Morgunblaðið - 13.01.1996, Síða 12
12 LAUGARDAGUR 13. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
____________________________________FRÉTTIR______________________________________
Ágreiningur um veiðireynslu og aflaúthlutun eftir eigendaskipti fiskiskips fyrir Hæstarétti
M
"ÁLIÐ snýst um sölu fiskiskips
árið 1988, sem þá hét Arnar
KE 260. Engar takmarkanir
voru á veiðum skarkola þegar
eigendaskiptin áttu sér stað en
árið 1990 var skarkoli settur undir kvóta
og var skipinu þá úthlutað aflamarki, sem
byggðist á aflareynslu skipsins frá 1. sept.
1987 en hluta þess tíma var skipið í eigu
seljanda skipsins. Kaupsamningur aðila
kvað á um að engin fiskveiðiréttindi skyldu
fylgja bátnum við söluna. Héraðsdómur
Reykjaness dæmdi seljanda skipsins í vil í
júlí 1994. Kaupendur skipsins, sem voru
tveir, áfrýjuðu þá málinu til Hæstaréttar.
Garðar Garðarsson hæstaréttarlögmaður
flutti málið fyrir hönd áfrýjenda fýrir Hæsta-
rétti en Þorsteinn Júlíusson hrl. flutti málið
fyrir hönd stefnda. Röktu lögmennimir
málsástæður og lagarök í málinu fyrir
Hæstarétti og var málið tekið til dóms í gær.
Fiskveiðiréttindi fylgdu ekki
skipinu við eigendaskiptin
Málavextir voru þeir að árið 1988 festi
eigandi Amars KE kaup á skipi erlendis og
ætlaði í fyrstu að úrelda Amar á móti nýja
skipinu. Niðurstaðan varð hins vegar sú að
tveir útgerðarmenn keyptu Arnar en á móti
fékk seljandinn annan bát, Sæmund HF,
sem hann setti í úreldingu fyrir nýja skipið.
í kaupsamningi aðila var tekið fram að
fiskveiðiréttindi Arnars fylgdu honum ekki
við eigendaskiptin heldur ætlaði seljandi að
flytja þau yfir á nýtt skip sitt. Fiskveiðirétt-
indi Sæmundar voru hins vegar flutt yfír á
Arnar eftir söluna. Féllst sjávarútvegsráðu-
neytið á þessa yfirfærslu veiðiheimilda.
Ný lög settu skarkola
undir kvóta
Árið 1990 voru sett ný lög um stjóm físk-
veiða þar sem segir að verði veiðar takmark-
aðar á tegundum sjávardýra sem samfelld
veiðireynsla sé á, en ekki hafi áður verið
bundnar ákvæðum um Ieyfðan heildarafla,
skuli aflahlutdeild úthlutað á grundvelli afla-
reynslu síðustu þriggja veiðitímabila. Sama
ár setti sjávarútvegsráðherra reglugerð þar
sem veiðar á skarkola vom settar undir
kvótakerfið og leyfilegum heildarafla af
skarkola úthlutað til einstakra fiskiskipa
miðað við aflareynslu þeirra á tímabilinu
1. september 1987 til 31. ágúst 1990.
Var bátnum Arnari, sem nýir eigendur
höfðu gefið nafnið Haförninn, svo úthlutað
aflahlutdeild í skarkola sem miðuð var við
veiðireynslu skipsins 1. sept. 1987 til 31.
ágúst 1990. Oskaði seljandi bátsins þá eftir
því við sjávarútvegsráðuneytið að það flytti
aflareynslu sem hann hefði áunnið Arnari
meðan skipið var í hans eigu yfir á hið
nýja skip hans. Þessu hafnaði ráðuneytið
og taldi sér ekki fært að taka afstöðu til
ákvæðis í kaupsamnings aðila þar sem
hvergi væri getið um hvernig fara eigi með
aflareynslu í skarkola fyrir eigendaskiptin.
Beindi fyrrverandi eigandi skipsins þá
þeirri kröfu til kaupendanna að þeir yfír-
færðu hluta af úthlutuðum skarkolakvóta
af Haferninum (Arnari) yfir á skip hans.
Þessu höfnuðu kaupendurnir. Lögmaður
þeirra hélt því fram fyrir Hæstarétti að
þeim hefði hvorki verið heimilt né skylt að
verða við þessari kröfu, enda hafi kaupsamn-
ingurinn verðið efndur að fullu samkvæmt
efni sínu. Þegar samningurinn var gerður
hafí seljandi engin réttindi átt sem byggð-
ust á veiðireynslu.
