Morgunblaðið - 07.01.1996, Blaðsíða 4

4 B SUNNUDAGUR 7. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Hver rðdd
veróur
að heyrast
Margar kirknanna segja að þær
hafi ekki þjálfaðar konur til að senda
á svona þing. Og því erum við núna
með í gangi þriggja ára prógram,
sem þjálfar ungar konur frá hinum
ýmsu kirkjum til þess að taka þátt
í alþjóðlegu starfí. Byijuðum með
því að hafa þær í þrjár vikur hjá
okkur í Sviss. Svo eru þær boðnar
á ráðstefnur á vegum Lúterska
heimssambandsins, kirkjurnar
þeirra hafa skipað þær í nefndir og
þær hafa sérstakt þjálfunarverkefni
hver um sig. Það er afar fróðlegt
að sjá hve menningaráhrifín eru
sterk. Asíukonurnar þurfa t.d. að
brjótast í gegn um mjög marga veggi
áður en þær geta tekist á við þetta
á svipaðan hátt og Evrópukonurnar.
Það hefur líka verið lögð mikil
áhersla á að veita konum forgang í
þróunarverkefnunum, vegna þess að
konur í þróunarlöndum bera uppi
þjóðlífið. Þær vinna akuryrkjustörf-
in, annast fræðsluna og umönnun
fjölskyldunnar. Eða eins og fram-
kvæmdastjórinfi okkar segir: Ef við
menntum konur þá höfum við
menntað þjóðina. Þegar við veitum
fé til einhverra verkefna er ævinlega
spurt að hve miklu leyti konur hafí
átt þátt í að skipuleggja þau og að
hvaða gagni það komi konum. Menn
hafa margbrennt sig á því að þegar
ný tæki hafa komið í þróunarverk-
efnum, hafi karlarnir tekið þau og
konurnar sitja eftir með erfiðu störf-
in. Á þessu hefur þó orðið mikil
breyting, sérstaklega vegna þess að
vatnsboranir hafa mjög víða auð-
veldað aðgang að vatni og konurnar
hafa fengið tíma til að mennta sig
og bæta lífsskilyrði sín, sem ella var
varið til vatnsburðar."
Grenndarútvarpið lyftir
Bernharður segir frá því að í fá-
tækrahverfunum í Suður-Ameríku,
þar sem örbirgðin er að kalla alger,
hafi þeir sett upp grenndarútvörp.
Þetta eru litlar FM-stöðvar, sem ná
kannski 30 km radíus. Þar er fólki
boðið að koma inn og segja sögu
sína. Ólæsa fólkið segir svo vel frá.
„Ég var í heimsókn í slíkri stöð í
Brasilíu þegar inn kom þreytt og
þrúguð gömul kona, sem alla tíð
hafði fengið að heyra að hún væri
annars flokks, allt hennar umhverfi
hafði dregið hana niður. Hún fer að
segja sögu sína og talar í rúman
klukkutíma. Segir frá því hvernig
hún tókst á við líf sitt, hvernig henni
tókst að komst af, hvemig hún brást
við óblíðum örlögum, hvemig trúin
bar hana uppi. Næsta dag kom ég
svo á markaðinn og sá þá þessa
konu sitja flötum beinum við að selja
appelsínur. Þama var allt í einu
komin allt önnur kona, stolt og sterk.
Hún hafði fengið slík viðbrögð frá
umhverfinu. Ég heyrði til þín í út-
varpinu í gær, var sagt við hana.
Allt í einu var hún orðin fomstukona
vegna þess að útvarpið hafði gefið
henni þennan stuðning, nýja sjálfs-
mynd. Þarna sér maður hvað útvarp
getur haft gífurleg áhrif til að
byggja upp fólk og efla það. Auk
þess gaf þessi kona með vitnisburði
sínum öðrum hlustendum dæmi um
hvemig má takast á við lífíð. Þess
er mikil þörf - til að viðhalda von-
inni þar sem flest sýnist vonlaust.
Það er svo gott að sjá fjölmiðla not-
aða til að byggja upp samfélagið á
litlum stöðum og hjálpa fólki til að
skipuleggja sig og vinna sameigin-
lega að bættum kjörurn."
Talið berst aftur að því hvernig
hver heimshluti hefur sína sérstöðu.
