Morgunblaðið - 13.01.1996, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 13. JANÚAR 1996 3-9 í
MINIMINGAR
ÞORSTEINN
GUÐMUNDSSON
+ Þorsteinn Guð-
mundsson
fæddist á Syðstu-
Fossum í Andakíl
31. maí 1901. Hann
lést í Sjúkrahúsi
Akraness 5. janúar
síðastliðinn. Flutt-
ist ársgamall með
foreldrum sínum
að Skálpastöðum í
Lundarreykjadal.
Foreldrar: Guð-
mundur Auðunsson
(1865-1935), bóndi
og hreppstjóri á
Skálpastöðum, og
Guðbjörg Aradótt-
ir (1867-1921) (jósmóðir. Systk-
ini: Guðrún Lovisa (1894-1947),
matráðskona í Reykjavík og víð-
ar, Ari (1895-1959), vegagerð-
arverkstjóri . í Borgarnesi, og
Kristín (1899-1978), húsfreyja í
Eskiholti. Eftirlifandi eiginkona
Þorsteins er Þórunn Vigfúsdótt-
ir frá Tungu í Valþjófsdal, f.
1903, nú til heimilis á Dvalar-
heimili aldraðra í Borgarnesi.
Þau giftust 1929. Börn: Guð-
björg, f. 1930, handíðakennari i
Sviþjóð, maður Nils Johansson,
þau eiga tvær dætur. Vigfús
Ónundur, f. 1931, d. 1936. Þor-
steinn, f. 1933, þóndi á Skálpa-
stöðum, kona Asdís Þorsteins-
dóttir frá Úlfsstöðum. Hún lést
1994. Þeirra börn eru fjögur.
Guðrún Kristín, f. 1936, hús-
freyja í Þverspyrnu í Hruna-
mannahreppi, maður Valgeir
Jónsson, fimm börn.
Guðmundur, f. 1937,
bóndi á Skálpastöð-
um, kona Helga
Bjarnadóttir úr
Reykjavík, fjögur
böm. Vigfús Önund-
ur, f. 1941, læknir á
Akureyri, kona Auð-
ur Sigurðardóttir úr
Reykjavík, þijú böra.
Uppeldissonur frá 6
ára aldri Haukur H.
Geirsson Gigja, f.
1933, verkstjóri i
Njarðvík, kona María
Sigurðardóttir, þau
eiga þijár dætur.
Barnabarnabörn þeirra Þor-
steins og Þórunnar eru 15. Nám
i Núpsskóla 1919-21 og Bænda-
skólanum að Hvanneyri
1922-23. Stundaði ýmis störf til
sjós og lands til 1930 þegar hann
tók við búi föður síns á Skálpa-
stöðum, þar sem hann bjó til
ársins 1971, síðustu 19 árin í
félagsbúi með tveim eldri sonum
sinum. Þorsteinn starfaði mikið
að félagsmálum sveitar sinnar
og héraðs og gegndi mörgum
trúnaðarstörfum á þeim vett-
vangi. Eftir Þorstein hafa birst
ýmsar greinar, kvæði og lausa-
vísur auk minningaþátta í tveim
bindum. (Glampar í fjarska á
gullin þil I og H, Hörpuútgáfan
1982 og 1985.)
Þorsteinn verður jarðsunginn
frá Lundarkirkju í dag og hefst
athöfnin kl. 14.
MIG LANGAR að minnast Þor-
steins Guðmundssonar föðurbróður
míns með nokkrum orðum. Hann
lést hinn 5. janúar síðastliðinn 94ra
ára gamall. Með honum er genginn
heiðursmaður, stórbóndi, fram-
kvæmdamaður mikill og búhöldur
í Borgarfírði. Hann fæddist að
Syðstu-Fossum, en fluttist ungur
með foreldrum og systkinum að
Skálpastöðum í Lundarreykjadal.
Þegar fjölskyldan kom þar var
húsakostur í ólestri, órækt mikil og
samgöngur hinar verstu. Það fyrsta
sem fjölskyldan þurfti að gera var
að byggja yfir fólk og fénað. Faðir
hans var mikill jarðarbótamaður.
Voru þetta mikil ár ræktunar og
framfara.
