Morgunblaðið - 13.01.1996, Síða 36

36 LAUGARDAGUR 13. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREIIMAR
Þörf á traustri
neyðarsímsvörun
KATRÍN Fjeldsted,
varaþingmaður og
fyrrum borgarfulltrúi
Sj álfstæðisflokksins,
ritaði nýlega grein í
Morgunblaðið þar
sem fram kemur að
hún hefði um miðjan
síðasta áratug beitt
sér fyrir því að neyð-
arsímsvörun yrði
samræmd, en þá talað
fyrir daufum eyrum.
Ég hef áður tekið
undir það sjónarmið
Katrínar Fjeldsted að
samræmd neyðarsím-
svörun sé mikið
framfaraspor ef rétt er á haldið.
Ég er einnig sammála henni um
að opinberir aðilar eigi að standa
að slíkri þjónustu en einkafyrir-
tæki eigi að koma að henni með
öðrum hætti en beinni eignarað-
: ild.
Um þetta eru þó ekki allir á
einu máli. Á síðustu dögum hafa
birst tvær greinar í Morgunblaðinu
þar sem þessum sjónarmiðum um
beina eign almennings á neyðar-
þjónustunni er andæft, annars
vegar af hálfu Estherar Guð-
mundsdóttur, framkvæmdastjóra
Slysavarnafélags íslands, sem
jafnframt er formaður stjórnar
Neyðarlínunnar hf. og hins vegar
af hálfu Kjartans Kjartanssonar,
trúnaðarmanns hjá fyrirtækinu
Securitas hf., sem er á meðal
eignaraðila Neyðarlínunnar hf.
Bæði gera athugasemdir við þá
skoðun að neyðarsím-
svörun eigi að vera á
hendi opinberra aðila
en ekki einkaaðila.
Esther segir að starfs-
menn einkafyrirtækja
geti „haldið trúnað á
sama hátt og opinber-
ir starfsmenn..." og
Kjartan segir að það
sé „ekkert lögmál að
aðeins opinberum
starfsmönnum sé
treystandi í neyð“.
Þetta eru sams konar
sjónarmið og dóms-
málaráðherra setti
fram við utandag-
skrárumræðu á Alþingi. Látið er
að því liggja að gagnrýnin á Neyð-
arlínuna hf. byggist á vantrú á
einstaklingum sem starfa hjá
einkafyrirtækjum.
Mannkostir ekki háðir
vinnustað
Þetta eru útúrsnúningar. Ein-
staklingar verða ekki dregnir í
dilka eftir því hvort þeir starfa hjá
opinberum aðilum eða einkafyrir-
tækjum. Mannkostir ráðast ekki
af vinnustað. Einstaklingar eru
eins ólíkir og þeir eru margir.
Það breytir því hins vegar ekki
að atvinnulífið stjómast af ólíkum
hagsmunum og er háð mismun-
andi reglum, lögum og lögmálum,
allt eftir því samkvæmt hvaða for-
sendum og grundvelli það starfar.
Og þar nálgumst við kjarna þess
máls sem hér um ræðir.
Einstaklingar verða
ekki dregnir í dilka eftir
••
því, segir Ogmundur
Jónasson, hvort þeir
starfa hjá opinberum
aðilum eða einkafyrir-
tækjum.
Ekki aðeins hér á landi, heldur
víða um lönd hefur farið fram
kröftug umræða um hvar eigi að
draga mörkin á milli félagslegs
reksturs og einkareksturs. Hér á
landi hefur það sjónarmið verið
ríkjandi að öryggisþjónusta á borð
við tollgæslu, almenna löggæslu
og brunavarnir og sjúkraþjónustu,
í stuttu máli, þjónusta sem við
ætlumst til að þegnamir hafi allir
jafnan rétt til og beinan aðgang
að, óháð efnahag, eigi ekki að lúta
markaðslögmálum heldur vera á
vegum opinberra aðila.
Sértæk þjónusta á markað
Það er svo aftur allt annar hand-
leggur þegar einstaklingum, fyrir-
tækjpm eða stofnunum er boðið
upp á sértæka þjónustu á borð við
þá sem öryggisfyrirtæki á mark-
aði veita. Slík þjónusta er sjálfsögð
og eðlileg en ólík hinni félagslegu
að því leyti að hún gengur kaupum
og sölum en byggist ekki á þeim
lágmarkskröfum sem samfélagið
setur sér til að tryggja öllum jafn-
ræði, jafnt einstaklingum og fyrir-
tækjum.