„í Indónesíu er mikil hefð fyrir
hreyfitjáningu við frásögnina, fyrir
dansi og drama. Flestar frásagnir
greina frá átökum góðs og ills. Þarna
táknar vinstri höndin það illa og sú
hægri það góða, eins og svo víða
annars staðar. Þegar sagt er frá og
það illa kemur inn er það tjáð með
vinstri höndinni og svo kemur hægri
höndin o.s.frv. Þeir sem þekkja þessa
hreyfitjáningu fá miklu betri skiln-
ing á sögunni. í þessum löndum eru
margar mállýskur en táknmálið er
meira og minna það sama. Þetta
hefur svo áhrif á helgihaldið. Á ís-
landi lyftir presturinn báðum hönd-
um þegar hann lýsir blessun, en það
getur ekki gengið þarna. Þar má
bara lyfta hægri höndinni. Við leggj-
um mikla áherslu á það við kirkjurn-
ar að þær virði og nýti þessa þætti,
því það eflir sjálfsmynd þessa fólks
og virðingu fyrir eigin menningu.
Ekki veitir af í þessu flæði af vest-
rænni menningu."
Líkamstjáning er t.d. mismun-
andi eftir menningarheildum. „Þess-
vegna skiptir svo miklu máli að átta
sig á hver eru hin viðteknu tákn sem
notuð eru í hverri menningarheild.
Nei segjum við með því að hrista
höfuðið, en Indveijar segja já með
svipaðri hreyfingu. Það er svo auð-
velt að misskilja fólk ef maður þekk-
ir ekki boðorð líkamstjáningarinnar.
Þetta er eitt af því sem gefa þarf
forgang þegar starfsmenn kirkjunn-
ar eru þjálfaðir, að þeir kunni að
lesa þögul tjáningarform áheyrenda
og finni leiðir til að koma á tjáskipt-
um í fræðslu sinni og boðun. Það
skapast oft grófur misskilningur
þegar aðeins einn fær að hafa „orð-
ið“.“
skylda. Sendiherrarnir eru duglegir
við að halda henni saman. Ég vinn
með fólki af 39 þjóðernum og það
eitt er æfing í rnannlegum samskipt-
um að sitja fundi með fólki með svo
ólíkan bakgrunn. Til dæmis þarf að
átta sig á að Filippseyingurinn getur
ekki sagt nei í fyrstu atrennu og
verður að spyija hann a.m.k. tvisv-
ar. Það er ákafíega lærdómsríkt fyr-
ir okkur vestræna menn, sem erum
svo feykilega vinnusamir, að átta
okkur á að það er hægt að gera
hlutina með öðrum hætti en hér.
Og stundum ógnar manni hvernig
við vöðum yíjr í trausti þess að við
vitum betur. Á okkar eigin mælistiku
eru okkar aðferðir vissulega betri,
en ef þeir nota sína mælistiku eru
þeirra aðferðir betri.
Hins vegar kemst maður ekki hjá
því að oft og tíðum sækir á mann
visst vonleysi vegna ástandsins í
heiminum," segir Bernharður enn-
fremur. „Gífurleg mannfjölgun og
þessi skelfilegi aðbúnaður barna í
mörgum löndum. Átakanleg er
barnaþrælkunin víða um lönd og
kjör götubama í Suður-Ameríku.
Og hve lítill hluti mannkyns býr í
rauninni við mannsæmandi kjör, sem
reyndar byggjast á misskiptingu
gæðanna, lögmáli frumskógarins.
Svo er það spurning um hamingju-
BERNHARÐUR og Pétur Pétursson prófessor ræðast við á hlað-
inu í Skálholti, en hann var þar í sumar fyrirlesari á ráðstefnu
norrænu kirknanna um upplýsingamiðlun árið 2001 með tilliti
til nýrrar tækni og örra samfélagsbreytinga.
Jólin á íslandi
Bemharði hefur líkað ákaflega vel
þetta starf og er búinn að fram-
lengja ráðningarsamning sinn til
1999. Þá verður hann búinn með
skammtinn sinn, því ekki má vinna
þarna nema ákveðinn tíma, til þess
að hreyfíng sé á starfsliðinu. Það
verður þá orðin átta ára útivist, en
á áttunda áratugnum var hann auk
þess í starfi í fjögur ár í Addis
Ababa. Þau hjónin halda íbúð sinni
á íslandi. „Maður verður að eiga sér
hreiður, áningarstað," segir hann.
Börnin þijú eru öll búsett erlendis,
strákarnir í námi í Bandaríkjunum,
Sigurbjöm í fiðluleik í Oberlin og
Magnús í Austurlandasögu í Yale.
Svava er víóluleikari og býr með
manni sínum í Ljúblíana í Slóveníu,
þar sem hún er dósent við tónlistar-
háskólann. Móðir þeirra, Rannveig
Sigurbjömsdóttir, áður hjúkrunar-
forstjóri á Heilsugæslu Kópavogs,
hefur fylgt manni sínum og búið í
Sviss. Vandinn er sá að makar fá
ekki starfsleyfí í Sviss, svo að hún
hefur unnið hér heima á köflum.