Við þessar aðstæður ólst Þor-
steinn upp með foreldrum og systk-
inum og má segja að þegar hann
tekur við búi á Skálpastöðum um
1930 hafí framkvæmdahugurinn og
ræktunarþörfín verið sú sama.
Á skólaárum sínum 1919-1921
hjá séra Sigtryggi á Núpi kynntist,
Þorsteinn eftirlifandi konu sinni
Þórunni Vigfúsdóttur, sem var hans
mesta hamingja. Nokkru seinna
stundaði Þorsteinn nám við Bænda-
skólann að Hvanneyri hjá hinum
þjóðkunna manni Halldóri Vil-
hjálmssyni. Næstu sex ár liðu við
ýmis störf, heima og heiman. Árið
1929 ganga þau Þórunn í hjóna-
band og áttu um tíma lögheimili á
Akranesi. Þar stundaði hann sjó-
mennsku að vetri og húsbyggingar
að sumri. Árið 1930 hefja ungu
hjónin búskap að Skálpastöðum við
erfíðar aðstæður, verðfall á land-
búnaðarvörum, og fjárfesting mikil,
en samt var hafist handa við um-
bætur á jörðinni. Fljótlega var ráð-
ist í byggingu fjóss, og búskapurinn
hvort tveggja kúa- og sauðfjárbú-
skapur. Ýmis áföll dundu yfír, fyrst
var það mæðiveikin og varð að end-
urnýja stofninn með því að sækja
fé til Vestfjarða, og síðar garna-
veikin, og var þá Skálpastaðafjár-
stofninn skorinn niður. Það var í
kringum 1962, og síðan hefur ekki
verið sauðkind á Skálpastöðum.
Það sem einkenndi búskapar-
hætti Þorsteins, fyrir utan stórhug-
inn, var hve gríðarlega vel hann
fylgdi tækninni. Upp úr stríðinu
komu dráttarvélamar og fékk hann
fljótlega eina. Þegar skurðgröfurn-
ar komu til sögunnar var Þorsteinn
fljótur að láta ræsa fram mýrar í
miklum mæli, sem urðu að vel rækt-
uðum túnum. Skálpastaðabúið var
með þeim fyrstu að aðlaga sig
tæknivæðingunni varðandi mjaltir
og svona mætti lengi telja. Það má
segja að hann hafi lifað einhverja
mestu byltingu I íslenskum land-
búnaði, framfarimar voru þvílíkar.
Félagsbú stofnaði Þorsteinn með
sonum sínum 1962 og tíu ámm síð-
ar dró hann sig alveg út úr búskapn-
um að eigin ósk. Hann orðaði það
sjálfur þannig að þetta hafí verið
ánægjulegur endir á búskaparsögu
gamals manns. „Nú er ég orðinn
„kóngsins lausamaður", get verið
þar sem mér gott þykir og hef ekki
undan neinu að kvarta."
Að félagsmálum starfaði Þor-
steinn mikið og var víða í forsvari
fyrir sveit sína, hann var hrepp-
stjóri, í sveitarstjóm, sýslunefndar-
maður, .deildarstjóri hjá kaupfélag-
inu, formaður í Búnaðarsambandi
Borgarijarðar og frammámaður í
fleiri félögum í áratugi.
Ég sem þetta rita varð þeirrar
gæfu aðnjótandi að fá að dvelja á
sumrin hjá þeim hjónum á ungl-
ings- og uppvaxtarárum mínum, og
á ég margar góðar minningar frá
þeim árum. Þorsteinn var með af-
brigðum vinnusamur og traustur
maður, gerði miklar kröfur til ann-
arra, en þó sérstaklega til sjálfs
sín. Hann var um leið nærgætinn
og athugull á líðan annarra og hafði
sérstaklega gott lag á að leiðbeina
með uppbyggjandi og þroskandi
hætti. Áð loknum löngum og
ströngum vinnudegi, var hans
ánægja að rölta niður að Grímsá
og renna fyrir lax í Grafarhylnum,
jafnvel um miðnæturskeið. Áf öðr-
um áhugamálum hans voru ritstörf,
hann var hagyrðingur góður. Síðast
en ekki síst var að umgangast
hrossin og bregða sér á bak, því
iðulega átti hann marga og góða
reiðhesta. Hann var sérstakt snyrti-
menni og bar sig ætíð með mikilli
reisn, einstaklega hjartahlýr og'
góður maður, vandaður til orðs og
æðis. Það vakti aðdáun mína að
fylgjast með honum við útför
frænda okkar, Ara Gíslasonar, síð-
astliðið sumar, hann þá 94ra ára
gamall maðurinn, teinréttur og
glæsilegur. Framkoma hans öll kall-
aði á að honum væri virðing sýnd.
