Morgunblaðið - 11.01.1996, Blaðsíða 50

50 FIMMTUDAGUR 11. JANÚAR 1996
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
+ Ajina Sigurðar-
dóttir fæddist 5.
desember 1908 á
Hvítárbakka í Borg-
arfirði og ólst þar
upp til 1920. Hún
lést 3. janúar síðast-
liðinn. Foreldrar
Önnu voru Sigurður
Þórólfsson, f. 11.7.
1869, d. 1.3. 1929,
skólastjóri á Hvítár-
bakka i Borgarfirði,
og seinni kona hans,
Ásdís Margrét Þor-
grímsdóttir, f.
18.10. 1883, d. 9.4.
1969, húsfreyja. Systkini Önnu:
Þorgrímur Vídalín, f. 19.11.
1905, er látinn, prófastur á
Staðarstað, kvæntur Aslaugu
Guðmundsdóttur; Hrefna, f.
28.10. 1907, d. 21.5. 1908; Guð-
mundur Axel, f. 28.4. 1911, d.
20.9. 1931, lögfræðinemi; Guð-
rún, f. 7.7. 1912, d. 1.7. 1995,
var gift Jóni Eiríkssyni verslun-
arstjóra; Margrét, f. 29.1. 1914,
ekkja í Reykjavík eftir Þórð
Guðmundsson verslunarstjóra;
Aðalheiður, f. 6.12. 1915, hús-
móðir í Reykjavík, ekkja eftir
Jón Sigurgeirsson stýrimann og
síðar eftir Skarphéðin Magnús-
son verslunarmann; Sigurmar
Ásberg, f. 18.4. 1917, látinn,
borgarfógeti í Reykjavík,
kvæntur Sólveigu Jónsdóttur;
Áslaug, f. 27.1. 1919, fóstra og
síðar húsfreyja í Vík í Skaga-
firði, gift Hauki Hafstað, b.
þar; Valborg, f. 1.2.1922, fyrrv.
skólastjóri Fósturskólans, gift
Armanni Snævarr, fyrrv. há-
skólarektor og hæstaréttar-
dómara. Systur Önnu samfeðra
voru Kristín Lovísa, f. 23.3.
1898,' látin, alþingismaður í
Reykjavík, gift Karli Bjarnasyni
varaslökkviliðsstjóra og Mar-
grét, f. 3.4. 1901, d. sama dag.
Anna giftist 29.5.1938, Skúla
Þorsteinssyni, f. 24.12. 1906, d.
25.1.1973, námssljóra á Austur-
landi. Foreldrar hans voru Þor-
DR. ANNA Sigurðardóttir, for-
stöðumaður Kvennasögusafns ís-
lands, lést að morgni 3. janúar 1996.
Anna fæddist á Hvítárbakka í Borg-
arfirði 5. desember 1908.
Fæðing litlu stúlkunnar á Hvítár-
bakka var ekki aðeins gæfa foreldr-
anna, heldur allra íslenskra kvenna
og raunar íslensku þjóðarinnar.
Heilladísimar vora ósparar á gjafir
sínar til hennar, glæsileik og gáfur
hlaut hún í vöggugjöf. Eitt af aðals-
merkjum Önnu var réttlætiskenndin
og góðviljinn. Hún var í senn sterk
og viðkvæm.
Kynni hefjast með ýmsu móti.
Sem ung kona hreifst ég af mál-
flutningi hennar er ég hlýddi á í
ríkisútvarpinu árið 1953. Þá ræddi
hún um störf og stöðu húsmæðra.
Réttlætiskenndin og mannvirðingin
leyndu sér ekki, hún vakti athygli
á því hve mikilvæg uppeldisstörfm
'•'voru og að meta bæri uppeldisstörf-
in sem unnin eru á heimilum ekki
síður en kennslu og fóstrustörf svo
örlagarík sem þau voru, enda felst
í þessum störfum öðru fremur gæfa
hverrar þjóðar, þar er grunnurinn
lagður.
