Morgunblaðið - 07.01.1996, Qupperneq 22

22 SUNNUDAGUR 7. JANÚAR 1996
M0RGUNBLAÐI5
Morgunblaðið/Sigurgeir Siguijónsson
PÁLL er fæddur í Vest-
mannaeyjum þar sem
hann stofnaði og rak
myndlistarskóla í mörg
ár áður en hann hóf kvikmyndanám.
Hann nam ýmislegt áður en til kvik-
myndagerðar kom, lauk námi við
KI 1951, nam bókmenntir, líffræði
og myndlist í Danmörku árin
1962-63, en árin 1972-73 lærði hann
kvikmyndagerð við kvikmyndadeild
háskólans í New York. Að því loknu
kom hann heim og stofnaði Kvik sf.
og vann næstu árin við kvikmynda-
gerð. Mest lagði hann fyrir sig heim-
ildamyndir, en einnig komu úr smiðj-
unni nokkrar leiknar myndir, sér-
staklega fyrstu árin.
Árið 1985 lagði Kvik sf. upp laup-
ana, en Páll vann þó eftir sem áður
við ýmsar myndir og tilfallandi verk-
efni. 1993 stofnaði hann síðan Kvik
hf. ásamt myndlistamanninum Rúrí.
Síðasta myndin, „Nábúar, æður og
maður“ er nýjasta afurðin og Páll
segir að tökur fyrir myndina hafi
staðið yfir í alls átta mánuði á síð-
asta ári, víða á Vesturlandi, auk
þess sem almenn gagnasöfnun,
ýmiss konar forvinnsla, handrits-
gerð og öflun efnis í einstaka þætti
myndarinnar hafi staðið yfir í fimm
ár, en vinnsla og allur aðdragandi
eru eigi að síður ósköp dæmigerð
fyrir gerð vandaðra heimildamynda.
„Gerð náttúrulífsmynda er mikið
þolinmæðisverk. Lítil áhrif er hægt
að hafa á „leikarana". Athafnir
dýranna stýrast að hluta af eðlis-
hvöt og til þess að geta séð þær
fyrir þarf tökumaðurinn að þekkja
dýrin og hegðun þeirra mjög vel.
Tímaskyn dýra er einnig annað en
kvikmyndagerðarmannsins. At-
burðarásin virðist löturhæg fyrir
tökumanninn þar sem hann bíður,
en hann má þó aldrei víkja frá eða
slaka á einbeitingunni, því einmitt
þá er viðbúið að það gerist sem
beðið var eftir. Ánnað tækifæri
gefst sjaldnast og þá aldrei ná-
kvæmlega eins,“ segir Páll, en er
þetta ekki einmanaleg og erfið
vinna?
„Hún getur verið það. Langar
setur í felubyrginu geta verið kal-
samar og tómt mál að tala um svefn
og þá er maður mikið einn með sjálf-
um sér. íslenskt veðurfar er einnig
kvikmyndatökumanninum oft erfitt.
í yfirlegu á tökustað hef ég stundum
lent í hrakningum, stöku sinnum svo
að við ekkert hefur verið ráðið, felu-
tjaldið fokið út í buskann og dijúgur
spölur að komast með viðkvæm
tæki í skjól. Hvötinni sem heldur
kvikmyndamanninum við efnið má
líkja við veiðieðli, sá sem ekki er
tendraður henni á ekkert erindi í
leikinn," svarar Páll.
Þrekraun ...
Hver er nú erfiðasta raunin sem
þú hefur ratað í í þessum yfirlegum?
„Erfiðustu kvikmyndaferðir sem
ég hef farið eru í Eyjabakkana norð-
an Vatnajökuls. Þangað fór ég með
aðstoðarmönnum þrjú sumur í röð,
þegar ég var að gera myndina
„Oddaflug“ sem sýnd var í Rík-
issjónvarpinu á síðasta ári. Eg var
að freista þess að mynda heiðagæs-
Hvötinni
má líkja við
veiðieðli
Kvik hf., kvikmyndagerð, frumsýndi nýveríð
heimildamyndina „Nábúar, æður og maður“
sem fjallar, eins og nafnið bendir til, um
sambýli æðarfuglsins og mannsins sem á
stundum er kostulegt og jafnvel einstakt.