Ekki er hægt að ljúka þessari um-
fjöllun um Skálpastaðaheimilið án
þess að minnast Þórunnar, þvi vart
er hægt að nefna annað án þess
að nafn hins fylgi með, svo nátengd
eru þau í huga mínum. Gestrisni
og hlýja sátu þar í fyrirrúmi. Að-
dáunarverð var sú ósérhlífni og
fórnfysi sem Þórunn sýndi honum
í veikindunum nú undir lokin er
heilsan fór þverrandi.
Móðir mín þakkar áratuga farsæl
kynni og sendir hún, við systkinin
og fjölskyldur okkar, Þórunni, börn-
um hennar og íjölskyldum, okkar
dýpstu samúð, og langar í lokin að
birta hluta af ljóði er Þorsteinn
sjálfur orti við fráfall föður okkar
1959, og eiga þau orð jafnt við
núna er við kveðjum þennan aldna
bændahöfðingja.
Grein féll af mætum meiði.
Minningin skín í heiði.
Að enduðu æviskeiði
alfaðir veginn greiði.
Blóm yfir látins leiði
liljur vallarins breiði.
Vitið það vinir góðir,
vitið það, systkin og móðir,
að gott er góðra að minnast,
að góð er von um að finnast,
að lífið á hönd, sem leiðir,
sem iikn yfir sárin breiðir.
Blessuð sé minningin um góðan
mann.
Guðmundur Auðunn Arason.
Þorsteinn Guðmundsson á
Skálpastöðum í Lundarreykjadai er
látinn, 94 ára að aldri. Eg átti því
láni að fagna að kynnast honum
býsna vel fyrir sjálfsagt einum þijá-
tíu árum, upp úr því er Vigfús son-
ur hans kvæntist Auði systur minni.
Áður vissi ég þó deili á honum frá
því ég var strákur í sveit í Borgar-
fírðinum, Kristín systir hans var
gift Bjarna föðurbróður mínum í
Eskiholti og samgangur milli fjöl-
skyldnanna.
Þorsteinn var maður sem hvar-
vetna dró að sér athygli. Hann var
hávaxinn og myndarlegur á velli,
og eitthvað var það við hann sem
olli því að menn tóku eftir honum.
Ekki var það þó beint að hann
væri vasklegur í framgöngu; hann
var miklu fremur prúður og traust-
vekjandi í öllu fasi. Hann var við-
ræðugóður og skemmtilegur í sam-
ræðum. Það varð líka fljótt ljóst
þeim er kynntust að hann var hinn
gagnvandaðasti maður og vildi ölU
um gott, og hann bar þetta allt
með sér.
Þorsteinn var bóndi af lífí og
sál. Og hann var meira en það,
hann var íslenskur sveitarhöfðingi
eins og þeir gerast bestir. Hrann
bjó rausnarbúi á Skálpastöðum,
fyrst einn en síðar með sonum sín-
um. Búskapur hans var allur
myndarlegur og höfðingsskapur
mikill. Naut hef ég ekki séð glæsi-
legri en í fjósi hans. Hann var hesta- -
maður mikill, fær laxveiðimaður og
vel hagmæltur. En jafnframt var
Þorsteinn sjálfmenntaður mennta-
maður, vel lesinn og víða heima.
Eftir að um fór að hægjast hjá
honum fór hann að fást við rit-
störf. Hann sendi frá sér tvær bæk-
ur á forlagi Hörpuútgáfunnar á
Akranesi, og var efni beggja mest-
megnis minningaþættir hans um
menn og málefni. Það æxlaðist
þannig að ég liðsinnti honum lítil-
lega við þessi verk, las yfír handrit
hans og gott ef ég fór ekki yfír
próförk líka. Mér er það minnis-
stætt frá þeirri vinnu hvað fáar
athugasemdir ég þurfti að gera, og *
kom mér reyndar ekki í opna
skjöldu. Þorsteinn kunni móðurmál-
ið og vissi hvernig með það átti að
fara. Öll sú ónákvæmni og skakka
málbeiting, sem þarf svo víða að
lagfæra í textum yngri manna, var
þarna víðs fjarri. Og þó hafði hann
ekki fengið neina þjálfun í háþróuðu
skólakerfí nútímans. Hann kunni
þetta bara allt saman.