Anna giftist árið 1939 Skúla Þor-
steinssyni, námsstjóra á Austur-
Iandi. Skúli var- mikilvirkur í öllu
er að fræðslu og kennslu laut og
félagsmálum kennarastéttarinnar
og foringi í Ungmennafélagshreyf-
ingunni. Þessi glæsilegu ungu hjón
flytjast til Eskifjarðar. Það er ör-
lagaríkt fyrir hvert þorp á lands-
byggðinni sem fær slíka sendingu.
Spor þeirra hjóna þar voru mikil
gæfuspor, sem Eskfírðingar muna
og meta.
Um þetta leyti fóru sögur að ber-
ast af húsmóður á Eskifírði við söfn-
un heimilda og hverskonar fróðleiks
um íslenskar konur. Þar var á ferð-
inni Anna Sigurðardóttir, sú hin
steinn M. Mýrmann,
b. á Óseyri í Stöðv-
arfirði og kona
hans, Guðríður
Guttormsdóttir
húsfreyja. Börn
Önnu og Skúla eru
Þorsteinn, f. 22.11.
1940, deildarlög-
fræðingur hjá lög-
reglusljóraembætt-
inu í Reykjavík;
Ásdís. f. 30.6. 1943,
félagsfræðingur,
leikstjóri og leikari
í Reykjavík; Anna,
f. 30.10. 1948,
fóstra og leikskólastjóri í
Reykjavík.
Anna var skrifstofu- og versl-
unarmaður í Reykjavík 1931-39
og á Eskifirði 1939-42, en þar
var hún jafnframt kennari
1944-47 og 1953-57. Hún stund-
aði skrifstofustörf hjá Kven-
réttindafélagi íslands 1958-64
og árið 1975 var hún ásamt
fleirum stofnandi Kvennasögu-
safns íslands og var hún for-
stöðumaður þess frá upphafi.
Anna var stofnandi Kvenrétt-
indafélags Eskifjarðar 1950 og
sat í stjórn Kvenréttindafélags
íslands 1959-69 og var fulltrúi
þess á fjölda þinga og funda
hér á landi og erlendis. Hún var
heiðursfélagi Kvenréttindafé-
lags íslands frá 1977, Bóka-
varðafélags íslands frá 1985,
Kvenfélagasambands Islands
frá 1990 og Sagnfræðingafé-
lags íslands frá 1991.
Anna var sæmd riddarakrossi
fálkaorðunnar 1978, doktors:
nafnbót heimspekideildar HI
1986 og 1987 var hún heiðruð
af konunglega norska vísinda-
félaginu. Bókin Konur skrifa til
heiðurs Önnu Sigurðardóttur
kom út 1980. Eftir Önnu liggja
bækur og mikill fjöldi sagn-
fræðilegra greina og ritgerða.
Utför Önnu Sigurðardóttur
verður gerð frá Dómkirkjunni í
dag og hefst athöfnin kl. 13.30.
sama er ásamt tveim öðrum konum
stofnaði Kvennasögusafn Islands á
fyrsta degi kvennaárs Sameinuðu
þjóðanna 1975. Safnið hefur verið
til húsa á heimili hennar á Hjarðar-
haga hér í borg og Anna verið for-
stöðumaður þess frá upphafí. Safnið
er skráð og mikið sótt, en vinna
forstöðumanns er óskráð. Fjöldi
fólks kemur í safnið að leita fanga
til fróðleiks og í ritgerðir. Lýsir
margur undrun sinni yfír áhuga
Önnu á verkefnum þeirra og vel-
gengni enda hefur þakklætið ekki
leynt sér. Þegar Háskóli íslands
hélt 75 ára afmæli sitt hátíðlegt
árið 1986 var lýst kjöri nokkurra
heiðursdoktora. í þeim hópi voru
tvær heiðurskonur, önnur þeirra er
Margrét Danadrottning, en hin
Anna Sigurðardóttir. Anna var
sæmd hinni íslensku fálkaorðu árið
1978.