Páll Steingrímsson kvikmyndagerðarmaður
ber hitann og þungann af afurðum fyrirtæk-
isins og hefur verið afkastamikill síðustu
árin. Guðmundur Guðjónsson hitti Pál í
stúdíói hans á dögunum og fræddist um
heim heimildamyndagerðar á Islandi.
inn, en einnig einni sem er ólokið
enn, en hún fjallar um manninn og
lundann.
Páll segir að athuganir sínar við
tökur hafi leitt hitt og þetta í ljós
sem ekki var vitað áður. „Það hefur
til dæmis verið talið að æðarfuglinn
reytti dún úr sér í hreiðurgerð. Eg
tók eftir því að um eðlilegan fjaðra-
felli er að ræða og kollan tekur
aðeins það sem losnar hvort eð er.
Það er líka óborganlegt að sjá
hvernig sumar kollurnar sanka að
sér mörgum ungum annarra kolla,
en gera þó aldrei upp á milli þeirra.
Það er einnig skemmtilegt að sjá
hvernig ungalausar kollur haga sér
eins og fóstrur. Þær slást í hópinn
og hjálpa til við að annast ungana.
Það er að sama skapi sárt að sjá
þegar illa fer. Sjáifur hef ég séð 128
dauða æðarunga í minkagreni og
viljað grípa í taumana þegar ég hef
myndað máva sem voru að hremma
undanvillingsunga. Það væri hægt
að nefna margt annað, en við tökur
á lundamyndinni kom einnig margt
á daginn.
Það að ég sé margt nýtt og
skemmtilegt þegar ég er að mynda
skapast trúlega af þeirri áráttu
minni að vera alltaf að ferðast og
skoða og kynnast nýjum stöðum. I
Mánáreyjum á Skjálfanda er t.d.
geysilega mikil lundabyggð. Þar er
enginn vargfugl, þannig að ritan,
sem hefur til þessa verið hvítþvegin
og álítin vera eini mávurinn sem
rænir ekki eggjum og ungum, er
hér aðgangshörð við lundann.
Þarna sá ég einnig sérkennilega
hegðun lunda þar sem þeir virðast
ekki hafa eirð í sér ef einhver að-
EINN þeirra sem kemur við sögu í æðarmyndinni er Hrefnu Konni í Þernuvík við Mjóafjörð, en
hann hefur sjálfur fóstrað hundruð æðarunga. Hér er hann ásamt nokkrum af „börnum“ sínum.
ir í sárum. Svæðið er mjög ógreið-
fært, eiginlega freðmýri, og svíkur
jarðvegurinn við hvert fótmál, svo
að maður sekkur þar til komið er
niður á klaka. Þá stendur maður í
mjóalegg í leðjunni og þarf að taka
á öllu til að draga bífumar upp úr
elgnum. Við þessar aðstæður er
nokkurra klukkutíma ganga með
20 kílóa byrði á bakinu mikil þrek-
raun.
Fyrstu tvö árin var afrakstur
ferðanna auk þess rýr. Eg vissi sem
var að á sáratíma eru gæsirnar
styggar, en hinu hafði ég ekki búist
við, að þær hlypu hraðar en hestar!
Ég var því reynslunni ríkari og auk
þess heppnari þriðja árið. Felubyrg-
in voru þá rétt staðsett og myndirn-
ar sem við náðum óborganlegar. Svo
mjög, að BBC hefur falast eftir
þeim í náttúrulífsþátt sem verið er
að framleiða á þeirra vegum.“
Ýmsar furður ...
Talið berst nú aftur að myndun-
um sjálfum og þá einkum þeirri
nýjustu, um æðarfuglinn og mann-
skotahlutur er nálægur, t.d. dauð
pysja. Þeir ráðast á hlutinn og fjar-
lægja hann með miklu brölti. Ég
hef séð marga lunda hjálpast að við
að koma hræi burt af svæðinu.
