Morgunblaðið - 13.01.1996, Síða 43

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
LAUGARDAGUR 13. JANÚAR 1996 43
I
►
)
í
I
>
g
I
I
%
i
9
I
0
I
íi
0
0
íj
0
0
4
ANNA
SIGURÐARDÓTTIR
+ Anna Sigurðardóttir fædd-
ist 5. desember 1908 á Hvít-
árbakka í Borgarfirði og ólst
þar upp til 1920. Hún lést 3.
janúar síðastliðinn og fór útför-
in fram frá Dómkirkjunni 11.
janúar.
„SAGA karla og kvenna er sam-
slungin eins og uppistaða og ívaf í
vefnaði. En svo hefir til tekist að
sagan er aðeins gerð úr ívafinu."
(Elin Wágner: Váckarklocka,
1.941.)
Örlög manna eru einkennileg.
Árið sem Anna Sigurðardóttir varð
„löggilt gamalmenni“ hófst hið ein-
stæða ævintýri í lífi hennar. Það
ár, 1. janúar 1975, stofnaði hún
ásamt tveimur bókasafnsfræðing-
um Kvennasögusafn íslands á
heimili sínu á Hjarðarhaga 26 í
Reykjavík og var forstöðumaður
þess alla tíð. Stofn safnsins var
bóka- og skjalasafn hennar sjálfrar.
Kvennasögusafnið gegndi lykil-
hlutverki í jafnréttisbaráttu þessara
ára. Það varð samastaður kvenna-
fræða. Þangað komu ný erlend bar-
átturit alls staðar frá og erlendar
bækur um málefni kvenna. Anna
Sigurðardóttir var í sambandi við
önnur kvennasögusöfn og einstakl-
inga víða um heim og allir gestir
safnsins nutu góðs af þekkingu
hennar, ljúfmennsku og brennandi
áhuga á öllu sem snerti kjör kvenna.
Skyndilega hafði saga kvenna orðið
mikilvæg og merkileg. Því var það
að heimildir, sem annars hefðu leg-
ið í plastpoka eða í kassa niðri í
kjallara eða uppi á háalofti, eignuð-
ust samastað í tilverunni. Einnig
var unnin heimildavinna sem hefði
líklega verið óunnin ef safnsins og
Önnu hefði ekki notið við. Hér á
ég við mikið úrklippusafn um
Kvennafrídaginn 24. október 1975
sem unnið var og afhent safninu,
svo og enn stærra úrklippusafn um
kjör Vigdísar Finnbogadóttur í for-
setaembætti vorið 1980 sem einnig
var afhent Kvennasögusafninu.
Enn eitt dæmi: Þegar Friðar-
hreyfing íslenskra kvenna ásamt
1985-nefndinni stóð að undir-
skriftasöfnun undir friðarávarp sem
afhent var á kvennaráðstefnu Sam-
einuðu þjóðanna í Nairobi 1985
þótti það við hæfi að taka ljósrit
af þeim tæplega 40.000 nöfnum
íslenskra kvenna sem skrifuðu und-
ir og afhenda Kvennasögusafninu
til varðveislu.
Kynni okkar Önnu Sigurðardótt-
ur hófust árið 1975 og tengdust
fyrst Kvennafrídeginum. Á safnið
komu bréf með beiðni um upplýs-
ingar, greinar og fyrirlesara. Þá tók
ég m.a. að mér að rita greinargerð
um Kvennafríið og skrifa í erlend
blöð. Síðar eða árið 1977 dvaldist
ég í Uppsölum og nam kvennafræði
hjá Karen Westman Berg, hinum
merka frumkvöðli í kvennarann-
sóknum í Svíþjóð. Karen hafði m.a.
kennt þeim konum sem mynduðu
Grupp 8, hina róttæku sænsku
kvennahreyfingu, og hún hafði
komið til íslands. Þar kom í Svíþjóð
að ég þurfti á ýmsum upplýsingum
að halda og skrifaði minni ágætu
vinkonu, Ónnu Sigurðardóttur.
