Morgunblaðið - 16.01.1996, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 16. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
ÖLLUM er það ljóst
að verkalýðshreyfingin
er afar dauflegur fé-
lagsskapur og hefur
verið lengi og komið
mál til að hún rumski.
Kjör verkafólks hér á
landi eru erfið og ekki
í neinu samræmi við
sameiginiegar tekjur
þjóðarinnar. Atvinnu-
rekendur og ríkisvald
hafa markvisst rýrt hlut
verkafólks í þessum
sameiginlegu tekjum
sem einkum verkafólk
hefur skapað - og þeir
hafa komist upp með
það.
I fyrsta lagi er kaup
verkafólks minnst helmingi lægra en
í nágrannalöndunum. Þá er stöðugt
verið að rýra ýmis réttindi sem launa-
fólk hefur náð fram í áratuga harðri
baráttu. í krafti nýftjálshyggju-
kreddunnar er hlutur verkafólks í
þjóðarauðnum stöðugt gerður rýrari
og rýrari og því logið upp af VSÍ
og fijálshyggjuliðinu að hér á landi
sé verkafólk slappt sem sýni sig í
lágri framleiðni sem aftur sýni sig í
því að hlutfall launakostnaðar sé með
því hæsta sem gerist. Við skulum
ekki leggja trúnað á þetta og minn-
ast þess að með því að ganga út frá
vitlausum forsendum verður niður-
staðan auðvitað þeim mun vitlausari
og það er full ástæða til að vefengja
staðhæfingar um lága framleiðni hjá
verkafólki.
Ríkisstjómir Davíðs Oddssonar
hafa klifað á því undanfarin ár að
lágur kaupmáttur verkafólks sé
nauðsynlegur til að viðhalda stöð-
ugleika. Þetta eru einfaldlega
ósannindi. Undanfarin ár hefur verið
alheimskreppa sem að sjálfsögðu
hefur haft sín áhrif hér
og stöðugleikinn er ekki
meiri en svo að bara
kaffiuppskera í Brasilíu
getur haft veruleg áhrif
hér á landi. Ríkisstjóm-
in stólar á að 15% tekna
þjóðarinnar komi frá
erlendum ferðamönn-
um. Hvað ef þessum
ferðamönnum dytti í
hug að fara frekar til
sólaríanda en til ís-
lands? Hvar er stöðug-
leikinn þá? Hvar er stöð-
ugleikinn ef gengi er-
lendra gjaldmiðla breyt-
ist?
Ríkisstjómir Davíðs
Oddssonar hafa fært
stórfellda skatta frá fyrirtækjum yfir
á einstaklinga. Afkomu verkafólks
hefur með aðgerðum stjómvalda ver-
ið fómað til hagsældar arðræningj-
um og auðvaldi þessa lands, allt í
nafni „stöðugleika". Allt þetta hefur
verkalýðshreyfingin því miður látið
yfir sig ganga og er í raun samsek
í þessu hörmulega óréttlæti.
Nýja-Sjáland - víti til varnaðar
Nýftjálshyggjuböðlar á Nýja-Sjá-
landi hreinlega gengu af verkalýðs-
hreyfingunni þar í landi dauðri fyrir
um það bil 10 ámm, - auðvitað í
nafni frelsis og réttlætis. Þegar litið
er yfir farinn veg þar til að gera sér
grein fyrir afleiðingunum þá sést að
hagvöxtur hefur dregist mjög saman
miðað við það sem áður var og at-
vinnuleysi stóraukist. Félagslega
kerfið er hrunið svo rækilega að
nánast ómögulegt er talið að endur-
reisa það aftur og fátækt, sem nán-
ast var óþekkt áður, er orðin veru-
legt vandamál. Hér á landi hafa ný-
fijálshyggjuböðlar innan Sjálfstæðis-
Sægreifar hafa komið
sér upp gríðarlegum
flota frystitogara, segir
Arni H. Kristjánsson,
þar sem aflinn er hálf-
unninn um borð.
flokksins mjög haldið á lofti nauðsyn
þess að fara sömu fijálshyggjuieiðina
og hafa í því skyni fengið fyrrver-
andi fjármálaráðherra N-Sjálands tii
þess að lofsyngja tilraunina. Þessir
menn láta ekkert tækifæri ónotað til
þess að koma þessum áróðri sínum
á framfæri.