í nóvember 1991 höfðaði seljandinn dóms-
mál á hendur kaupendunum og gerði þær
kröfur að þeir yrðu dæmdir til að uppfylla
kaupsamninginn og þola yfírfærslu aflahlut-
deildar á skip hans. Málið var fellt niður á
dómþingi í maí 1992 vegna formgalla. Höfð-
aði hann mál að nýju og stefndi þá einnig
sjávarútvegsráðherra. Það mál var einnig
fellt niður. Árið 1993 höfðaði seljandi skips-
ins mál í þriðja sinn gegn kaupendum og
setti fram fjárkröfu, í stað kröfu um yfír-
færslu aflahlutdeildar, sem jafngilti andvirði
þeirrar aflahlutdeildar sem hann taldi sig
eiga rétt á. _________
Héraðsdómur dæmdi
seljanda í vil
Héraðsdómur dæmdi seljanda
skipsins í vil í júlí 1994 og taldi
að stefndu hafi borið að efna ________
kaupsamninginn með framsali á
tilteknum hluta af aflahlutdeild í skarkola
til stefnanda, þegar þeir fengu henni úthlut-
að, og voru þeir dæmdir til að greiða stefn-
anda rúmlega 1,8 millj. kr.
I niðurstöðum héraðsdóms sagði að ekki
Fyrri eigandi gerir
tilkall til afla-
reynslu og kvóta
Málflutningur fór fram fyrír Hæstarétti í gær í dóms-
máli milli útgerðarmanna í Keflavík þar sem deilt er
um hvort fyrrverandi eiganda fískiskips hafi borið að
fá hluta af skarkolakvóta skipsins, sém úthlutað var
eftir eigendaskiptin, yfírfærðan á skip sem hann keypti
eða samsvarandi bætur. Kvótaúthlutunin byggðist að
hluta til á veiðireynslu sem seljandinn hafði áunnið
skipinu á meðan það var í eigu hans.
Morgunblaðið/RAX
LANDAÐ úr fiskiskipi. Myndin er ótengd því máli sem fjallað er um í greininni.
Fiskistofnarn-
ir almenn-
ingseign
yrði séð að neitt hefði verið því til fyrirstöðu
að aðilar semdu um að óúthlutuð aflahlut-
deild, byggð á aflareynslu hins selda báts í
__________ eignartíð seljanda, skyldi færast
yfir á hið nýja skip hans. Dömur-
inn hafnaði þeirri málsástæðu
stefndu að fískveiðiréttindi sem
deilt var um lytu ekki reglum
einkaréttar. Sagði dómurinn úr-
slit málsins velta á því hvernig
skilja bæri orðið „fískveiðirétt-
indi“ í kaupsamningnum.
Dómurinn féllst á það með stefnanda að
orðin „fiskveiðiréttindi“ eða „kvóti,“ í samn-
ingi aðila, væri svo víðtækrar merkingar
að þau tækju ekki einungis til veiðiheimild-
ar, aflahlutdeildar og aflamarks, heldur og
til aflareynslu, sem væri undirstaða þessara
réttinda. Samningur aðila um að fiskveiði-
réttindi skyldu ekki fylga hinu
selda skipi skuli þannig ná til
aflareynslu sem stefnandi ávann
bátnum í eignartíð sinni.
„Ekki stjórnarskrárvarin
einstaklingseign“
Kaupendur Arnars áfrýjuðu
dómnum til Hæstaréttar. Lögmaður áfrýj-
enda benti á í málflutningi sínum í Hæsta-
rétti að þrátt fyrir að veiðar á skarkola
hafi verið háðar almennu veiðileyfi þegar
kaupsamningurinn var gerður, hafi á þess-
um tíma engin takmörk verið sett á leyfðan
heildarafla skarkola né aflamark hvers ein-
staks báts og ekki bundið í lög hvaða veiði-
tímabil yrðu lögð til grundvallar veiðita-
kmörkunum. Þá hafi verið í gildi eldri lög
um stjórn fiskveiða sem hefðu veitt sjávarút-
vegsráðherra frjálst mat á því, hvaða veiðar
hann mætti binda takmörkunum og ekkert
hafi verið sagt í lögunum um það, eftir
hvaða reglum menn fengju leyfi til veiða á
þeim tegundum sem ráðherra takmarkaði
veiðar á.
Lögmaðurinn taldi í málflutningi sínum
að stefndi ætti hvorki samningsbundinn né
stjórnarskrárvarinn rétt til þeirrar aflahlut-
deildar sem hann krefðist bóta fyrir. Sagði
hann hugtakið fiskveiðiréttindi hafa haft
allt aðra merkingu á þeim tíma þegar kaup-
in voru gerð en eftir að kerfinu var breytt
og aflareynsla hafi ekki haft neinar réttar-
verkanir.