Þegar ég veitti forystu Orlofs-
nefnd húsmæðra í Reykjavík og
landsnefnd oriofsins var það eitt af
láni mínu að í nefndina var kjörin
Anna Sigurðardóttir. Var hún ritari
landsnefndar og þær ritsmíðar er
hún vann á ráðstefnum landsnefnd-
arinnar bera sömu einkenni og öll
hennar störf, nákvæmnin og fræðin
voru þau, að þetta eru sterkustu
heimildir um starfsemi Orlofs hús-
mæðra á þessu tímabili, og eiga sinn
sess í Kvennasögusafni. I starfsemi
orlofsnefndarinnar naut Anna sín
alveg sérstaklega. Þar hitti hún
konumar — húsmæðumar — sem
hugur hennar hafði alltaf staðið til,
að hefja þær og sjá þær fá trú á
sjálfa sig og eigin getu, til sjálf-
stæðrar hugsunar, heima og heiman
með fróðleiks- og réttlætiskennd í
fyigd.
Það er mér í minni er við stóðum
að kvöldvöku, svonefndu Óavíðs-
kvöldi, með fróðleik um listamann-
inn í ljóði og sögum, að við leituðum
til yfírlætislausrar konu og spurð-
um hvort hún vildi ekki lesa fyrir
okkur kvæðið „Konan sem kyndir
ofninn minn“. Hún brosti og sagði,
ég hef nú alltaf haft gaman af ljóð-
um, en ég hef aldrei komið neins
staðar fram og get þetta ekki. Við
Anna töldum hana á að reyna og
sjá til, sem hún og gerði. Hún hafði
vöndunina í gerð sinni og flutti
kvæðið og skilaði með ágætum. í
kvöldvökulok var henni hrósað. Það
gladdi hana, en sagði: „Hjálpi mér
hamingjan, ef það fréttist heima
að ég hafði verið að lesa upp í stór-
um hópi kvenna hér í Orlofinu."
Þeir sem þekktu Önnu Sigurðar-
dóttur geta skilið viðbrögð Önnu,
því að þarna fann hún einmitt kon-
urnar sem hún leitaði að og lagði
hug sinn í að styrkja. Síðar varð
þessi umrædda kona fyrirliði í röð-
um kvenna.
Allt samstarf með Önnu var far-
sælt og skemmtilegt. Sá fjöldi
kvenna er hún var í forsvari fyrir
auðgaðist af samfélagi við hana og
mat hana mikils. Ein orlofskvenna,
Oddfríður Sæmundsdóttir, birtir í
ljóðabók sinni „Rökkvar í runnum",
eftirfarandi kveðju til Önnu Sigurð-
ardóttur, og mun ort undir orlofs-
áhrifum:
Frá okkar ylríku dögum
eigum við samhljóma strengi
óskir frá ótal vinum
auki þitt brautargengi.
Þökk fyrir þekkingu og störfín
þjóðin minnist þín lengi.
Þegar ég, sem formaður Ljós-
mæðrafélags íslands, stóð að því
að Ljósmæðrafélagið stæði að út-
gáfu sögu sinnar og stéttartalinu
Ljósmæður á Islandi, færði Anna
félaginu að gjöf til birtingar ritsmíð
er hún nefnir Bamsburður. Þessi
ritsmíð hennar er stórmerk, segir
sögu bamsburðar á íslandi, aðstöðu,
fátækt og þekkingarskort og þekk-
ingarleit og er sérstæður og merki-
legur fróðleikur hinnar mikilvægu
stundar lífsins — fæðingu bams.
Ég persónulega og íslenskar ljós-
mæður emm stoltar og þakklátar
fyrir gjöfina. Árið 1985 gaf hún út
bókina Vinna kvenna í 1100 ár.
Með þeirri bók skipaði hún sér veg-
legan sess meðal okkar bestu fræði-
manna. Síðan birtist mikilvæg rit-
smíð hennar um nunnur og nunnu-
klaustur. Nefndi hún þá bók „Allt
hafði annan róm áður í Páfadóm."