„Það kemur ágætlega út,“ segir
Bernharður. „Þegar ég er í þessum
ferðum fer hún stundum heim að
vinna eða ferðast með mér.
Við höfum komið heim um jól.
Jólin á íslandi eru engu iík,“ segir
Bernharður. „Öll þjóðin er að halda
jól og fjölskyldurnar koma saman,
þessi feikilegi einhugur um að gera
fallegt og gleðja. Svo var auðvitað
stórkostlegt að vera heima um þessi
jól, því veðrið var svo fallegt.
í Genf er þriðjungur íbúa útlend-
ingar og líka spennandi að búa á
slíkum stað. Þar er þó nokkuð stór
íslensk nýlenda, sem þjónar sem fjöl-
leitina. Ef dæma má eftir andlitum
fólks eru brosin óneitanlega tíðari
og opnari meðal fátæks fólks víða
en efnafólksins hér á Vesturlöndum.
Þetta er allt afstætt. Þá er kannski
spurningin um að eiga frið með sjálf-
um sér og við sjálfan sig og Guð
sinn við þær aðstæður sem við lifum
við hveiju sinni.“
„Eitt er það sem ég hefi lært að
sjá í öðru ljósi,“ segir Bernharður
undir lok samtals okkar, „Það er
veðurfarið á íslandi. Ég var í Perú
þar sem er matarskortur og erfiðar
aðstæður, en þar er verðurfar og
jarðvegur svo góður að ef maður
stingur niður plöntu þá er hún farin
að blómgast eftir skamman tíma.
Ég spurði innfæddan mann, sem
búið hafði í Finnlandi, hvemig stæði
á því að þeir hefðu ekki nóg í þessu
gjöfula landi. Það er „mangana - á
morgun," sagði hann. „Það er alltaf
hægt að stinga þessu niður. í Finn-
landi lærði ég að ef þið setjið ekki
niður kartöflunar síðustu vikuna í
maí og takið upp síðustu vikuna í
september, þá hafið þig ekkert að
borða síðustu vikuna í mars. Þess-
vegna eruð þið alltaf að gera áætlan-
ir og hugsa um framtíðina. Við ger-
um það ekki, því við getum alltaf
gert það á morgun en svo verður
ekkert af því á morgun heldur. En,“
sagði hann, „fyrir bragðið lifið þið
aldrei augnalikið. Þið eruð annað-
hvort alltaf að rifja upp minningar
eða leggja á ráðin um framtíðina,
njótið sjaldnast stundarinnar. Við
höfum það ekki nógu gott, enda
ekki nógu forsjál, en við njótum
augnabliksins. Kannski getum við
kennt hvert öðru að njóta lífsins
betur.“
Af gæðum
heimsins...
ALLIR eru að
gera það gott
nema ég! var viðlag-
ið í gömlum slag-
ara. Virðist um
þessi áramót aftur hafa náð vin-
sældum í ýmsu formi. Það mest
krassandi: Þarf að fara aftur til
1887 til að finna aðra eins vinnu-
þrælkun og landflótta. Textinn
gjarnan með tilbrigðum af því
að allir geri það gott sem fari.
Fínt! Hvað er betra en hafa þann
heimanmund að dyr heimsins
standi alls staðar opnar þeim
sem finnst að sér þrengt heima
og vilja leita í aðra og betri haga?
Um lönd og álfur hittir maður
íslendinga sem hafa það gott eða
að minnsta kosti lifa af í harðri
samkeppni á nýjum slóðum.
Hafa verið til þess nægilega vel
búnir að heiman.
í áramótaræðum nú er mikið
talað um íslendinga, sem eru að
hasla sér völl með fyrirtæki er-
lendis og að mikil menntun sé
sú heimanfylgja sem dugi. Auð-
vitað satt og rétt. Enda hefur
margt af þessu dugnaðarfólki
fengið undirstöðumenntunina í
skólum hér heima og síðan átt
greiða leið til framhaldsmennt-
unar á námslánum í öðrum lönd-
um. Ég þykist líka hafa séð aðra
„ófínni“ kosti, sem gjarnan duga
íslendingum í keppninni um
störf erlendis. Það er hve úr-
ræðagóðir þeir eru, þjálfaðir að
heiman í að bjarga sér. Til dæm-
is eru íslenskir radíó- og véla-
menn og bílstjórar víða í alþjóða-
verkefnum sérlega eftirsóttir af
því að þeir kunna að bjarga sér
sjálfir ef eitthvað bilar og
óbangnir við að taka þá til hendi.