Ekki eru línurnar á milli al-
mannaþjónustunnar og einkaþjón-
ustunnar alltaf augljósar. Þannig
getur það hent að hin opinbera
löggæsla eða neyðarþjónusta sé
svo illa haldin af ijársvelti að hún
sé ekki fær um að sinna samfé-
lagslegum skyldum sínum. Þá get-
ur þrautalendingin orðið sú að
fara með slíka þjónustu út á mark-
að. Ef til vill má finna ýmis rök
sem mæla með slíku fyrirkomulagi
á ýmsum sviðum samfélagsþjón-
ustu ef á annað borð er hægt að
tryggja raunverulega samkeppni á
markaði um þá þjónustu sem hið
opinbera greiðir fyrir. En sem
áður segir eru því hins vegar tak-
mörk sett hvaða þætti samfélags-
þjónustu æskilegt er að markaðs-
væða.
í því tilviki sem hér um ræðir,
samræmdri neyðarsímsvörun, er
nokkrum samkeppnisaðilum hins
vegar hleypt inn á gafl hjá sjálfum
kaupandanum, þar stýra þeir við-
skiptum við sjálfa sig, viðskiptum
sem eru að verulegu leyti kostuð
af almannafé. í ofanálag eru
sterkar líkur á hringamyndun sem
leiðir ekki til samkeppni heldur
pilsfaldakapítalisma af verstu
sort.
Alvöru samkeppnismenn fara
hjá sér
Með eignar- og rekstrarformi
Neyðarlínunnar hf. eru jafnræðis-
reglur eiginlegrar samkeppni
brotnar. Mál þetta er allt svo yfir-
gengilega öfugsnúið að raunveru-
legir samkeppnissinnar og mark-
aðsmenn fara hjá sér þegar Neyð-
arlínuna hf. ber á góma. í áliti
Samkeppnisstofnunar um málefni
hennar eru gerðar mjög alvarlegar
athugasemdir. Sýnt er fram á
hvernig einkafyrirtæki í öryggis-
þjónustu sem aðild eiga að Neyð-
arlínunni hf. hagnast um milljónir
á ári hverju á þessari starfsemi
sem að uppistöðu til er fjármögnuð
fyrir skattfé. Samkvæmt upplýs-
ingum dómsmálaráðuneytisins er
gert ráð fyrir 300 millj. króna
framlagi ríkis og sveitarfélaga á
næstu átta árum.
Undir lok álitsgerðar Sam-
keppnisstofnunar segir síðan:
„Enda þótt ekki þyki tilefni til að
grípa til aðgerða munu samkeppn-
isyfirvöld fylgjast grannt með þró-
uninni á markaði fyrir öryggis-
þjónustu ...“ í framhaldinu hljóta
að vakna spurningar á borð við
hvernig ríkið sem stór kaupandi
þjónustu öryggisfyrirtækja ætli að
tryggja þjónustu þeirra í sam-
keppni og þar með sinn hag þegar
til lengri tíma er litið, eftir að
hafa veitt völdum aðilum afger-
andi sérstöðu.
Samkeppnisstofnun telur m.ö.o.
nauðsynlegt að hafa miðstöð neyð-
arsímsvörunar í landinu í eins kon-
ar gjörgæslu enda ljóst að í reynd
er búið að loka eignaraðildar-
klúbbnum. Þótt ný fyrirtæki reyni
að hasla sér völl á þessu sviði er
hætt við því að þau sæti mismun-
un vegna aðstöðumunar. Þess má
geta að á Norðurlöndum hefur
samkeppnisfyrirtækjum hvergi
verið veitt eignaraðild að neyðar-
símsvöruninni, sænski síminn var
t.d. látinn víkja eftir að hann var
gerður að hlutafélagi.
Almannaþjónusta undir
almannastjórn
Ástæðan var ekki sú að menn
vantreystu þeim einstaklingum
sem starfa hjá hlutafélögum eða
fyrirtækjum á markaði eins og
skilja mætti á fyrrnefndum tilvitn-
unum, heldur einfaldlega vegna
þess að menn vildu halda slíkri
starfsemi undir almannastjórn,
háð almennum stjórnsýslulögum
en óháð duttlungum markaðarins.
Hér á landi er hins vegar gert ráð
fyrir að fyrirtæki í öryggisþjón-
ustu séu inni í sjálfri stjórnstöð-
í dag er rétti tíminn til að huga að því hvað hægt sé að gera til að forðast
byltur, segír Ella B. Bjamarson, úr faghópi um sjúkraþjálfun aldraðra.
Sjúkra-
þjálfarinn
segir . . .
Dett ég
ídag?
ÞETTA er spurning sem flestir
þurfa að ígrunda einhvem tímann
á ævinni. Okkur er tamara að
hugsa um hvort bömin okkar
detti og meiði sig, en hvort við sjálf, for-
eldrar okkar eða aðrir detti. En sannleikur-
inn er sá, að fólk á öllum aldri getur orð-
ið fyrir því að detta og meiða sig. Því er
oft þannig farið að þeir sem eldri eru segja
ekki frá óhöppum sínum. Orð eru til alls
fyrst og með því að ræða málin er hægt
að skoða orsakir og siðan hvað hægt er
að gera til að koma í veg fyrir byltur.