Fyrsta íslenska bókin sem skrifuð
var til heiðurs konu var „Konur
skrifa" til heiðurs Önnu Sigurðar-
dóttur, sem gefín var út af Sögufé-
laginu árið 1980.
Hún naut þeirrar gæfu að maður
hennar Skúli Þorsteinsson skildi og
fylgdi jafnréttiskröfum kvenna,
enda fyrsti karlmaðurinn, sem gekk
í Kvenréttindafélag íslands eftir að
þeir áttu rétt á inngöngu í félagið.
Frá því að ég heyrði fyrst í Önnu
Sigurðardóttur hefur þráðurinn
spunnist til æ meiri kynna sam-
starfs og vináttu, sem ég er innilega
þakklát fyrir.
Anna Sigurðardóttir var vinur
minn og vemdari. Ég kveð hana
með minni dýpstu virðingu og þakk-
læti.
Steinunn Finnbogadóttir.
Nú er Anna Sigurðardóttir lögð
af stað yfir móðuna miklu. Ég hélt
hún væri eilíf, ódrepandi í áhuga
sínum á mannlífinu og framgangi
fræðanna sem við áttum sameigin-
leg. Ég kynntist henni fyrst að ráði
þegar ég var að skrifa doktorsrit-
gerð fyrir nokkmm árum og
Kvennasögusafnið varð mér ómet-
anleg uppspretta fróðleiks. Kvenna-
sögusafnið hennar Önnu, því að
þetta einstaka safn er að öllu leyti
verk Önnu Sigurðardóttur, sem ára-
tugum saman viðaði að sér heimild-
um um líf kvenna á íslandi, flokk-
aði þær og hýsti heima hjá sér í
blokkinni á Hjarðarhaganum. Með
þessu safni vann Anna Sigurðar-
dóttir brautryðjendastarf og gerði
það af elju og útsjónarsemi án opin-
bers stuðnings lengst af. Eftir Önnu
liggja einnig fræðirit og samantekt-
ir um eitt og annað, sem reynst
hafa yngri fræðikonum dýrmætur
vegvísir um þögla en margþætta
sögu íslenskra kvenna.
Hún tók ævinlega á móti mér í
dyragættinni á íbúðinni sinni á
Hjarðarhaganum og voram við
venjulega báðar byijaðar að tala
áður en ég var komin alla leið upp
stigann. Inni í stofunum sem hýstu
safnið klifmðum við upp í hillur,
blöðuðum í gegnum skjalabunka,
sturtuðum úr kössum og röðuðum
í þá aftur. Alltaf skrafandi og allt-
af að fá nýjar hugmyndir um sgenn-
andi hliðar á viðfangsefninu. í eld-
húsinu beið mín svo kaffibolli og
smurð brauðsneið og meira skraf
um heima og geima. Og þótt ég
væri ekki stödd hjá Önnu þá hélt
þetta langa samtal okkar áfram,
því Anna hringdi iðulega í mig þeg-
ar henni datt eitthvað í hug, hvort
sem það snerti sérstök rannsóknar-
efni eða kvennafræðin almennt.
Áhugi hennar á öllu sem snerti
sögu íslenskra kvenna var óþrjót-
andi.
Nú er samtalinu lokið, en eftir
stendur ævistarf Önnu og mun það
óbrotgjamt reynast. Ég þakka Önnu
samfylgdina og vináttuna, og votta
aðstandendum hennar samúð mína.
Blessuð sé minning Önnu Sigurðar-
dóftur.
Sigríður Dúna
Kristmundsdóttir.
Fáeinar stijálar minningar vil ég
setja á blað um konu sem auðgaði
líf mitt á margan hátt eins og flestra
sem henni kynntust. Við urðum
bekkjarsystur í Kvennaskólanum
veturinn 1924-25 í öðmm bekk.
