Morgunblaðið - 07.01.1996, Blaðsíða 20

20 B SUNNUDAGUR 7. JANÚAR 1996
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
LEIÐIR NAUÐSYNLEG BREYTING
Á SKAÐABÓTALÖGUNUM
TIL HÆKKAÐRAIÐGJALDA
BIFREIÐ ATRY GGIN GA?
Á UNDANFÖRNUM vikum
hafa lesendur Morgunblaðsins átt
kost á að fylgjast með deilum, sem
orðið hafa um tillögur til breytinga
á skaðabótalögum, sem nú eru til
umfjöllunar hjá allsheijarnefnd
Alþingis. Deilurnar hafa aðallega
snúist um réttmæti þeirra fullyrð-
inga forsvarsmanna Sambands ís-
lenskra tryggingafélaga (SÍT) að
tillögurnar muni leiða til 30%
hækkunar á iðgjöldum bifreiða-
trygginga, verði þær lögfestar.
Minna hefur farið fyrir opinberri
umræðu um þá grundvallarástæðu
tillagnanna, að reglur gildandi laga
leiði til þess að fólk, sem missir
starfsorku sína við bótaskyld atvik,
fái einungis bættan hluta fjártjóns
síns úr hendi bótaskylds aðila. Sá
ætti þó að vera kjarni umræðunnar
þótt vissulega skipti miklu máli að
iðgjöld bifreiðatrygginga séu jafn-
hófleg og nokkur kostur er. Það er
í mínum huga ekki rétt leið, til
þess að halda iðgjöldum niðri, að
bæta einungis að hluta fjártjón
slasaðs fólks, sem hlýtur örorku í
bílslysum. Ef sú léið þætti fær,
mætti eins ná fram lækkun ið-
gjalda með því að hætta að bæta
eignatjón að fullu, t.d. með því að
láta bíleiganda, sem verður fyrir
tjóni í umferðinni, sjálfan greiða
hluta af viðgerðarkostnaði bílsins,
þótt tjónvaldurinn sé annar maður.
Ég held að engum detti í alvöru í
hug að slík lausn sé tæk.
Efni skaðabótalaganna frá
1993
Reglur um bætur fyrir missi
starfsorku mótuðust á löngum tíma
samkvæmt fræðikenningum
skaðabótaréttarins og með fjöl-
mörgum dómafordæmum. Ekki
voru allir á einu máli um að réttar-
þróunin á þessu sviði stefndi í rétta
átt. Sérstaklega var á það bent,
af hálfu forsvarsmenna vátryggj-
enda, að bætur fyrir líkamstjón,
þar sem örorka hins slasaða var
tiltölulega lítil, væru of háar. Var
því haldið fram, að metin læknis-
fræðileg örorka, allt að 15%, hefði
sjaldnast í raun varanleg áhrif á
tekjuöflunarhæfi hins slasaða.
Þetta atriði skipti verulegu máli
fyrir afkomu vátrygginganna
vegna þess að um 75% tilvika, þar
sem varanleg örorka var bætt, féllu
í þennan flokk. í reynd sneri þessi
gagnrýni að örorkumatinu sem
slíku, en ekki bótareglunum að
öðru leyti, þ.e. matsniðurstaðan
var ekki talin nothæfur mælikvarði
til þess að meta framtíðartekjutap
hins slasaða.
í skaðabótalögunum, sem tóku
gildi 1. júlí 1993, var gerð grund-
vallarbreyting á reglum um mat á
varanlegri örorku. Lögleidd voru
svokölluð fjárhagsleg örorkumöt í
stað hinna stöðluðu læknisfræði-
legu mata sem áður var stuðst við.
Læknisfræðilegu mati er reyndar
áfram beitt við mat á tjóni barna
og tjónþola sem hafa engar eða
takmarkaðar atvinnutekjur. Fjár-
hagslega örorkumatið er skv. skil-
greiningu mjög frábrugðið læknis-
fræðilega örorkumatinu. Markmið
með beitingu þess er
að meta skerðingu á
getu viðkomandi tjón-
þola til þess að afla
atvinnutekna. Vegna
breyttra vinnubragða
að þessu leyti mun stór
hópur tjónþola, sem
áður hefði fengið
greiddar bætur fyrir
varanlega örorku, ekki
fá slíkar bætur, heldur
einungis bætur fyrir
miska, en þær eru
miklu lægri. Þessi
grundvallarbreyting,
sem fólst í lögfestingu
skaðabótalaganna,
hefur án nokkurs vafa mjög dregið
úr kostnaði vegna tjóna sem bæt-
ast úr bifreiðatryggingum. Um
þennan þátt skaðabótalaganna
hefur lítill sem enginn ágreiningur
verið. Það eru allir sammála því
að nota þann mælikvarða sem
besta vísbendingu gefur um fram-
tíðarfjártjón slasaðs fólks og engan
veit ég sem telur að rétt sé að of-
bæta fjártjón hinna slösuðu.
