Morgunblaðið - 14.01.1996, Blaðsíða 16

16 B SUNNUDAGUR 14. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 14. JANÚAR 1996 B 17
skrýtið,“ sagði Stella, „eins og kon-
íaksglasið sem sprakk af því að það
vildi ekki að maður drykki úr því.“
„Já, það var skrítið," sagði Eirík-
ur, „ekki gat það sprungið af sjálfu
sér, eitthvert afl hefur þurft til þess.“
„Sjáiði hvað dagurinn er fagur,“
hrópaði Stella þegar birtuspilið utan
dyra bankaði á eldhúsgluggann.
„Þú ert nú líka fógur,“ sagði ég
þar sem lífsgleðin leiftraði af henni.
„Æ, þetta er nú ekki hægt að segja,
ég er nú orðin sjötíu og tveggja ára,
en þú ert nú glæsilegur líka. Vel á
minnst, hann Asi í Bæ, sá kolvitlausi
kall, en mikið gat hann verið
skemmtilegur. Það var ótrúlegt hvað
honum datt í hug og lék sér um allt
sviðið. Það er hins vegar svo margt
af mínu fólki þannig, að það sagði
alltaf: Hingað og ekki lengra. Það var
eins og klárinn með kallinn á Fróðár-
heiði. Það var vitlaust veður, kolvit-
laust veður og kallinn rak hestinn
áfram,en allt í einu spymir hesturinn
við fótunum og kallinn fór fram af
honum með taumnum, fram af brún-
inni. Ef maðurinn hefði haft staf,
hefði hann þreifað fram fyrir sig og
bakkað. Menn eiga að ferðast með
staf og kompás við slíkar aðstæður.
Annars á maður ekki að vera að
þreyta Drottin með því að fara út í
vitlaust veður, hvorki á sjó eða landi.
Oft hefur lífsháski siglt að okkur,
en ég hef aldrei orðið hrædd, alltaf
hugsað: Hvemig get ég komið mér
út úr þessu.
Svo hef ég alltaf verið gamansöm,
það era mikil hlunnindi.
Það var einu sinni kona sem sagði
við mig: „Heyrðu Stella, þú ert alveg
húmorslaus, það er ekki til húmor í
þér.“ En þetta var ekki rétt, þetta
var bara gagnvart henni, hún var svo
pirrandi."
Ég vil helst ráðast á þá
sem eiga það skilið
Ég spurði Stellu hvað hún mæti
mest í fari fólks?
„Trygglyndi, heiðarleika og það að
þykja vænt um dýrin,“ svaraði hún
að bragði, „Manneskja sem er góð
við dýr er oft betri,_ ég vii heldur
þekkja svoleiðis fólk. Ég vil ekki ráð-
ast á garðinn þar sem hann er lægst-
ur, ég vil ráðast á þá sem eiga það
skilið. Hitt er lítilmennska.
Það er ekki hægt að skjóta alla í
hnakkann eins og í Kína. Skildu ekki
guilið þitt eftir á glámbekk, var sagt
ef Gyðingur var í nánd. Þetta var á
undan marxismanum. Annars er ág-
ætt að Kínverjar haldi sér niðri, þótt
þeir séu vistvænir og borði nánast
úrganginn úr sér.
Ég hef ekki orðið mikið traust á
mörgu fólki nú á dögum, það verður
svolítið að sortéra það. Sumir hafa
skipað sér ill örlög af því að þeir
hafa ekki haft við að sjá fótum sínum
forráð. Það er verið að gera margt
fólk vitlaust með gervikröfum.
Heyrðu Stella þú getur lært, var sagt
við mig stelpu. Það var alveg rétt,
ég þurfti oft lítið að hafa fýrir hlutun-
um.En maður verður að vanda sig.
Ég átti að læra kvæði og það var allt
í lagi. En kvæðið sat í mér á prófinu,
ég hafði hlegið eins og fífl og mundi
svo ekki nema fyrsta erindið.“
Vildi ekki fara til Florida
nema með byssu í beltinu
Talið barst að fögram stöðum.
„Það era svo margir staðir
skemmtilegir, það er ekki hægt að
gera upp á milli. Ef ég hefði komið
til Himnaríkis gæti ég sagt það, en
ég er ekki tilbúin til þess að fara
þangað, í fyrsta lagi ef ég væri orðin
svoddan aumingi að ég gæti ekkert
gert annað en biðja um gullvagninn.