Þessu hefur fólk vanist í þessu
óblíða landi á ferðum um land
og sjó við íslenskar aðstæður og
hugsunarhátt. Dæmi um þetta
mátti nýlega heyra í viðtali við
Regin Grímsson, smábátasmið í
Kanada, sem m.a. er að setja í
gang veiðar á smábátunum í
Trinitat. Hann sagði eitthvað á
þá leið að hann mundi útvega
íslenska sjómenn á bátana þar,
því þeir væru svo úrræðagóðir
og kynnu til verka. Hitt er svo
dulítið kúnstugt hve lítils metin
þessháttar færni og verkkunn-
átta er oft hér heima, þegar
ungt fólk er að velja sér framtíð-
arbraut.
Á leið milli húsa nýlega lenti
ég í þrígang held ég í útvarpinu
á sama viðtali við íslenska stúlku
og viðskiptafræðing. Hún hefur
sem betur fer fundið sitt gósen-
land Danmörku, enda fær maður
þar víst hátt kaup fyrir litla
vinnu og allt niðurgreitt. Sá sem
heillast af Danmörku sér bara
góðu hliðarnar og þeir sem sjá
aðeins mistök á Islandi leita
einskis annars. Er bara mann-
legt og ekki laust við að þess
gætti, t.d. virtust hvorki hún né
spyijandinn vita að lofaðar húsa-
leigubætur eru líka greiddar hér
í Reykjavík og
víðar. En lauk-
rétt er að hér fá
menn ekki
skattafrádrátt
vegna vaxta af húsnæðislánum,
sem gæti hjálpað húsbyggjend-
um til að halda í húsin sín. Um
heilbrigðisþjónustuna sagði hún
að í Danmörku sé öll læknishjálp
og sjúkrahúslega fri, „því þú
borgar þína þjónustu með skatt-
peningum þínum“.
Hér má kannski staldra ögn
við ef svo margir íslendingar
kjósa að búa annars staðar.
Hvorki þeir sem reka starfsemi
sína erlendis eða einstaklingarn-
ir sem kjósa að búa þar starfsár
sín borga skatta á Islandi. Það
fólk er þá væntanlega búið að
borga fyrir læknishjálpina sína
og umönnun í ellinni með skött-
um sínum þar sem þeir starfa.
Eða greiða í tryggingar í löndum
þar sem svo háttar að fólk trygg-
ir sig sjálft. Úr þeim sjóðum hlýt-
ur þá að eiga að fylgja þeim
greiðsla fyrir læknishjálp og
sjúkrahúslegu á íslandi, ef og
þegar þeir kjósa að koma heim.
Ekki geri ég því skóna að þessi
viðmælandi muni nokkurn tíma
vilja koma aftur, þó veik verði
eða öldruð, en ef svo færi fylgir
þá væntanlega greiðslan úr
danska sjóðn-
um sem hún
borgaði i skött-
um sínum. En
margir brott-
fluttir kjósa það
síðar ellimóðir
eða sjúkir og
eiga auðvitað
að hafa um það
jafngreitt val
og að fara. En
þegar hópurinn
sem fer er orð-
inn umtalsverð-
ur, neyðumst
við þá ekki til
að endurskoða
og ganga betur
frá leikreglun-
um? Sjálfsagt að íslendingar fái
þá læknishjálp og umönnun hér
ef þeir vilja, en þeir sem unnu
og greiddu í sköttum langa ævi
og heima sátu hljóta þó að sitja
fyrir þegar svo er komið að þetta
litla samfélag stendur illa undir
heilbrigðisþjónustunni, biðraðir
myndast á spítölum, deildum
lokað vegna skorts á rekstrarfé
og sjúklingar þurfa jafnvel að
greiða upp í það sem á vantar
til að losa um stíflurnar, sem
þessari konu fannst svo forkast-
anlegt. Þarf ekki að laga regl-
umar að hinum breytta veru-
leika, a.m.k. áður en farið er að
halda í heilbrigðisþjónustu við
þá öldmðu í landinu, sem eiga
innstæðu fyrir læknishjálp og
umönnun af uppsöfnuðum skatt-
greiðslum sínum? Að þeim sem
fara sé ætlað að koma til baka
með sinn uppsafnaða sjóð til
þeirra hluta úr erlendum trygg-
ingum, fijálsum eða bundnum,
eða hvað? Fólk er jafnvelkomið
fyrir það, þótt það sitji við sama
borð og þeir sem kusu að þreyja
þorrann og góuna heima, ekki
rétt?
í ljóðabókinni hans Kristjáns
J. Gunnarssonar á borðinu hjá
mér er viðeigandi ljóð um Heim-
slystina:
Af gæðum heimsins
fæstir nægju fengu
og flestir gátu varla
skilið að
úr því Drottinn
gerði allt af engu
öðrum fyrirmunað var
að gera það.
eftir Elínu Pálmadóttur