Ýmsar aðrar réttarbætur voru í
skaðabótalögunum frá 1993. Sér-
staklega má benda á bætta réttar-
stöðu heimavinnandi einstaklinga
og barna sem verða fyrir mikilli
örorku. Reglur um miskabætur eru
staðlaðar. Þá eru reglur laganna
um bætur fyrir missi framfæranda
réttarbót.
Gagnrýni á skaðabótalögin
í 6. grein skaðabótalaganna er
reikniregla til útreiknings bóta fyr-
ir varanlega örorku. Samkvæmt
henni skulu bætur reiknast sem
7,5 föld árslaun tjónþola margföld-
uð með örorkustigi. Sérstök regla
er svo um skerðingu bótafjárhæð-
arinnar með hækkandi aldri tjón-
þolans. Sú gagnrýni kom fljótt
fram frá hópi reyndra lögmanna,
sem allir höfðu sérþekkingu á sviði
skaðabótauppgjöra, að margföld-
unarstuðullinn í reiknireglunni
þyrfti að vera mun hærri til þess
að slasað fólk fengi fullnægjandi
bætur fyrir fjártjón.
Vegna þessarar gagnrýni skip-
aði dómsmálaráðherra, snemma
árs 1994, Guðmund Skaftason,
fyrrverandi hæstaréttardómara,
Gunnlaug Claessen hæstaréttar-
dómara og undirritaðan í nefnd til
þess m.a. að leggja rökstutt mat á
hvort margföldunarstuðull skaða-
bótalaganna nægði til þess að full-
ar bætur fengjust fyrir fjárhags-
legt tjón. Nefndin skilaði áliti í
tvennu lagi. Meirihlutinn komst að
þeirri niðurstöðu að svo væri ekki
og gerði tillögu um að stuðullinn
yrði hækkaður í 10. Minnihlutinn,
Guðmundur Skaftason, taldi ekki
efni til þess að breyta skaðabóta-
lögunum að svo stöddu.
Þann 7. júní á nýliðnu ári fól
allsheijarnefnd Alþingis undir-
rituðum og Gunnlaugi Claessen að
taka á ný upp athugun á reglum
skaðabótalaganna. Var þetta m.a.
gert í tilefni af dómi Hæstaréttar
30. mars 1995, þar sem rétturinn
markaði nýja stefnu um framtíðar-
ávöxtun við útreikning
bótafjárhæða. Áður
var ávöxtunin miðuð
við 6% ársvexti en var
nú lækkuð í 4,5%.
Þessi forsenda skiptir
verulegu máli við út-
reikning á framtíðar-
tekjutjóni. Vegna
breytingarinnar á
vaxtaforsendunni þarf
að hækka margfeld-
isstuðulinn, ef fullar
bætur fyrir fjártjón
eiga að nást. í erind-
inu til nefndarinnar
var óskað eftir áliti á
því, hvort bætur skv.
skaðabótalögunum fyrir fjárhags-
legt tjón væru samsvarandi bótum,
sem fengist hefðu eftir gildaridi
reglum fyrir setningu laganna. Var
beðið um álit á því hver margföld-
unarstuðull laganna þyrfti að vera
til að slíkt samræmi fengist. í er-
indi allsherjarnefndar var einnig
óskað eftir endurskoðun og yfirferð
á öðrum þáttum laganna.
Álitsgerð til allsherjarnefndar
í álitsgerð okkar Gunnlaugs
Claessen til allsheijarnefndar frá
10. nóvember 1995 gerðum við til-
lögu um að upp yrði tekinn sam-
felldur margfeldisstuðull fyrir alla
mannsævina, lækkandi með hækk-
andi aldri. Umræddur margfeld-
isstuðull fæst sem reikningsleg
niðurstaða að gefnum forsendum
þar sem þyngst vega aldur slas-
aða, lífs- og örorkulíkur og afvöxt-
unarprósenta. Kynbundnum for-
sendum var sleppt. Að beiðni okkar
reiknaði Bjarni Guðmundsson,
cand. act., út margfeldisstuðulinn.