Maður á að fara varlega að vissu
marki. Það sem er gert fyrr kemur
fram síðar ef það er ekki vel gert og
vandað. Þeir syngja vel Afríku-
negramir. Þeir voru fluttirtil Ameríku
og þar er nú nýr kynstofn með galla
beggja. Ekki langaði mig til Florída
nema með byssu í beltinu. Annars
er vissara að vera ekki of dómharð-
ur, það er víkingaeðli í okkur Islend-
ingjjm og við erum ekki eins frið-
elskandi og menn vilja vera láta. Við
væram búin að eyða okkur sjálf fyrir
löngu ef við hefðum leyfi til þess.
Hvemig ætli allir gætu til dæmis Iifað
af í Reykjavík ef það harðnaði í ári.
Við verðum að lifa í takt við landið
og þess vegna er ég á móti þessum
nefsköttum og flötu sköttum. Okkar
hlutverk er að lifa_ af í sátt og sam-
lyndi við landið. A stöðum eins og
hér veitir manni ekki af að hafa þessa
SYSTKININ í Knarrarnesi, Stella, Eiríkur, Erlendur og Guðmundur. Hundarnir Rósi og Kátur eru við fætur þeirra.
ið á, lagði frá sér byssuna og sagði
„Hann er alveg dauður andskotans
selurinn, steindauður," en á sama
augnablikinu þaut selurinn til hafs.
Það var fljótlegast að
hræða með byssunni
Einn bróðirinn, Erlendur, hafði ver-
ið úti að huga að rekaviði, en þeir
bræður höggva við í staura og til fleiri
gagnlegra hluta. Eiríkur hafði haft á
orði að mesta breytingin á Mýranum
um árabil hefði orðið þegar Mýrabát-
urinn hætti að ganga, það hefði
þrengt viðskiptin við Reykjavík.
I Knarranesi er feikna mikill sjóvar-
nagarður, sem heimamenn hafa
byggt upp á löngum tíma. „Við byij-
uðum á garðinum 1944,“ sagði Er-
lendur, „en hann byggist á tveimur
hlöðnum torfgörðum,sem síðan var
fyllt að með gijóti. Þetta hefur verið
byggt upp á löngum tíma og mér
hefur alltaf þótt þetta skemmtilegt
verkefni, enda ekki auðvelt. Þetta
lýtur líka að mínum áhugamálum, því
ég hef alltaf haft gaman af smíðum
og er með verkstæði í Knarrarnesi.
Ég hef því alltaf getað unað mér vel
hér, enda er ég hændur að dýram
og hundamir era hændir að mér.
Þeir era nú alltaf að sulla þetta með
alveg hissa hvað hann var þolinn.
Einu sinni reri ég í land og Rósi var
þá kominn langleiðina á eftir mér,
en ég varð að snúa við og sækja
hann. Rósi vill alltaf vera við sjóinn,
en Kátur vill ekki eins fara að sjónum.
Jú, hér hefur alltaf verið reki og
ýmis hlunnindi. Við seldum áður rek-
ann, en nú kaupir enginn orðið. Svo
var það æðarvarpið, lundaveiði, grá-
sleppan og smábátaveiði. Vorið 1939,
þá var mikill fiskur.Þá vora Færey-
ingar hér út af, út af Hnokka við
Dílaboðana. Það var óalgengt þar.
Við fóram þá á íjögurra manna fari
og fylltum alveg. Seinna fóram við
aftur, en sáum þá bakka kvikna í
norðri á fjöllunum og rerum snarlega
í land. Það var slitrótt veiðin þarna,
mikil áraskipti að fískgengd. Við gát-
um stundum fískað í strauminn, en
svo var ekkert á aðfallinu. Annars
er þetta sérkennilegt veiðisvæði, því
hér er svo mikið af boðum og skeij-
um. Ef vargfugl sem kemur fer ekki
í burtu með góðu þá skjótum við á
hann með byssum. Aður fyrr þurftum
við stundum að reka menn burtu með
því að hræða þá með byssunum. Þetta
voru þá menn sem vora að stela eggj-
um og fleiru. Það var fljótlegast að
hræða þá með byssunum.
er svona til 7.júní og fer oftast ef það
kemur suðaustan kaldi. Hún flýgur
alltaf upp í vindinn. Það er skrýtið.
Einn og einn flækingur verður þó
eftir, það er eins og þær treysti sér
ekki til að fara, eða vilja bara ekki
fara, era orðnar hagvanar og heima-
kærar eins og við sem búum hér. Það
er skrýtið að þær skuli ekki verpa
neitt hér, fara allar til Grænlands.
Hér var hvít kolla í mörg ár sem gaf
hvítan dún, en allt í einu hætti hún.