Vafalaust hefði Þorsteinn orðið
meira en vel liðtækur á hvaða sviði
öðru en búskapnum sem hann hefðr*
kosið sér að ævistarfí. Ef hann
hefði verið ungur á dögum eins og
okkar, þegar allir eru sendir í skóla,
þykir mér líklegt að leið hans hefði
legið til háskólanáms, og þar hefði
hann unnið lífsafrek sín í þeirri
grein sem hann hefði valið sér.
En þetta á, held ég, ekki að
harma. í mínum huga var Þorsteinn
fyrst og fremst bændahöfðingi í
bestu merkingu þess orðs. Hann
var traustur fulltrúi þess fremsta í
þeirri menningu og því menntalífi
sem íslenskar sveitir hafa náð að
þróa í aldanna rás. Borgarfjörður-
inn er einhvern veginn allur tóm-
legri eftir að hann er fallinn frá.
Eysteinn Sigurðsson.
ANDRÉSH.G.
KJERÚLF
+ Andrés H. G.
Kjerúlf fæddist
30. mars 1905 í
Sauðhaga í Valla-
hreppi á Fljótsdals-
héraði. Hann lést
4. janúar 1996 á
Dvalarheimili aldr-
aðra, Borgaraesi.
Foreldrar hans
voru Guðmundur
A. Kjerúlf frá Mel-
um, f. 26.10. 1864,
d. 29.5. 1947, bóndi
að Hafursá, og
kona hans Vilborg
Jónsdóttir, f. 24.4. 1867, d. 16.8.
1962, frá Kleif í Fljótsdal. Systk-
ini Andrésar voru sjö: Jón, Anna,
Sigríður, Guðbjörg og Sólveig,
ÖU látin, einnig tvær systur sem
létust á æskuskeiði. Andrés
kvæntist 12.4. 1930 Halldóru J.
Kjerúlf, f. að Hrafnagili í Eyja-
firði 8.12. 1901, d. 31.8. 1987.
Börn Andrésar og Halldóru eru:
Þórunn Margrét, f. 10.10. 1930,
læknaritari, var gift Snæbirai I.
Jónssyni, skrifstofustjóra, sem
lést 1974, og eignuðust þau þrjú
börn; Guðmundur, f. 18.7. 1935,
bifvélavirki og sundlaugavörð-
ur, d. 10.6. 1995, eftirlifandi
kona hans er Ingi-
björg Helgadóttir af-
greiðslumaður og
eiga þau einn son;
Jónas, f. 20.1. 1939,
húsvörður og um-
sjónarmaður, kvænt-
ur Brynju Kjerúlf
fjármálastjóra og
eiga þau fimm börn.
Andrés stundaði
búfræðinám við
Bændaskólann á
Hvanneyri 1925 -
1927 og fór til Nor-
egs og Danmerkur í
eitt og hálft ár að kynna sér
korarækt. Eftir heimkomuna
starfaði hann að Sámsstöðum í
Fljótshlíð um nokkurra ára skeið
og flutti síðan að Reykholti í
Borgarfirði og starfaði þar fyrir
hlutafélag um kornrækt í tvö til
þijú ár, eða þar til fyrirtækið
var lagt niður. Þá stofnaði Andr-
és nýbýlið Akur og stundaði þar
síðan búskap til 1987. Samfara
búskapnum stundaði hann ýmsa
vinnu, aðallega við Reykholts-
stað.
Utför Andrésar fer fram frá
Reykholtskirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 14.
Kveðja frá barnabörnum
Nú hverfi oss sviðinn úr sárum
og sjatni öll beiskja í tárum,
því dauðinn til lífsins oss leiðir,
sjá, lausnarinn brautina greiðir.
I jörðinni sáðkomið sefur
uns sumarið ylinn því gefur.
Eins Drottinn til dýrðar upp vekur
það duft, sem hér gröfin við tekur.