Lagt var fyrir Bjarna að nota nýj-
ustu íslenskar lífslíkur. Örorkulík-
ur skyldu vera í samræmi við töfl-
ur sem tryggingastærðfræðingar
hafa notað í örorkumatsútreikn-
ingum sínum á undanförnum árum,
nema hvað ekki skyldi greint milli
kynja. Afvöxtunarprósentan var
ákveðin hin sama og í dómi Hæsta-
réttar frá 30. mars 1995. í álits-
gerð okkar Gunnlaugs Claessen
var tryggingafræðilegi stuðullinn,
sem svona var reiknaður, síðan
skertur um 33,3% til þess að mæta
áhrifum skattfrelsis og svokallaðs
eingreiðsluhagræðis. Þessi skerð-
ing er meiri en að jafnaði hefur
mátt lesa úr dómum Hæstaréttar
vegna sömu atriða.
Breyting á margfeldisstuðli
Niðurstöðu og forsendum fram-
angreindra útreikninga á marg-
feldisstuðlinum er ítarlega lýst í
álitsgerðinni til allsheijarnefndar.
í sérstöku skjali er gerður hlutfalls-
legur samanburður á margfeldis-
stuðli gildandi laga og tillagnanna.
Þar kemur fram að margfeldisstuð-
ull tillagnanna er alltaf mun hærri.
Á aldursbilinu 30 til 60 ára er
hækkunin minnst 39% (50 ára) en
mest 68% (60 ára). Hækkunin er
hlutfallslega enn meiri fyrir þá sem
yngri og eldri eru. Áhrif breytts
margfeldisstuðuls á bótafjárhæðir
eru bein, þ.e. bætur myndu hækka
Skaðabótalögin frá
1993 fólu í sér ýmsar
réttarbætur, segir Gest-
ur Jónsson, en alvar-
legasti ágalli þeirra er
sá að reikniregla lag-
anna inniheldur marg-
feldisstuðul, sem nægir
„ekki til að slasað fólk
fái fjártjón sitt að fullu
bætt.
frá gildandi lögum um sama hlut-
fall, að öðrum atriðum óbreyttum.
Með nokkurri einföldun má því
segja að tillaga okkar um breyttan
margfeldisstuðul sýni hvað á vanti
til þess að gildandi lög færi slösuðu
fólki fullar bætur fyrir fjártjón
samanborið við eldri reglur. Er þá
litið framhjá bótalækkun sem staf-
ar af breyttum aðferðum við ör-
orkumöt sem áður er lýst.
Umsögn SÍT til
allsherjarnefndar
Allsheijarnefnd fékk álitsgerð
okkar 10. nóv. sl. og sendi hana
til umsagnar hjá ýmsum aðilum.
Umsagnir SÍT voru tvær, dags.
22.11.95 og 8.12.95. í þeirri síðari
var sérstakur kafli um fjárhagsleg
áhrif tillagnanna þar sem segir:
Niðurstaðan er í hnotskurn sú, að
heildarskaðabætur vegna slysa
muni hækka um tæp 50%, eða úr
2.600 milljónum króna í 3.800
milljónir króna, þ.e. hækkunin yrði
hvorki meira né minna en 1.200
milljónir króna. Afleiðingar þess á
iðgjöld í lögboðnum ökutækja-
tryggingum einum og sér yrðu gíf-
urleg, en slík iðgjöld eru á ári um
4 milljarðar króna. Má ætla að um
40% bóta fari til greiðslu muna-
tjóna, en 60% séu vegna slysa á
fólki. Að því gefnu að kostnaður
félaganna við uppgjör hækkaði
ekki, sem er þó hæpið, felst í tillög-
unum a.m.k. 30% hækkun iðgjalda
í lögboðnum ökutækjatrygging-
um...
Framangreindar niðurstöður
SÍT voru byggðar á úttekt Bjarna
Guðmundssonar, cand. act., sem
dagsett er 08.12.95, en hún fylgdi
umsögn SÍT'til allsheijarnefndar.
í fjórða tölulið úttektarinnar, sem
ber heitið „Mat á áhrifum á ið-
gjald“, er að finna þá útreikninga
sem SÍT vísar til. í ljós kemur að
útreikningar Bjarna Guðmunds-
sonar byggjast á forsendum um
921 slys sem urðu á síðari hluta
árs 1993, þ.e. eftir gildistöku
skaðabótalaganna. Slysin flokkar
hann í þrennt. í fyrsta flokki eru
uppgerð tjón sem eru 119. Meðal:
tjónið nam einni milljón króna. í
öðrum flokki eru 215 tjón þar sem
fyrir liggja upplýsingar sem starfs-
menn vátryggingafélaganna töldu
nægja til þess að áætla mætti nið-
urstöðuna. Meðaltjónið er metið
1,7 milljónir króna. í þriðja flokki
voru 587 slys (meira en 63% tilvik-
anna) þar sem ekki lágu fyrir upp-
lýsingar til áætlunar tjóns. Með-
altjón í þessum flokki áætlaði
Bjarni eina milljón króna. Á þenn-
an hátt metur hann kostnað vá-
trygginganna af slysunum 921 kr.