Þannig atvikaðist það að ég fékk
lengsta bréf sem ég hef fengið á
lífsleiðinni. Það tók Önnu hálfan
mánuð að skrifa bréfíð sem var
stútfullt af nytsömum upplýsingum
eins og nærri má geta. Fyrir þetta
og margt annað er ég henni ævar-
andi þakklát, fyrir allar bækumar
sem hún lánaði mér, bréfin sem hún
skrifaði mér, upplýsingarnar sem
hún veitti mér þegar ég heimsótti
hana á Kvennasögusafninu. Það var
mikil ánægja að afhenda safninu
gögn, svo ljúfmannlega og þakk-
samlega var þeim tekið. Allt sem
safninu var gefið, án tillits til stærð-
ar, var vandlega skráð og öllum
sent þakkarbréf um áramót. Rúm-
um áratug eftir að ég fékk langa
bréfið bjó ég aftur um skeið í Upp-
sölum og heimsótti Karen Westman
Berg. Þá var svipur hennar jafnfag-
ur og forðum en minnið að mestu
horfið. Þó mundi hún enn eftir
tveimur íslenskum konum, þeim
Jakobínu Sigurðardóttur og Önnu.
Kjör Vigdísar Finnbogadóttur
sem forseta Islands árið 1980 mark-
aði mikilvægan áfanga og var tákn-
rænn sigur í réttindabaráttu kvenna
á íslandi. Hún varð fýrst kvenna í
heiminum sem kjörin var forseti í
lýðræðislegum kosningum. Á vegg
í Kvennasögusafninu er mynd í
brúnum tónum af Vigdísi sem tekin
var á lokastigi kosningabaráttunn-
ar, bækumar mynda ramma um
frambjóðandann sem situr við skrif-
borð og hallast eilítið á hlið eins
og til að gefa myndinni hreyfingu.
Það leikur bros um varir Vigdísar.
Þótt árin liðu dofnaði ekki áhugi
Önnu á mönnum og málefnum.
Þannig var enginn efi í huga henn-
ar að Vigdís ætti að gefa kost á sér
í eitt kjörtímabil enn og hún vildi
að konur tækju höndum saman tij
að vinna að framgangi málsins. í
baráttuhug hringdi hún í mig í
haust. Fáeinum dögum síðar til-
kynnti Vigdís ákvörðun sína að
verða ekki í kjöri.
Árið 1980 kom út bókin Konur
skrifa til heiðurs Önnu Sigurðar-
dóttur. Það er athyglisvert að þetta
var í fyrsta sinn sem bók var rituð
til heiðurs konu hér á landi. í for-
málsorðum segir að bókin sé gerð
í þakklætisskyni fyrir ómetanlegt
framlag Önnu við að koma á fót
Kvennasögusafni íslands, svo og
störf hennar við að vekja áhuga á
rannsókn kvennasögu. Anna Sig-
urðardóttir átti eftir að gera enn
meira og senda frá sér þrjú ítarleg
rit „Úr veröld kvenna" eins og hún
kallaði þau einu nafni.
Fyrst kom ritgerðin Barnsburður
og birtist í öðru bindi ritsins Ljós-
mæður á íslandi 1984. Næst var
það Vinna kvenna á íslandi í 1100
ár, 1985. Útgefandi var Kvenna-
sögusafn íslands. í formála kemst
höfundur svo að orði um verkið:
„Margar bækur mætti skrifa um
vinnu kvenna á íslandi. Með bók
minni vildi ég reyna að stuðla að
því að þær bækur yrðu til sem fyrst.
Vikið er að fjölmörgum atriðum sem
hvert og eitt eru verðug rannsókn-
arefni fyrir sagnfræðinga og aðra
fræðimenn.“ Og árið 1988 þegar
Anna stóð á áttræðu kom út þriðja
bók hennar, líka á vegum Kvenna-
sögusafnsins, Allt hafði annan róm
áður í páfadóm, sem fjallar um
nunnuklaustrin tvö á íslandi á mið-
öldum og brot úr kristnisögu. Þegar
Anna vildi gefa mér þá bók eins
og Vinnu kvenna lét ég þau orð
falla að það væri óþarfi, ég ætti
hana nú þegar. Anna vildi ekki
hlusta á mótbárur mínar og sendi
mér bókina áritaða með þessum
orðum: „Gerður Steinþórsdóttir á
þessa bók og enginn annar, Anna
Sigurðardóttir." Þannig var hún
Anna ákveðin og skemmtilega sér-
vitur.