Einstaka fuglar eiga þetta til, hvít
kofa, hvítir hrafnar. Það er skrýtið,
þeir verða yrjóttir, hvítflekkóttir á
goggnum og tapa hefðbundna litnum,
það er skrýtið.
Á árunum í kring um 1940 verpti
mikið af teistu hér á eyjunum. Við
reyndum að fjölga þessu og tímdum
ekki að taka ungana þótt þetta væri
besta kjöt sem völ er á. En svo kom
helvítis minkurinn, kallamir sem vora
með minka í búram og misstu þá.
Þeir eyddu byggðinni. Við settum upp
gildrar til þess að lokka þá. Ég man
eftir einum skjannahvítum mink sem
veiddist, en það var enginn peningur
í þessu. Þá fórum við að gera annað.
Við fláðum þá ef þeir vora þéttir í
skinninu, jafnvel þótt vindhár væra á
þeim, fláðum þá, þurrkuðum og seld-
EIRÍKUR er sögufróður maður og lumar á merkilegum kenningum.
litlu glóra sem maður hefur til þess
að fara sér ekki að voða.“
Jörðin verður aldrei eitt ríki
„Ég hef alltaf verið mikið fyrir alla
sögu og svoleiðis," sagði Eiríkur þar
sem við tókum tal saman í stofu, allt-
af haft gleði af landafræði og sögu.
Það skemmtilegasta í sögunni er nú
ef til vill það að spá í breytingamar.
Það er svo misjafnt hvemig breyting-
amar hafa átt sér stað. Það var til
að mynda auðsýnt í heimsstyijöldinni
síðari að Stalín var það sama og Hitl-
er. Það vildi hins vegar til að Stalín
dó áður en hann gat farið í stríð á
ný, því það er mitt mat að hann vildi
ólmur og uppvægur fara í þriðju
heimsstyijöldina en Kínveijar hikuðu
Ég legg þá Stalín og Hitler tvímæla-
laust að jöfnu, báðir vildu leggja und-
ir sig allan heiminn, en það hefur
alltaf mistekist og mun mistakast.
Jörðin verður aldrei eitt ríki.“
Nokkram vikum eftir að samtal
okkar Eiríks fór fram vora birt í
Bandaríkjunum gögn um stríðsleynd-
armál þar sem fram kom staðfest að
Stalín vildi fara í þriðju heimsstyijöld-
ina, en það vora Kínveijar sem hættu
við og allt rann út í sandinn.
Manni þykir vænt
um þessa veröld
„Það hlýtur að vera afskaplega
leiðinlegt fyrir þá Islendinga sem
trúðu því að kommúnisminn væri
frelsun heimsins. Ekkert af boðaðri
sælu varð að veruleika, þetta hefur
allt oltið um koll og í allri mannkyns-
sögunni hefur ekkert þjóðfélagskerfí
eyðilagt eins svakalega og komm-
únisminn. Það mun taka margar kyn-
slóðir að bæta skaðann ef það er þá
unnt, þótt formlega hafí kommúnism-
inn aðeins staðið í 70 ár. Það er lang-
ur tími í samtímanum, en stuttur í
sögunni. Kommamir reyna að líta til-
verana nýjum augum, en þeir breyt-
ast ugglaust lítið. Súri keppurinn
verður alltaf súr. Það er synd þegar
byggð era upp kerfí sem fá ekki svig-
rúm til þess að anda.
Þau geta aldrei þróast rétt og þessi
öld hefur verið dýrkeypt í þeim efn-
um. Það er skemmtilegt við söguna
að maður getur skoðað hana hvaðan
sem er. Ég festist við ankeri hér en
las allt sem ég náði í. Manni þykir
vænt um þessa veröld og verður að
læra á þetta allt, læra að nota sjóinn
eða fjöruna til þess að fara í land
héðan, læra að meta söguna út frá
almennri skynsemi, allt verður að
reikna út. Þetta er eins og með gang
himintunglanna, allt hefur sinn gang.
Bara á íslandi hefur allt færst
mikið til, fólkið hefur flutt sig suður
á bóginn, en það stendur varla í stað
á hinum stöðunum. Mitt sérstaka
áhugasvið er þá nágrennið hér, fugl-
amir og sjórinn. Grásleppan er nán-
ast horfín, sést ekki og svartbakurinn
er alveg hættur að draga upp. Það
era mikil viðbrigði þegar þetta hverf-
ur alveg. Þetta hefur állt verið að
minnka hér á Mýrunum. Það er ein-
staka ár sem þorskurinn hefur komið,
en þetta er ósköp slitrótt.