Anna var alger fyrirmyndarnem-
andi, hvort sem var til munns eða
handa. Auðvitað var hún látin
hlaupa yfír bekk. Hún fékk hin eft-
irsóttu silfurskeiðarverðlaun skól-
ans, bæði fyrir hannyrðir og bók-
nám. Á þessum ámm var Anna
glæsileg stúlka, hæglát í fasi, eigin-
lega hlédræg. Áf myndum að dæma
líktist hún móður sinni í ásýnd en
seinna sagði hún mér að sér hefði
fundist hún líkjast föður sínum á
andlega sviðinu.
Anna lauk Kvennaskólaprófí með
hæstu einkunn. Löngu seinna spurði
ég hana hvers vegna hún hefði ekki
farið í Menntaskólann eins og flest
systkini hennar. Anna gaf mér það
undarlega svar að hún hefði óttast
að fá lélegri einkunnir í þeim skóla
heldur en í Kvennaskólanum. Þarna
birtist hin einkennilega hlédrægni
og skortur á sjálfsáliti sem mér
fannst löngum einkenna Önnu Sig-
urðardóttur. Það varð ekki fyrr en
á elliárum sem hún virtist viður-
kenna fyrir sjálfri sér að hún hefði
unnið fágætt starf og mjög óvenju-
legt miðað við hennar kynslóð. Hún
þurfti viðurkenningar bæði innan-
íands og utan til þess að játa að
hún var í eðli og athöfnum vísinda-
kona.
Leiðir okkar Önnu lágu ekki aftur
saman fyrr en mörgum áratugum
eftir kvennaskólavemna. Það var í
Kvenréttindafélagi íslands þar sem
hún var skrifstofustjóri að nafnbót
í afar lélegu húsnæði félagsins við
Þingholtsstræti, að mig minnir.
Þama var fátæklegt um að litast,
skrifstofuhúsgögn í nútímaskilningi
óvemleg. En þarna sat Ánna Sig-
urðardóttir og safnaði saman og dró
á land hvert blað og hvern snepil
sem snerti sögu þessa gamla og
virðulega félags. Þótt þama væru
innanfélags skörungar miklir, eigin-
lega fornkonur nútímans, þá kunnu
ekki allar að meta hirðusemi Önnu
og svo ólíklegt sem það er þá varð
hún aldrei formaður þessa félags
sem hún þekkti manna best hvað
snerti söguheimildir allar. En loks-
ins rýmkaðist um húsnæði Kvenrétt-
indafélagsins og flutt var í Hallveig-
arstaði. Þar naut hjálpsemi Önnu
við aðra sín mun betur. Henni var
eiginlegt að vera sífellt að hjálpa
öðmm konum, hvetja þær til dáða
í breyttu þjóðfélagi. Það getur und-
irrituð vitnað um þar sem ég naut
leiðsagnar hennar í ótal málum þann
tíma sem við vorum virkar í þessum
félagsskap.
En fastast tengdi okkur Önnu
áhugi hennar á kirkjusögu og mið-
öldunum. Þar sem ég aðhyllist róm-
ANNA
SIG URÐARDÓTTIR
verskkaþólskan sið þá dáðist ég að
þeirri innlifun sem Anna var gædd
til þess að skilja hugsunarhátt mið-
aldanna. Hún meira að segja skildi
gamansemi miðaldamanna sem er
atriði oft lítt skiljanlegt fólki upp-
vöxnu í Lútherstrú. Þegar við í ell-
inni sátum löngum á tali í símanum
þá var það haft að gamni að rifja
upp kímilegar setningar og orðatil-
tæki í fornum helgiritum. Þessar
heilagramannasögur voru lesnar
yfir borðum í klaustmm og þótti
þá við hæfí að lesturinn létti manni
í skapi. Þá tók Anna saman mikinn
fróðleik um kvennaklaustrin fornu
og gerði þann fróðleik aðgengilegan
á léttan og skemmtilegan hátt.