Atlaga að heilbrigðis- og
félagslega kerfinu
Verkalýðshreyfingin barði það í
gegn á sínum tíma að hér væri tiltæk
ókeypis heilsugæsla fyrir alla. Und-
anfarin ár hafa stjómvöld markvisst
gert hveija atlöguna af annarri gegn
þessu kerfi og stóraukið hlutdeild
sjúkra í sjúkrakostnaði. Nú er svo
komið að láglaunafólk fær lakari
heilbrigðisþjónustu en áður. Það hef-
ur hreinlega ekki efni á henni leng-
ur. Sem dæmi um þetta þá hefur
komum barna til skólatannlækna
fækkað um u.þ.b. 80% og afleiðingin
er augljós: Böm láglaunafólks búa
við verri og versnandi tannheilsu.
Þá er þessa dagana verið að koma
á forgangsröðun sjúklinga til að-
gerða og meðhöndlunar á sjúkra-
stofnunum og engin ástæða er að
ætla annað en að fyrirmynd að þeim
verkum verði sótt til Bandaríkjanna
þar sem þeir betur stæðu fá betri
þjónustu í samræmi við greiðslugetu.
Verkalýðshreyfingunni ber augljós-
lega að mótmæla þessari hörmulegu
öfugþróun sem á sér stað.
Félagslegri þjónustu hefur hrakað
geigvænlega hin síðari ár, einkum
undir handleiðslu ríkisstjóma Davíðs
Oddssonar. í þennan sama knérunn
hefur verið höggvið svo ótt og títt
að nánast endalaust er hægt að nefna
dæmi en hér skal aðeins stiklað á
stóm: Ríkisvaldið hefur gersamlega
hlaupist undan ábyrgð gagnvart
skjólstæðingum sínum í félagslega
kerfinu, svo sem öryrkjum og ein-
stæðum foreldrum og kastað þeim
inn í verkamannabústaðakerfið sem
í upphafi var ætlað verkafólki. Nú
er svo komið að fjölskyldur vinnandi
verkamanna fá helst ekki úthlutað
íbúðum þar og þeim örfáu verka-
mannafjölskyldum sem fá þar íbúðir
er illkleift að rísa undir óbærilegri
greiðslubyrði með vinnulaunum sín-
um og kikna undan henni. Þeir eiga
síðan í engin önnur hús að venda
vegna smánarlauna og fá enga fé-
lagslega aðstoð af því að þeir eru á
vinnumarkaði.
Ríkisvaldið hefur skorið jafnt og
þétt niður atvinnuleysisbætur og tek-
ur í því efni undir með atvinnurek-
endum sem líta svo á að ef fólk rek-
ist ekki eins og sauðfé landshorna á
milli þar sem atvinnu er að fá í það
og það skiptið sé það bara latt og
skuli engar bætur fá. Þá má einnig
geta þess að ríkisvaldið hefur stöð-
ugt skorið niður barnabætur og
vaxtabætur vegna húsnæðiskaupa.
A sínum tíma barði verkalýðs-
hreyfingin það í gegn að allir skyldu
hafa jafnan rétt til náms. Nú er svo
komið að skólagjöld eru orðin há og
einkaskólar á flestum skólastigum
að ryðja sér meir og meir til rúms.
Það er orðið augljóst að börn lág-
launafólks hafa ekki lengur jafnan
rétt til náms á við börn betur stæðra
og sú mismunun fer vaxandi.
Hér hefur fátt eitt verið upp talið
af árásum á velferðarkerfið og rétt-
indi launafólks enda er af nógu að
taka. Því miður hefur verkalýðs-
hreyfingin sofíð á verðinum en nú
er sannarlega mál að linni.