Margir kunna að meta framtak
Önnu við að koma á fót Kvenna-
sögusafni íslands, störf hennar við
að vekja áhuga á kvennasögu og
rit hennar úr heimi kvenna. Hún
hlaut margvíslega viðurkenningu.
Kvenréttindafélag íslands gerði
hana að heiðursfélaga 1977, hún
var sæmd riddarakrossi Fálkaorð-
unnar 1978, Bókavarðafélag Is-
lands kaus hana heiðursfélaga
1985, hún var heiðursdoktor við
heimspekideild Háskóla íslands
1986, 1987 var hún heiðruð af
Konunglega norska vísindafélag-
inu. Einnig varð hún heiðursfélagi
Kvenfélagasambands íslands 1990
og Sagnfræðingafélagsins árið
1991.
Aldrei varð ég vör við að allur
þessi sómi stigi henni til höfuðs.
Anna var ákaflega blátt áfram, lát-
laus og nýtin. Svo samgróin varð
hún safninu að erfitt var að greina
á milli hennar og þess: „Með kærri
kveðju frá safninu og mér,“ skrif-
aði hún. Heimili hennar varð smám
saman eitt safn, fyrst var það í einu
herbergi en óx og óx, bækur, blöð
og ýmiss konar gögn fylltu íbúðina.
Kvennasögusafn íslands verður
brátt flutt í Þjóðarbókhlöðuna en
þar er því ætlaður framtíðarstaður.
Gaman hefði verið fyrir Önnu að
upplifa þann atburð - og þó.
Kannski fór best á að stofnandi
safnsins, líf þess og sál frá upp-
hafí, fengi að hverfa héðan áður
en hreyft yrði við því.
Anna Sigurðardóttir hefur átt
ríkan þátt í því að gera sýnilega
uppistöðuna í þeim margslungna
vef sem saga karla og kvenna er
gerð úr, og hennr varð tíðrætt um.
Fyrir þetta er henni þakkað á
kveðjustund. Við Gunnar vpttum
börnum hennar þremur, Ásdísi,
Önnu og Þorsteini, barnabörnum
og öðrum aðstandendum djúpa
samúð.
Ævintýrinu er lokið.
Gerður Steinþórsdóttir.
íslenskar konur eiga Önnu Sig-
urðardóttur mikið að þakka. Hún
bytjaði snemma að safna heimildum
um málefni kvenna í blöðum, bókum
og tímaritum raunar allt frá því hún
var búsett á Eskifirði og hélt því
áfram til síðasta dags. Þegar Anna
sýndi mér fýrst heimilda- og úr-
klippusafn sitt - það mun hafa ver-
ið 1968 - var það orðið mikið að
vöxtum.
Gögnum hafði verið komið fyrir í
stórum umslögum sem auðsjáanlega
höfðu borist þeim hjónum í pósti,
Önnu og Skúla eiginmanni hennar.
Umslögin voru merkt orðum eins og
abbadísir, ambáttir, barnsburður,
hagar konur, kvennaklaustur á ís-
landi, sjósókn kvenna, vinnukonur
og þar fram eftir götunum - að sjálf-
sögðu í stafrófsröð. Hún var eldfljót
að fletta upp í heimildasafninu og
uppsláttarritum máli sínu til stuðn-
ings.
Anna var mjög vel að sér um rétt-
indabaráttu kvenna í Bretlandi, á
meginlandi Evrópu og á Norðurlönd-
um á fyrri hluta þessarar aldar. Hún
átti margar bækur og undirstöðurit
sem hún Iánaði okkur Svanlaugu
Baldursdóttur til lestrar og upp-
byggingar. Hún var hafsjór fróðleiks
um sögu kvenna fyrr á öldum og
naut þess að miðla yngri konum af
þekkingu sinni. Við Svanlaug vorum
tíðir gestir hjá henni og nutum jafn-
an góðra veitinga á Hjarðarhagan-
um. Á.heimili Onnu kynntumst við
eiginmanni hennar, börnum og ýmsu
öðru góðu fólki. Henni var mjög í
mun að rækta tengsl við konur á
öllum aldri og af ýmsum þjóðfélags-
hópum.
