haust-
verkanna. Blóð hafði hún ekki náð
í, en saltaði lambakjöt. Og svo
stóð til að ná í mör, því vandlifað
væri án hamsatólgar út á saltfisk-
inn, sem er fenginn að heiman.
Fiskurinn er innan seilingar.
Reyndar er engin fiskbúð, en hægt
að kaupa físk niðri á höfn á morgn-
ana, þegar bátarnir koma að.
Mest ber á þorski og ufsa, sem
þykir ekki aðlaðandi matur fyrir
SJÁ NÆSTU SÍÐU
NYTT - BRAGÐBÆTT
er væntanlegt í apótek og verslanir 16. janúar.
Eini læknisfræðilega viðurkenndi megrunarkúrinn.
Upplýsingar og dreifing:
Lyf ehf. - Forði ehf. Síðumúla 32. Sími: 5886511