Sagði lögmaðurinn óumdeilt að hagnýting
eigenda fiskiskipa eða áhafna þeirra á ein-
stökum fiskitegundum gæti ekki skapað
þeim eignarrétt að nytjastofnum á ísland-
smiðum í skilningi eignarréttarákvæða
stjórnarskrárinnar. Hins vegar hefði verið
álitamál hvort atvinnuréttindi þeirra sem
stunda fiskveiðar væru stjórnarskrárvarin
einstaklingseign og ef svo væri vaknaði
spurning um hveijum sá réttur gæti þá fall-
ið í skaut.
Lögmaðurinn sagði að fiskistofnarnir í
hafinu væru almenningseign en vald ríkisins
til að setja reglur um nýtingu þeirra væri
viðurkennt. Takmarkanir á veiði væru ekki
taldar varða ríkisvaldið bótaskyldu. Hélt
lögmaðurinn því fram að hæpið væri að
atvinnuréttindi við fiskveiðar gætu notið
verndar sem stjórnarskrárvarin einstakl-
ingseign, því sameiginlegir þjóðarhagsmunir
hlytu að vega þyngra en atvinnuhagsmunir
einstaklinga. Sagði hann ókleift að skera
úr um hver þessi einstaklingseign ætti að
vera og hver ætti þá að njóta hennar, því
ef sá réttur yrði viðurkenndur, hefði það
gífurleg áhrif í þjóðfélaginu þar sem einstök-
um mönnum yrði veittur einkaréttur að
auðlindinni. Þá væri í sundur friðurinn.
Lögmaðurinn taldi stefnda ekki geta
byggt á því að hann hafi öðlast stjórnar-
skrárvarin atvinnuréttindi til að nýta skar-
kola, af þeirri ástæðu að hann hefði verið
eigandi tiltekins báts. Hann ætti þar af leið-
andi engar fjárkröfur á hendur kaupendum
bátsins.
„Ekki óbætt eign
áfrýjenda“
Lögmaður stefnda (seljanda skipsins)
sagði því ekki á móti mælt að þrátt fyrir
þjóðareign fiskimiðanna væri fiskveiðirétt-
indum ráðstafað á svipaðan hátt og öðrum
einkaréttarlegum gæðum. Lögmaðurinn
sagði að grundvöllur málsins væri deila um
kaupsamninginn sjálfan og ákvæði hans sem
kvað á um að aflakvóti skipsins fylgdi ekki
með skipinu við eigendaskiptin.
Sagði hann að aðilum málsins hafi verið
ljóst er þeir gerðu með sér kaup á umræddu
skipi að engin fiskveiðiréttindi skyldu fylgja
bátnum við söluna. Ljóst væri að aflaúthlut-
un sem byggðist á aflareynslu bátsins á
eignarhaldstíma stefnda gæti ekki óbætt
orðið eign áfrýjenda. Vitnaði lögmaðurinn
í niðurstöður Héraðsdóms sem féllst á sjón-
armið stefnda að kaupendum hefði borið
að efna kaupsamninginn með framsali á til-
tekinni aflahlutdeild í skarkola til hans þeg-
ar þeir fengu henni úthlutað.
Lögmaður stefnda lagði áherslu á að aldr-
ei hafi verið ætlunin að selja aflaheimildir
eða aflareynslu með skipinu, heldur hafi
eingöngu verið um sölu á sjálfu skipinu að
ræða. Aðilar hafi ekki getað séð fyrir þau
lög og þær reglur sem síðar voru sett, sem
fælu í sér skerðingu á skarkolaveiðum. Ef
menn hefði rennt grun í það hefði verið
tekið fram í kaupsamningi að aflareynsla
skipsins yrði flutt yfir á hið nýja skip
stefnda. Vitnaði lögmaðurinn til bréfs sjáv-
arútvegsráðuneytisins þar sem segir að allt-
af hafi legið Ijóst fyrir að veiði-
heimildir Arnars hafi átt að flytj-
ast yfir á hið nýja skip, sem
stefndi keypti til Iandsins. Það
hafí aldrei verið ætlun stefnda
að selja fiskveiðiréttindi með
__________ skipinu og það hafi í raun verið
forsenda sölunnar.
Lögmaðurinn hélt því fram að hugtakið
fiskveiðiréttindi næði til aflareynslu skipsins
á því tímabili sem skipið var í eigu stefnda,
því ella yrði að líta svo á, að atvinnurétt-
indi hans hefðu verið stórlega skert.
Aldrei ætlun-
in að selja
aflaheimildir
i
>
Í
»
l
l
I
I
I
I.
i
I
t
I
I
l
I
I
c
i
i