Ég hef hitt allmargar konur á
ráðstefnum í öðrum löndum sem
þekktu Önnu og var hlýtt til henn-
ar. Við náðum saman strax í upp-
hafi, sagði einn af formönnum kven-
réttindafélags Óslóborgar þegar ég
hringdi og tilkynnti henni lát Önnu.
Þær kynntust á norrænum fundi
árið 1960 og voru vinkonur eftir það.
Anna var sískrifandi erindi og
greinar um kvenréttindi og kvenna-
sögu. Erlendar bréfaskriftir hennar
voru líka býsna umfangsmiklar.
Hver dagur skipulagður hjá þessari
iðjusömu konu - og er það sjálfsagt
ein af ástæðunum fyrir því hversu
afkastamikil hún var. Á hveiju ári
bættust við heimildir, og ekki síst
úrklippur í kassana í Iitla herberginu
beint á móti stofunni og bókahillur
heimilisins voru smám saman að
fyllast ritum um kvennasögu og
málefni kvenna víðsvegar um heim-
inn.
Stundum barst það í tal þegar við
hittumst að stofna ætti safn um
sögu íslenskra kvenna. Anna þekkti
eitthvað til slíkra safna í Bretlandi
og á Norðurlöndum. Best leist okkur
á safnið í Gautaborg sem fyrirmynd.
Og þegar boð kom um þátttöku í
ráðstefnu til undirbúnings stofnun
norrænna kvennasögusafna í Gauta-
borg 1974 á vegum Norræna menn-
ingarsjóðsins vorum við Svanlaug
sendar sem fulltrúar héðan að heim-
an. Sjálf kvaðst Anna vera hætt að
ferðast, en treysti okkur fyrir verk-
efninu. Við kynntum áform okkar á
ráðstefnunni um stofnun kvenna-
sögusafns á íslandi og töldum að
ekki mætti dragast úr hömlu að
hrinda þeim í framkvæmd.
Eftir nokkra umhugsun komumst
við að þeirri niðurstöðu að form
sjálfseignarstofnunar myndi henta
safninu vel og margar urðu stundirn-
ar sem fóru í að semja og slípa stofn-
skrána og ýmis grundvallaratriði
skipulagsins. Svanlaug dvaldist um
þetta leyti við nám í Danmörku og
fóru því mörg bréf og mörg plögg
á milli landa. Sameinuðu þjóðimar
höfðu ákveðið að gera árið 1975 að
alþjóðlegu kvennaári og þegar líða
tók á árið 1975 ákváðum við að
stofna Kvennasögusafnið hið fyrsta.
Á stofndegi þess 1. janúar 1975
efndi Anna Sigurðardóttir til veislu
heima hjá sér og bauð okkur og fjöl-
skyldum okkar að taka þátt í þessum
merkisfagnaði. Seinna komu frétta-
menn fjölmiðla og kynntu safnið og
starfsemi þess út á við.
Kvennasögusafnið hefur alla tíð
verið til húsa á heimili Önnu á Hjarð-
arhaga 26 í Reykjavík. Skilti með
nafni Kvennasögusafns íslands var
komið fyrir við innganginn og þang-
að hafa margir leitað upplýsinga og
heimilda í þau tuttugu ár sem það
hefur starfað undir stjórn Önnu Sig-
urðardóttur. Við Svanlaug, bóka-
safnsfræðingarnir, unnum að skrán-
ingu safnsins fyrstu árin og síðan
tóku aðrir við.
Alla ævi var Anna Sigurðardóttir
að viða að sér þekkingu, fyrst og
fremst í fræðigrein sinni. Hún not-
aði hveija stund sem gafst til lestrar
og skrifta. Aldrei hef ég kynnst fróð-
leiksfúsari manneskju. í forniála að
bók sinni „Vinna kvenna á íslandi í
1100 ár“ segir hún:
„Ég hef verið spurð um að hvaða
niðurstöðu ég hafí komist um vinnu
íslenskra kvenna og hvaða kenning-
ar ég hafi þar að lútandi. Það hefír
aldrei hvarflað að mér að huga þyrfti
að vísindalegum niðurstöðum um
það efni hvorki fyrirfram né eftir
á. Ég vona aðeins að þessi samtín-
ingur minn um vinnu kvenna færi
mönnum heim sanninn um að hlutur
kvenna í þjóðarbúskapnum í 1100
ár er engu minni en hlutur karla,
jafnvel þó ekki sé tekið með í reikn-
inginn orkan og tíminn við að end-
urnýja þjóðina og vinnuafl hennar
(reproduktion) sem ekki er unnt að
skipta milli karla og kvenna, nánar
tiltekið að ganga með og fæða böm
og næra þau á móðurmjólk."