Misskipting þjóðarauðs
Sem dæmi um hvemig sameigin-
legum auði þjóðarinnar er misskipt
er meðferðin á sjávarauðlindinni.
Örfáir sægreifar hafa fullt sjálfdæmi
um að ráðstafa henni þótt hún sé
samkvæmt lögum sameign þjóðarinn-
ar allrar. Til dæmis hafa sægreifar á
sl. 10 árum komið sér upp gríðarleg-
um flota frystitogara þar sem aflinn
er hálfunninn um borð og seldur úr
landi fyrir milljarða á hveiju ári. Ef
almenningur mætti einhveiju ráða í
þessum málum yrði aflinn fullunninn
hér á landi í stað þess að atvinna
skuli með þessum hætti vera flutt úr
landi í stórum stfl. Ég er ósammála
því að sægreifum sé afhentur kvóti,
„sameign allrar þjóðarinnar“, sem
þeir geta vafstrað með út og suður
án samráðs við nokkum mann. Ég
er þess fullviss að það er ekki með
vilja almennings sem sameiginlegur
auður landsmanna er færður yfír í
hlutabréf örfárra sægreifa.
Lokaorð
Um alltof mörg undanfarin ár hef-
ur verkalýðshreyfingin verið grátlega
aum. Hún. hefur, nánast möglunar-
laust, látið hvert óhæfuverk ríkis-
stjómar á fætur öðru yfír sig ganga.
Það er svo sannarlega tími til kominn
fyrir verkalýðshreyfinguna að snúa
af alltof langri göngu á braut ölmusu-
mannsins. Nú verður verkalýðurinn
að gera ríkisstjóm og atvinnurekend-
um það ljóst að hann ætlar og mun,
héðan í frá, gera kjarasamninga á
sínum eigin forsendum.
Sigri A-listinn í stjórnarkjöri
Dagsbrúnar 19.-20. þ.m. mun ég
beita mér af alefli fyrir því að Dags-
brún taki upp harðari og markviss-
ari verkalýðsbaráttu.
Höfundur er trúnaðarmaður
Dagsbrúnarverkamanna í Stál-
smiðjunni og kosningastjóri A-Iist-
ans.
AÐSENDAR GREINAR
Dagsbrún er framvörður
verkalýðshreyfingarinnar
Árni H.
Kristjánsson
Skólaþróun og
æfingakennsla
FLESTAR, fjölskyld-
ur í þéttbýli nú til dags
treysta á aðstoð dag-
mæðra, leikskóla og
grunnskóla við gæslu
bama sinna, fræðslu
þeirra og uppeldi. Fátt
virðist því líklegra til
að stuðla að almanna-
heill en vandað og vel
rekið skólakerfi. Þess
vegna hefur mig lengi
furðað á því hve íslensk-
ir stjómmálamenn hafa
í reynd flestir allt fram
til þessa sýnt skóla- og
uppeldismálum mikið
tómlæti. Órækur vitnis-
burður um þetta viðhorf
stjórnvalda er seinagangurinn að
koma á heiisdagsskóla með sóma-
samlega skipulögðu námi fyrir nem-
endur - ekki bara samfelldum skóla-
degi að nafninu til með gæslu eins
og yfirvöld virðast ætla að láta sér
nægja. Til að ná þessum árangri
þarf auðvitað talsverða viðbótarfjár-
festingu í húsrými og búnaði grann-
skóla, sennilega 5-10 milljarða
króna í Reykjavík eða svipað og kost-
aði að byggja Ráðhúsið og Perluna.
- En snúast stjórnmál ekki einmitt
um valkosti af þessu tagi?
En margt bendir til að á þessu sé
að verða breyting. Þolinmæði margra
foreldra, a.m.k. á þéttbýlissvæðunum
við Faxaflóa, virðist senn á þrotum
í þessu efni. Af opinberri hálfu er
samt undarlega hljótt um þessi mál.
Umræðan í síðustu kosningum bæði
til sveitarstjórna og til Alþingis sner-
ist þó einmitt að veralegu leyti um
skólamál, ekki síst í Reykjavík.