Og brátt mun sá konungur kalla,
sem kemur að fylla von alla.
Hann græðir á fegurri foldu
þau fræ er hann sáði í moldu.
(Stef. Thor. - Svbj. E.)
Elsku afí, hafðu þökk fyrir allt
og allt.
María, Edda, Kristbjörg,
Kolbrún og Andrés.
Látinn er í Borgarnesi vinur og
samferðamaður, Andrés Kjerúlf,
sem ég vil nú minnast með örfáum
orðum. Andrés dvaldi síðustu ár
ævinnar á Dvalarheimili aldraðra
í Borgamesi.
Hann ólst upp á Hafursá á Hér-
aði. Hann var við nám og störf í
Bændaskólanum á Hvanneyri og
um 1930 kynnti hann sér korn-
rækt í Noregi og Danmörku og
vann við hana á Sámsstöðum í
Fljótshlíð. Félag nokkurra Borg-
firðinga sem stofnað var um 1932
í því skyni að hefja kornrækt fékk
Andrés til þess að standa fyrir
henni. Land var fengið í Reykholti
og kornrækt stunduð þar undir
forystu Andrésar um nokkurra ára
skeið. Stofnaði Andrés nýbýlið
Akur 1933 í landi komræktarinnar
og bjó þar með fjölskyldu sinni.
Stundaði hann hefðbundinn bú-
skap og tók að sér ýmsa jarðvinnu
fyrir Reykholtsstað. Andrés var
með eindæmum vel að sér í plöntu-
fræði og hleðslumaður góður á
torf og gijót. Undirrituð hafði með
höndum þrif í Snorragarði og var
þá gott að leita til Andrésar þegar
þurfti að vinna einhver vandasöm
verk eins og að laga hleðsluna í
Snorralauginni eða leggja þökur.
Hann var ólatur við að benda á
ýmislegt varðandi hirðinguna sem
betur mátti fara og voru þau ráð
alltaf þegin með þökkum. Snorra-
garðurinn var honum ákaflega
hugleikinn enda ekki að furða þar
sem hann vann við að koma honum
upp á árunum rétt fyrir seinni
heimsstyijöldina, en þá vom kenn-
arar í Reykholti þeir Þórir Stein-
þórsson og Þorgils Guðmundsson
sem voru jafnframt ábúendur á
jörðinni. Þeir réðu menn til að
vinna við gerð garðsins og var þá
leitað til Andrésar. Skólastjórinn
hafði hins vegar yfimmsjón með
framkvæmdum. Andrés vann í all-
mörg ár við að sjá um garðinn,
heyja og hirða hann. Margs er að
minnast frá liðnum dögum.
Þegar við hjónin komum í Reyk-
holtsdalinn fyrir tæpum 30 áram
vorum við svo lánsöm að kynnast
Andrési og fjölskyldu hans. Andrés
gekk að eiga Halldóru Jónsdóttur,
f. 8. desember 1901, og varð þeim
þriggja barna auðið. Halldóra er
látin fyrir allnokkram árum, en
hún var heilsulaus síðustu árin sem
hún lifði, en Andrés annaðist hana
af mikilli umhyggju og elsku í veik-
indum hennar. Son sinn, Guðmund,
missti hann síðastliðið sumar.
Andrés hafði átt við vanheilsu að,
stríða og nú um jólahátíðina veikt-
ist hann og náði sér ekki aftur.
Ég og margir aðrir munu sakna
hans. Hann hafði það fyrir venju
í Reykholti að ganga sér til heilsu-
bótar á morgnana og heilsa upp á
kunningjana og rabba við þá um
landsins gagn og nauðsynjar og
veit ég að margir sakna þess að
hitta hann ekki oftar. Böm og
unglingar áttu hauk í homi þar
sem Andrés var. Það var hægt að
tala við hann um allt milli himins
og jarðar, þó að Reykholt hafí allt-
af átt hug hans og hjarta.
Að leiðarlokum viljum við þakka
samfylgdina um leið og við vottum
þér, Þórunn, Jónas, Brynja, Indý
og fjölskyldur, okkar dýpstu sam-
Úð.
Minningin um góðan dreng lifír
í hjörtum okkar.
Sigríður Bjarnadóttir
og fjölskylda.