Þarna sá ég líka lunda sem nenntu
ekki að grafa sér holur, verptu þess
í stað á gólfi í almyrkvuðum helli.“
Erfið staða
Páll er á því að starfíð sé heill-
andi þegar allt kemur til alls, en
er hægt að lifa af þessu?
„Nei, eiginlega ekki, en maður
reynir þó að skrimta. Það er mikil
synd, því heimildamyndir eru snar
þáttur kvikmyndagerðar í ná-
grannalöndum okkar. Þar skipa
myndir sem byggja á þekkingu á
viðfangsefninu og virðingu og heið-
arleika gagnvart því verðugan sess.
Bretar hafa til dæmis lagt mikla
rækt við þessa grein og þar ekkert
til sparað. Að baki hverrar myndar
eru ómældar vinnustundir, tæknilið
sem varla á sér jafningja og síðast
en ekki síst allt það fé sem til þarf
til að gera myndirnar svo vandaðar
sem kostur er, enda njóta myndir
þeirra virðingar um allan heim.
Þróunin erlendis er sú að sjón-
varpsáhorfendur eru upp til hópa
að fá sig fullsadda af innihaldslitlum
framhaldsmyndum, sápuóperum og
skyldu léttmeti, en á sama tíma
hefur áhugi á vönduðum heimilda-
myndum aukist jafnt og þétt. Vegna
þessarar þróunar hafa síðastliðin
þijú ár verið haldnar fjölþjóðlegar
heimildamyndastefnur í Evrópu, þar
sem fulltrúar sjónvarpsstöðva hitta
heimildamyndagerðarmenn til að
skoða hvað þeir hafa fram að færa
og tryggja sér sýningarrétt á gerð-
um og ógerðum myndum þeirra.
Því miður hafa íslendingar ekki
fylgst með þessum málum. Illa er
stutt við leiknar myndir og enn verr
við heimildamyndir. Heimilda-
myndagerðarmenn verða því að leita
eftir framleiðslufé út fyrir landstein-
ana, eða mjatla út fyrir þeim af
mjólkurpeningunum og er það oft
þungur róður.
En þér er farið að ganga bæri-
lega; ekki satt?
„Eg veit ekki hvað skal segja, en
ég hef unnið þrotlaust undanfarin
ár og er nú loks farinn að geta selt
sýningarrétt fyrirfram. Ég er til
dæmis kominn með kaupendur að
lundamyndinni og er loks búinn að
selja rétt á mynd sem ég gerði 1988
um sögu hvalveiða hér við land. Hún
verður sýnd í spænska ríkissjón-
varpinu í vetur ásamt tveimur öðr-
um af myndunum mínum, gæsa-
myndinni og 30 ára afmælismynd-
inni um Surtsey.
Burtséð frá því að ljúka við lunda-
myndina, hvað er þá næst á dag-
skrá?
„Það er verkefni sem heillar mig
mjög. Það er heimildamynd um tón-
list á Norðurlöndum frá ísöld til siða-
skipta. Mér hefur gengið vel að fá
aðila á Norðurlöndum til samstarfs,
er kominn með valinn mann í hvert
rúm og get vonandi byijað á þessu
ári þótt það sé ekki ljóst enn hvort
tekst. Myndin mun byija á ýmsum
náttúruhljóðum, m.a. skruðningum
í Síðujökli.
Fyrstu hljóðfæri mannanna voru
ýmiss konar blístrur og þeytispjöld
og einn af samstarfsmönnunum er
Caisa Lund, sænskur tónlistarforn-
leifafræðingur ef þannig mætti að
orði komast. Hún hefur safnað
miklu af ævafornum hljóðfærum úr
uppgröftum og vinur hennar einn
hefur endursmíðað gripina og þau
hafa meira að segja gefíð út geisla-
disk með tónlist sem leikin er með
slíkum hljóðfærum. Þetta er mikið
og flókið verkefni, en að sama skapi
heillandi,“ segir Páll Steingrímsson.
1
*
I
I
i
i
í
«
i
I
II
R
f