En hafa ekki verið
gerðar látlausar breyt-
ingar og ýmsar nokkuð
róttækar á íslenska
grunnskólanum undan-
fama tvo, þrjá áratugi?
Hvemig má það þá vera
að starfið í grunnskól-
um þarfnist nú endur-
skipulagningar? Svarið
er einfalt: Umbætur á
íslensku skólastarfi
undanfarin ár eru meiri
í orði en á borði og eiga
reyndar í því efni sam-
merkt með mörgum
öðram breytingum
(einkum lögbundnum) í
þjóðlifi okkar sem horfa
í sjálfu sér til bóta en hvíla því mið-
ur oft á ótraustum grunni. Því veldur
ónógur undirbúningur og vöntun á
skipulagningu til lengri tíma; fjár-
veitingar oft óvissar og skomar við
nögl og því vill framkvæmdin verða
í skötulíki.
Aukin og bætt
æfingakennsla
Starfsþjálfun kennaranema á vett-
vangi er einn allra mikilvægasti hluti
kennaranáms. Með lögum um Kenn-
araháskólann frá árinu 1988 var
m.a. að því stefnt að styrkja þennan
þátt námsins; fyrst og fremst með
lengingu námsins í fjögur ár en
dijúgur hluti fjórða ársins átti að
ganga til æfingakennslu. Námið hef-
ur enn ekki verið lengt og er borið
við fjárskorti. Heimild í sömu lögum
um að gara mætti einstaka grann-
skóla að miðstöðvum æfingakennslu
í umdæmum samkvæmt tímabundn-
Tímamót verða í skóla-
málum, segir Jónas
Pálsson, þegar grunn-
skólinn færist til
sveitarfélaganna.
um samningum var líka hugsuð sem
viðleitni til að styrkja æfingakennsl-
una. Skólar þessir skyldu jafnframt
starfa sem þróunarskólar og gera
tilraunir með nýbreytni í skólastarfí.
Þessi ákvæði laganna hafa frá upp-
hafi verið dauður bókstafur.
Æfingakennslu kennaranema við
KHÍ hefur að mínu áliti verulega
þokað í rétta átt á allra síðustu árum.
Samt vantar enn nokkuð á að þessum
grundvallarþætti kennaranáms sé
nægilega fylgt fram í orði og verki;
skipulagning þyrfti að vera mark-
vissari, aðhald og leiðsögn nákvæm-
ari. En til þess að ná því marki þyrftu
allir kennaranemar á vettvangi að
njóta handleiðslu sérmenntaðra æf-
ingakennara. Sannar umbætur í
skólamálum eru seinunnar eins og
reynsla margra þjóða er til vitnis um.
- Tæknileg færni í miðlun námsefn-
is og leikni í verkstjórn í (einangr-
aðri) kennslustofu er ekki nema einn
þáttur, að vísu mikilvægur, í fag-
legri starfskunnáttu kennara. Fjöl-
mörg önnur störf í skólasamfélaginu
skipta ekki síður máli. Til þess að
hafa einnig að þessu leyti nokkur
áhrif (eða úthrif) á verðandi kennara
er besta leiðin að gefa þeim kost á
starfi og æfingu í samningsbundnum
grannskólum þar sem skólastarfið í
Jónas Pálsson
heild er sterklega mótað af faglegum
sjónarmiðum, viðleitni til umbóta og
persónulegum áhuga starfsmanna.
Og kandidatsár fyrir byijandi kenn-
ara þar sem þeir starfa undir leið-
sögn ætti líka að komast til fram-
kvæmda en ákvæði þar að lútandi
hafa staðið ónotuð áratugum saman
í íslenskri skólalöggjöf; enn ein sönn-
un um háðuglega framkvæmd laga
á þessu sviði.