Það er æðarvarp hér og við hreins-
um æðardúninn. Það er talsverð vinna
að sinna æðarvarpinu, en það gengur
mest yfir á hálfum mánuði, svo fremi
að það rigni ekki, en það er mikil-
vægt. Æðarfuglinn hefur breytt sér,
hann er farinn að verpa hér heima.
Æðarfughnn vill komast í kompaníið,
kann svo vel við sig nærri fólki. Auð-
vitað er meiri friður hér heima við
og ránfuglamir eru síður á ferðinni.
Það er skemmtilegt hvað æðarfuglinn
hænist að fólki. Annars hefur ritan
vakið mesta athygli mína, hún er iðin.
Þegar vorfuglarnir koma, sandlóan,
hrossagaukurinn, proppan, eða mar-
gæsin, þá verður svo líflegt og ilmur-
inn vaknar í fjöranni þegar hún kvak-
ar á eyrinni. Og svo er dýrðlegt þeg-
ar krían kemur fyrst í maí, hún verp-
ir alveg á bakkanum og er löngu
hætt að ráðast á okkur, því þeir skilja
það fuglamir þegar ekkert er tekið
fráþeim. Fuglinn leitar gjaman þang-
að sem hann er alinn upp og þess
vegna hefur fjölgað mikið hér um
slóðir af fugli."
Þetta hefur verið
andi eða eitthvað
Ég spurði Eirík um örlagaþráðinn?
„Það er margt sem er í ákveðnum
farvegi, en sumt getur alltaf breyst.
Ég er ekki beint forlagatrúar, en þó
er erfitt að sveija fyrir það. Fyrir
nokkram áram var ég úti við á hlað-
inu, svona að kíkja á veðrið og tilver-
una. Allt í einu heyri ég feikna mik-
inn þyt og mér sýndist eins og leður-
blaka færi hjá. Það fylgdi þessu mik-
iil hávaði og hefur ugglaust verið
andi eða eitthvað, það er ómögulegt
að segja. Ég hef til dæmis séð framl-
iðið fólk, sá mann úti á túni, Guðjón
í Straumsfirði. Hann var þá látinn
fyrir mörgum árum, en það kemur
fyrir svona. Ég heyrði úti í ijósi að
menn vora að tala saman. Lítill strák-
ur úr Reykjavík heyrði þetta líka, en
það var enginn þar þegar að var
gáð. Ég hef oft orðið var við ýmis-
legt, en aldrei hef ég orðið hræddur,
þetta eru líklega einhveijir sem ein-
hvemtíma hafa verið hér á ferð áður.
Berdreymi er algengt hjá mér. Það
spáði einu sinni foráttuveðri en maður
kom til mín í draumi og sagði að
ekkert yrði úr þessu. Það er alltaf
sami maðurinn sem birtist mér en ég
veit ekkert hver hann er. Hann sagði
mér í haust að ég ætti von á sumar-
auka og hann er ennþá og hefur ver-
ið síðan 27. október. Mig dreymdi
einu sinni að ég sá einhveijar eyjar
sem ég hafði aldrei komið til. Löngu
síðar kom ég í Hvalseyjar hér fyrir
utan. Ég hafði þá komið þangað í
draumnum. Þegar ég kom fyrst til
Reykjavíkur í miklu mistri var borgin
nákvæmlega eins og ég hafði séð
hana í draumi.
Annars skiptir miklu máli í þessu
öllu saman að vera jákvæður. Ég er
jákvæður maður að allri skapgerð og
GUÐMUNDUR þeysir með hjólbörurnar í önnum dagsins.
vil heldur gera það góða úr hlutunum,
en leita eftir því neikvæða. Þeir voru
ekki alltaf hrifnir af mér kallamir hér
áður fyrr, ég hermdi svo mikið eftir
þeim, þeir voru svo skemmtilegir.
Gísli á Vogalæk, hann fór oft í sjóinn
héma á togaraáranum vegna eigin
fljótfærni. Hann var hreint alltaf að
detta í sjóinn, en hann var svo vel
syndur að það skipti engu máli, ein-
staklega ógætinn maður. Einu sinni
kom hann að sel sem hann hafði skot-
manni. Þeir vilja synda og vaða út í
alveg óragir. Þegar Rósi var lítill synti
hann yfír voginn og út í nes. Ég var
alveg hissa að hann skyldi hafa þetta,
Það er skrýtið
Annars skeður margt skemmtilegt
í umhverfinu hér. Einu sinni slógum
við melhólinn um Jónsmessuna og
settum upp í stóran galta. Þá bjó einn
fugi sér hreiður í galtanum, fannst
gott að fela sig þar. Hann fékk alveg
frið til þess. Þetta er skrýtið. Topp-
önd, rauðhöfða og stokkönd hefur
fjölgað mikið og það er skemmtilegt.