Kvennasögusafnið er stórvirki
Önnu Sigurðardóttur þó hún af sinni
eðlislægu hlédrægni vildi frekar
eigna þá framkvæmd öðmm sem
hún vissulega naut aðstoðar frá.
En hugmyndin og reksturinn á
Kvennasögusafninu er fyrst óg
fremst hugsjón Önnu Sigurðardótt-
ur. Ef hún hefði lifað mannsaldri
seinna hefði hún orðið enn hæfari
vísindakona. En samtíð hennar má
þakka fyrir brautryðjendastarf
hennar í þágu íslenskra kvenna og
nýja útsýn yfír stöðu miðalda-
kvenna.
Æfi Önnu minnir á margan hátt
á lífsferi! þeirra helgu kvenna sem
hún hafði svo mikinn áhuga á að
draga fram úr gleymsku. Eins og
heilög Birgitta á Vadsteinum í Sví-
þjóð giftist Anna vænum manni, ól
honum Qölda barna og stóð fyrir
myndarheimili. Eins og heilög Bar-
bara varð Anna ekkja á góðum aldri
og þá fyrst hóf hún það lífsstarf sem
mun geyma minningu hennar með
þjóðinni um ókomna tíð.
Þó að ég sakni sárt að heyra
ekki framar rödd Önnu í símanum,
fá svör um ólíklegasta fróðleik í
okkar sameiginlegu áhugamnálum,
þá samfagna ég henni að hún skyldi
hljóta góða og hljóða dánarstund.
Vissulega mun hún njóta árnaðar-
bæna helgra kvenna í öðra ljósi,
jafnt og þakklætis þeirra sem eftir
lifa og nutu góðs af samfylgd henn-
ar. Börnum Önnu Sigurðardóttur
og öðrum ástvinum votta ég innilega
samúð.
Sigurveig Guðmundsdóttir,
Hafnarfirði.
Anna Sigurðardóttir hefur með
frumkvæði sínu og atorku skráð
nafn sitt á spjöld sögunnar. Hér á
ég einkum við stofnun Kvenna-
sögusafns íslands árið 1975 og
uppbyggingu þess í yfir tvo ára-
tugi, en ritstörf Önnu munu jafn-
framt halda nafni hennar á lofti.
Það lýsir miklum kjarki og frum-
kvæði að láta sér detta í hug að
stofna safn sem geyma skyldi allt
sem prentað hefur verið eftir og
um konur á íslandi að fornu og
nýju, og ætla sér auk þess að reka
það með eigin hendi og án þess að
hafa annað húsnæði en heimili sitt
til að hýsa það og engan fjárstuðn-
ing opinberra aðila vísan. En þetta
tókst Önnu og það með miklum
sóma svo ekki sé meira sagt. Hún
vann mjög ötullega að því að vekja
konur til umhugsunar um mikil-
vægi þess að varðveita allt sem
snerti sögu þeirra og menningu,
var í alþjóðlegu samstarfí við önnur
sambærileg söfn og var ólöt að
veita ungum fræðikonum stuðning
og fræðslu. Síðast en ekki síst var
hún sjálf sískrifandi sögu kvenna.
Hún gaf út bókina Vinna kvenna
í 11 hundruð ár, skrifaði sögu ljós-
mæðra á Islandi og sögu nunnu-
klaustra á íslandi, auk óteljandi
greina í blöð og tímarit. Fram á
síðasta dag var hún með hugann
við síðasta verk sitt um lækningar
í goðafræði og Islendingasögum.
Hún sá þróunina fyrir sér og
gerði áætlanir sínar um framtíð
Kvennasögusafnsins. Hún ætlaði
að ala barnið upp en senda það svo
út í heiminn þegar það hefði náð
nokkrum þroska. Þjóðarbókhlaðan
skyldi verða áfangastaður safnsins.
Um miðjan síðasta áratug fór hún
að ræða æ oftar við ýmsa félaga
sína og vini um þörf fyrir meiri
stuðning til þess að vinna að flutn-
ingi Kvennasögusafnsins þangað,