Þróunarskólar á
höfuðborgarsvæðinu
Kennáraháskólinn hefur alla tíð
lagt áherslu á að sinna skyldum sín-
um við skólastarf um allt land - og
ekki síður í hinum afskekktari hérað-
um. Mætti rökstyðja þetta með
mörgum dæmum. En ég læt nægja
að nefna Fjarskóla KHI sem tók til
starfa í ársbyijun 1993 og er trúlega
ein merkasta nýjungin í skólamálum
hériendis um þessar mundir. - En
nú eru breyttir tímar frá því sem var
á fyrri hluta þessara aldar þegar
Kennaraskólinn gamli var eins konar
menntaskóli námfúsra unglinga sem
áttu heima á landsbyggðinni. Arftaki
hans, Kennaraháskólinn, er nú í þétt-
býlinu miðju við Faxaflóa þar sem
2/s hlutar landsmanna búa við gjör-
breyttar félagslegar aðstæður. I upp-
hafi pistils var bent á nauðsyn vand-
aðra grannskóla sem fullnægi nú-
tíma kröfum fólks í þéttbýli. Starfs-
fólk í skólum leitast auðvitað flest
við að vinna sín störf sem best og
fitja upp á nýmælum til bóta. En
þeirri viðleitni era rammar skorður
settar, breytilegar eftir skólum og
aðstæðum. Til að efla vel grundaðar
umbætur í grunnskólum er þess
vegna brýnt að setja á laggirnar -
ekki einn - heldur nokkra þróunar-
skóla (tilraunaskóla, módelskóla),
sérstaklega á höfuðborgarsvæðinu.
Skipulag slíkra skóla, rekstur þeirra
og fjármögnun, gæti verið með ýmsu
móti. En sem þróunarskólar tíma-
bundið yrðu þeir að fullnægja vissum
skilyrðum sem hér er ekki rúm að
rekja. Kennaraháskólinn og aðrar
menntastofnanir kennara ættu að
geta stutt slíka starfsemi með fag-
legri ráðgjöf. Þannig mætti tengja
saman menntun kennara og umbæt-
ur í skólastarfí. Tímamót verða í
skólamálum þegar grunnskólinn fær-
ist til sveitarfélaganna. Spumingin
er enn sem jafnan fyrr hvort stjórn-
völd og þá sérstaklega stjómendur
menntamála hafa raunveralegan
áhuga á uppeldis- og skólamálum
eða hvort þau málefni verða áfram
að mestu snoturt tema í ræðum
þeirra á tyllidögum?
En það eru ekki áðeins yfirvöld
og stjómmálamenn sem bera ábyrgð
í þessu efni. Kennarar hljóta sem
fagmenn að vera í fararbroddi um
umbætur í skólamálum og þeim ber
öðrum fremur að beijast fyrir hags-
munum skjólstæðinga sinna, nem-
enda og foreldra. Þetta á ekki síst
við varðandi undirstöðuatriði eins og
húsrými, vinnutíma og vinnuskilyrði
bæði, kennara sjálfra og nemenda
þeirra. Það eru mér því vonbrigði að
kennarar skuli ekki með markvissari
hætti og skipulegri en raun ber vitni
hafa sett fram slíkar tillögur fyrir
hönd skjólstæðinga sinna og samfé-
lagsins alls. Varla ætti það að spilla
fyrir þeim í kjarabaráttunni. Eða
hvað? Og svo á að heita í þjóðfélagi
sem kennir sig við lýðræði að fólkið
ráði úrslitum um stefnumótun. Hvers
vegna taka kennarar og foreldrar
ekki höndum saman um að knýja
fram grundvallar-umbætur í skóla-
málum? Samstarf þessara aðila
skiptir öllu ef árangur á að nást.
Hér ættu fjölmiðlar að gegna lykil-
hlutverki. Hingað til hafa afskipti
þeirra af skólamálum verið fremur
lítil, oftast háð tilviljun eða tilfall-
andi uppákomum fremur en viðleitni
til að móta uppbyggilega umræðu.
(Þessi pistill var skrifaður sl. sumar
en birting hefur dregist af ýmsum
ástæðum.)
Höfundur er fyrrv. skólastjóri
Æfingaskólans og fyrrv. rektor
KHÍ.