Það er svo skrýtið eins og með hrossa-
gaukinn að hann fer aldrei fyrr en
um miðjan október. Það verður að
koma frost til þess að hann fari. Svo
kemur hann snemma vors eins og
óðinshaninn og stelkurinn. Mikið af
lóuþræl verpir hér, oftast fjórum eggj-
um og einu sinni fundum við margæs-
arhreiður með mörgum eggjum. Mar-
gæsin fór svo út á sjó með ungana
og faldi sig líka í grasinu með þá,
en hún verpti ekki næsta sumar. Við
tókum margæsaranga í heimalning,
en gleymdum að taka flugfjaðrimar.
Hann hvarf, en ef þeir hefðu verið
tveir hefði hann kannski verið kyrr.
Það er skrýtið að fara í burtu, vera
ekki kjurr heima við. Hann var voða-
lega frekur, varði allt í kring um
húsið, bjó sér hreinlega til landhelgi
og fylgdi manni fast eftir. Skrýtið
hvað þetta er gráðugt í brauð, þykir
ekki nóg grasið. Þetta er öðravisi en
þessar tömdu gæsir, þær eru ekkert
að fara í burtu, era bara á sínum stað.
Rauðbrystingurinn er stundum í
hrúgum héma, einn til tveir búnkar
fylltu voginn og þeir sátu einnig á
þúfum hvarvetna, en í vor sást hann
varla. Þetta er skrýtið. Eins er það
með gæsirnar. Þetta voru oft þrír
stórir hópar. En þetta hefur minnkað,
það er líklega veitt svo mikið af henni
í írlandi og á Skotlandi, á leiranum
þar sem þær sitja. Það er skrýtið.
Mikið af þeim kemur líklega aldrei
hingað. Það er skrýtið. Það væri fróð-
legt að merkja þær til þess að vita
hvert þær fara, líklega út og suður.
Margæsin kemur fyrri hluta apríl og
um og fengum margfalt meira verð
en fyrir skottin. Það vora nú meiri
ósköpin sem maður felldi af þessu
fyrstu árin.“
Sú „hvíta“ hefur
fegurri hljóm
Úti á túni var Guðmundur að bera
á og dytta að einu og öðra. I Knarrar-
nesi hefur verið til traktor um árabil,
en þeir bræður hafa aldrei notað
hann, nota gamla lagið og Guðmund-
ur er traktorsígildið og dregur hlöss-
in. Það var ekki fyrr en í fyrra þegar
Helgi vinur þeirra úr Grindavík kom
til að aðstoða sem tarktorinn var
notaður. Helgi tók ekki annað í mál
og allt gekk að óskum.
„Jú, ég er búinn að draga margt
hlassið," sagði Guðmundur, „búinn
að kljúfa alveg geysilega mikið af
rekavið í staura. Við höfum gengið í
verkin hér eins og þurft hefur, hvort
sem það er að sinna rekanum, taka
rituegg á vorin, heyja, hreinsa dúninn
eða dytta að og byggja upp. Nær_
allt gijótið í sjóvarnagarðana fluttum
við á sleðum á ís þegar lagði á vetr-
um. Við tókum mest af gijótinu í
garðinn í Bræðraskeri á Norðurnes-
inu. Við voram fljótir að vinna þetta
verk, bara nokkra vetur.“
Guðmundur leikur á munnhörpu
s'ér til gamans og impróviserar, alltaf
stutta stund í einu, en það er sama
hvort hann er að höggva við, bera á
tún eða sinna öðru sem sinna þarf.
Skyndilega stendur maðurinn einn i
umhverfi sínu og leikur á munnhörpu
út í náttúrana alveg eins og sumar-
fugiinn staldrar við og syngur lífsstef-
in sín. Ein melódía til heiðurs lífinu
allt um kring og síðan leggjast vinnu-
lúnar hendur aftur á verkfærin. Guð-
mundur á tvær munnhörpur frekar
en eina, báðar svartar, en aðra kallar
hann hvíta vegna þess að hún hefur
fegurri hljóm. Það er rökrétt hjá þeim
sem vill ríma á móti því bjarta, hvort
sem það er við blikandi hafí eða björt-
um vonum í bijósti.