Else Mía Einarsdóttir.
Kveðjur frá Noregi
Mig langar til að þakka Önnu
Sigurðardóttur afrek hennar og ekki
síst stofnun Kvennasögusafns ís-
lands sem varð okkur hvatning í
Noregi. Mér finnst mikið til bóka
hennar koma og þakka vináttu í 35
ár.
Elisabeth Colbiörnsen
fyrrverandi formaður Kven-
réttindafélags Óslóborgar.
Anna Sigurðardóttir var góður
vinur og traustur liðsmaður kvenna-
baráttunnar. Hinn ótvíræði skerfur
hennar^ með stofnun Kvennasögu-
safns íslands og lifandi sambönd
meðal margra þjóða eiga skilið viður-
kenningu og hjartanlega þökk.
Eva Kolstad
fyrrverandi formaður Kven-
réttindafélags Óslóborgar.
Kveðja og þökk fyrir afrek Önnu
Sigurðardóttur í þágu kvenréttinda-
baráttunnar sem Kvenréttindafélag
Noregs virðir mikils og þakkar.
Kjellaug Pettersen
form. Kvenréttindafélags
Noregs.
Við lát Önnu Sigurðardóttur lang-
ar mig fyrir hönd danskra og banda-
rískra sagnfræðinga á sviði kvenna-
sögu að tjá þakklæti mitt og aðdáun
á starfí hennar. Hún var okkur öllum
innblástur. Undanfarin fimmtán ár
hef ég heimsótt Önnu í hvert sinn
sem ég hef verið á íslandi, og hver
heimsókn var sérstök upplifun. Hún
hafði lifandi áhuga á öllum sviðum
kvennarannsókna og miðlaði óspart
af kunnáttu sinni og reynslu bæði í
skrifuðu og töluðu máli. Þá var það
alltaf sérstök athöfn að skrifa í
gestabókina hennar, hún benti stolt
á nöfn erlendra fræðimanna sem
höfðu heimsótt hana bæði heim og
á stofnunina.
Anna hafði þá reglu að svara ávallt
persónulega öllum fyrirspumum serfi '
bárust henni.
Hún hlustaði með athygli þegar
ég sagði henni frá ráðsteftiunni
„Berkshire Conference on Women’s
History", sem sífellt vex fískur um
hrygg; þar hittast þúsundir þátttak-
enda og halda fyrirlestra um kvenna-
sögu og kvennarannsóknir.
Nafn Önnu lifir ekki aðeins í börn-
um hennar og bamabömum heldur
einnig í bókum hennar og starfí öllu
sem var öðmm hvatning til dáða.
Jenny Jochens.
+
Innilegar þakkir til allra þeirra, sem auðsýndu okkur samúð og
hlýhug við andlát og útför systur okkar,
RAGNHEIÐAR KARLSDÓTTUR,
Þórsgötu19.
Sérstakar þakkir eru færðar íbúum Þórsgötu 19 og starfsfólki
öldrunardeildar Landakotsspítala.
Fyrir hönd aðstandenda,
Guðbjörg Karlsdóttir,
Þorsteinn Karlsson.
+
Sonur minn, faðir, tengdafaðir og afi,
REYNIR BJÖRNSSON,
Hávallagötu 38,
lést í Landakotsspítala að morgni 11. janúar.
Jarðarförin auglýst síðar.
Björn G. Björnsson,
Þór R. Björnsson, Guðríður Guðmundsdóttir
og barnabörn.
Elskuleg móðir okkar, tengdamóðir og amma,
HELGA MAGNÚSDÓTTIR,
Tómasarhaga 41,
er látin.
Sigurður Sævar Sigurðsson,
Björn Sigurðsson, Sigurbjörg Ingimundardóttir,
Signhildur Sigurðardóttir, Úlfur Oskarsson
og barnabörn.