I. 071.500. Með því að gefa sér
forsendu um að á fyrri hluta árs
1993 hafi orðið 20% hærri (fleiri?)
tjón en á síðari helmingi ársins og
með því að áætla tjónakostnað hjá
vátryggjendum sem ekki lögðu
fram gögn til mats (ca. 10%) fæst
niðurstaða um að heildarbætur
ársins 1993 vegna líkamstjóna
hefðu numið 2.600 milljónum
króna skv. gildandi lögum. Þá fjár-
hæð hækkar Bjarni um 47% vegna
áhrifa breytingatillagnanna. Með
því að gefa sér að munatjón verði
óbreytt og að þau séu um 40%
bótakostnaðar, að gildandi rétti,
fæst niðurstaða um 30% hækkun-
arþörf iðgjalda til þess að tryggja
óbreytta afkomu vátryggingafé-
laganna.
Er fullyrðing um 30%
hækkunarþörf rétt?
Framangreind aðferðafræði við
útreikning á hækkunarþörf iðgjalda
í bifreiðatryggingum er, svo ekki
sé fastar að orði kveðið, ákaflega
einkennileg. í opinberum gögnum
frá samtökum vátryggjenda (sjá
Mbl. 7. okt. 1995) kemur fram að
VÍS hafi rúmlega 40% markaðshlut-
deild í ökutækjatryggingum. Af
töflum, sem birtust í Morgunblaðinu
II. október 1995, má ráða að fjöldi
þeirra sem fengið hafa metna var-
anlega örorku hjá VÍS vegna um-
ferðarslysa árin 1986-90, sem hlut-
fall af fjölda bótaskyldra umferðar-
slysa hjá íslenskum vátryggingafé-
lögum, hafi verið á bilinu 10,6 til
15%. Samkvæmt því virðast 26 til
37% tilkynntra bótaskyldra slysa á
umræddu tímabili hafa leitt til bóta-
greiðslna^ fyrir metna varanlega
örorku. í áætlunum sama félags
fyrir árin 1992-94 er gert ráð fyrir
því að þetta hlutfall verði nálægt
16% eða um 40% tilkynntra bóta-
skyldra umferðarslysa. Rétt er að
taka það fram að skaðabætur eru
iðulega greiddar þótt slys hafí ekki
leitt til varanlegrar örorku. Bætur
eru hins vegar miklu hærri þegar
slys leiðir til varanlegrar örorku og
því eru þau mál afgerandi þegar
litið er á tjónakostnaðinn í heild
sinni. í framangreindum útreikningi
Bjarna Guðmundssonar skiptir því
meginmáli að gera grein fyrir þvi
hvernig farið er með áætlaðan
tjónakostnað vegna þess mikla
meirihluta tilkynntra slysa sem ekki
leiðir til varanlegrar örorku. Þegar
litið er til þess að samantekt SÍT
var gerð í nóvember og desember
1995, þegar liðnir voru 23 til 29
mánuður frá því umrædd slys urðu,
er ósennilegt annað en að í lang-
flestum tilvikum hafi legið fyrir ein-
hver gögn til áætlunar tjóns vegna
varanlegrar örorku, þar sem henni
verður til að dreifa. Á sama hátt
er ótrúlegt annað en að í þriðja
flokknum séu að langmestu leyti
mál sem ekki muni leiða til bóta-
greiðslna eða a.m.k. óverulegra
greiðslna. Ef þetta er rétt blasir við
að útreikningar SÍT um hækkunar-
þörf iðgjalda í bifreiðatryggingum
eru ekki réttir. Að auki hlýtur SÍT
að þurfa að skýra nánar þá for-
sendu að bætur fyrir líkamstjón á
fyrri hluta árs séu að jafnaði 20%
hærri en bætur á síðari hluta árs.
Þessi munur virðist ótrúlega mikill.
SÍT hafnar beiðni um
upplýsingar
Það skiptir að sjálfsögðu afar
miklu máli að upplýsingar sem
veittar eru Alþingi um áhrif breyt-
inga á skaðabótalögum séu réttar.
Af þeirri ástæðu leitaði ég til SÍT
með bréfí dags. 14. desember 1995
og óskaði eftir ýmsum upplýsingum
sem varða forsendur útreikninga á
hinni meintu hækkunarþörf ið-
gjalda í bifreiðatryggingum sem
haldið er fram að leiða muni af lög-
festingu breyttra skaðabótalaga.
Gestur Jónsson