Hvað veldur því að við dettum?
Ástæður fyrir byltum eru tvíþættar,
annars vegar utanaðkomandi áhrif og hins
vegar líkamlegt ástand einstaklingsins.
• Oft er eitthvað í umhverfinu sem veld-
ur byltum, t.d. skófatnaður og annað sem
liggur á gólfi, svo sem lausar mottur, raf-
magnsleiðslur o.fl. Varasamur skófatnað-
ur eins og t.d. ilskór og ónóg eða röng
notkun hjálpartækja geta orsakað byltur.
Röng lyfjanotkun og óhófleg áfengis-
neysla getur það einnig. Dauf lýsing eða
myrkur getur hindrað fólk í að komast
MEÐ barnabörnum I fjöruferð,
örugglega leiðar sinnar.
• Gott líkamlegt ástand,
sterkir vöðvar, liðleiki, svo og
gott jafnvægi eru mikilvægir
þættir fyrir hreyfifærni ein-
staklingsins. Skerðist einn eða
fleiri þessara eiginleika getur
það haft töluverð áhrif á hæfi-
leikann til gangs og hreyfinga
og e.ykur þar með fallhættu.
Hvað er hægt að gera
til að varast byltur?
Allir geta lagt sitt af mörk-
um til að gera umhverfi sitt
þannig úr garði að sem fæstar
slysagildrur séu til staðar.
Best er að fjarlægja lausar
mottur og muni í gangvegi,
og hafa nægilegt rými milli húsgagna.
Jöfn og góð lýsing á heimili er mikilvæg,
og gott er að hafa næturljós
ef einhveijir eru á ferli á nótt-
unni. Góð birta við útidyr er
mikilvæg þegar dimmt er á
veturna. Handrið við stiga og
útitröppur eykur öryggi.
Handföng við baðker og sturt-
ur eru mjög gagnleg, svo og
við salerni. Einnig er er gott
að hafa stama mottu í bað-
keri og sturtubotni.
Skófatnaður er mjög mikil-
vægur, hann þarf að styðja
vel að fótum og hafa grófa
og stama sóla. Einkum er
þetta áríðandi á veturna og
þá er einnig rétt að huga að
mannbroddum undir skó, en
þeir eru fáanlegir hjá skó-
smiðum. Auk þess er hægt að fá brodda
á hækjur og göngugrindur. Mikilvægt er
Ella B.
Bjarnarson
að nota þau gönguhjálpartæki sem hafa
verið ráðlögð.
Síminn skal vera miðsvæðis á heimili
eða þar sem fólk dvelur mest. Gott er að
minna ættingja og vini á að vera þolinmóð-
ir og láta hringja oft. Það er afskaplega
svekkjandi þegar síminn hættir að hringja
eftir þijár hringingar og það tekur mann
sex hringingar að komast í símann. Þann-
ig eru margir hlutir í umhverfinu sem
mega betur fara og er það einstaklings-
bundið hvað á við hveiju sinni.
Hvað líkamsástand áhrærir, geta allir
bætt heilsu sína með því að halda sér vel
við, fara í sund og gönguferðir eða styrkja
sig og stæla á annan hátt. Hafi sjúkdóm-
ar sem hafa áhrif á hreyfifærni gert vart
við sig má oftast breyta því ástandi til
hins betra með sjúkraþjálfun. Með liðk-
andi og styrkjandi æfingum ásamt jafn-
vægis- og gönguæfingum má hafa mikil
áhrif á líkamlegt ástand, bæta jafnvægi
og styrk og þar með minnka hættu á falli.
Þeir sem eru dettnir þurfa nauðsynlega
að kunna að reisa sig upp frá gólfi. Geti
þeir það ekki þurfa þeir að læra það og
æfa.
Rétti tíminn
Er ég ræddi við mann hátt á áttræðis-
aldri í síðustu hálkutíð, varð mér starsýnt
á skóna hans sem voru með rennisléttum
sólum og án brodda. Er ég benti honum
á þetta, var svar hans eitthvað á þessa
leið: „Æi, mér finpst ég ekki vera orðinn
svoooo gamall. “ Ég hef oft spurt mig,
hver er rétti aldurinn til að huga að þess-
um málum og eina svarið sem ég finn,
er að enginn aldur er réttur, í dag er hins-
vegar alltaf rétti tíminn. Með því að huga
sífellt að hvernig má forðast byltur, er
hægt að koma í veg fyrir mörg slys. Að
lokum má benda á að sjúkraþjálfarar hafa
unnið bækling með leiðbeiningum um
hvernig forðast má byltur og er hægt að
fá hann endurgjaldslaust hjá Slysavarna-
félagi íslands.
Höfundur er sjúkraþjálfarí hjá Sjúkra-
þjálfun Vesturbæjar.