Morgunblaðið - 01.02.1996, Page 8

8 FIMMTUDAGUR 1. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Já,já, númáherrabiskuplátaþáhafaþaðóþvegiðílagannanafni . . .
Gísli Jónsson les Passíusálma
séra Hallgríms 1 útvarpinu
Eins og flatur físka-
steinn andspænis flalli
Frumvarp um veit-
ingu prestakalla
Skylt
að aug-
lýsa laus
prestaköll
SKYLT verður að auglýsa
laus prestaköll til umsóknar,
samkvæmt nýju lagafrum-
varpi sem kirkjumálaráðherra
hefur lagt fram á Alþingi.
Kjörmönnum prestakalla
verður, samkvæmt frumvarp-
inu, því aðeins heimilt að kalla
presta til starfa, að enginn
hafi sótt um prestakallið.
í núgildandi lögum er gert
ráð fyrir að kjörmenn geti
valið prest úr hópi umsækj-
enda um prestakall. Einnig
sé hægt að kalla tiltekna
presta til starfa án auglýsing-
ar ef 3/4 kjörmanna séu ein-
huga um það. Þá geti 25%
atkvæðisbærra sóknarbarna
farið fram á almennar kosn-
ingar milli umsækjenda hafi
staðan verið auglýst.
Samkvæmt nýja lagafrum-
varpinu á biskup að auglýsa
prestakallið Iaust til umsókn-
ar og senda viðkomandi pró-
fasti síðan skrá yfir umsækj-
endur. Með fylgi umsögn
biskups um umsækjendur,
sem byggist á mati sérstakrar
stöðunefndar, sem skipa á
samkvæmt frumvarpinu.
Endanlegt val á presti er síðan
í höndum kjörmanna presta-
kallsins eins og nú er og
áfram er gert ráð fyrir því
að 25% atkvæðisbærra
sóknarbarna geti óskað eftir
almennri kosningu um um-
sækjendur.
Frumvarpið var samið af
nefnd, sem kirkjumálaráð-
herra skipaði í sumar til að
endurskoða gildandi lög, sem
eru frá 1987. Það var kynnt
á Kirkjuþingi á síðasta ári sem
lagði til nokkrar breytingar.
ÉG þekki Passíusálmana nokkuð
vel og hef miklar mætur á þeim,
en finn til vanmáttarkenndar
gagnvart því verkefni að lesa þá
upp. Sálmarnir eru afskaplega
vandlesnir og ýmis áiitamál hafa
komið upp um framburð tiltek-
inna orðmynda, meðal annars
vegna þess að í eiginhandarritum
Hallgríms Péturssonar er ekki
fullt samræmi í stafsetningu,"
segir Gísli Jónsson, fyrrverandi
menntaskólakennari
á Akureyri. Lestur
hans á Passíusálmum
séra Hallgríms Pét-
urssonar hefst í Ríkis-
útvarpinu 5. febrúar.
Gísli segir að þeir,
sem hafi lesið sálm-
ana í útvarp hingað
til, hafi ekki leyst
álitamál um framburð
á einn veg og það
verði heldur aldrei
gert. „Framburður
getur farið eftir rím-
inu. Stundum notar
Hallgrímur skothent
rím og í sumum dæm-
um er ekki hægt ann-
að en lesa það eins og
það er. í öðrum dæmum kann að
vera að hann hafi stundum borið
tilteknar orðmyndir fram öðru-
vísi en endranær. Handritin bera
það með sér.
Hann lætur til dæmis mjög ríma
á móti ég-eða veg-og hefur þá
vafalítið borið orðið fram mjeg.
Sá framburður er í samræmi við
það sem ég þekki úr minni
bernsku, þegar talað var um að
klukkan væri fjegur. Sömu sögu
er að segja af eignarfornafninu
vor, sem Hallgrímur hefur í viss-
um samböndum borið fram vór.“
Gísli segir að hann hafi þó lent
í hvað mestum vandræðum með
staðaratviksorðið fram, því Hall-
grímur láti orðið oft ríma á móti
hebreskum orðum sem enda á
-am, en nú væri fram lesið eins
og væri það ritað með tveimur
m-um. „Þetta eru aðeins nokkur
dæmi um mýmörg vandamál, sem
verða á vegi þess sem les Passíu-
sálmana," segir Gísli.
Enginn getur lesið
svo öllum líki
Gísli segir að enginn geti Iesið
Passíusálmana svo öllum líki. „Ég
lagði áherslu á að Iesa þá með
ákveðnu hljómfalli og hrynjandi,
því þetta eru nú sálmar. Þetta var
gríðarlega skemmti-
legt verkefni, en mér
datt nú reyndar
stundum í hug það
sem Hallgrímur segir
sjálfur í 41. sálmi:
Raust og málfæri
minnkar mér.“
Gísli kveðst ekki
geta lagt dóm á sálm-
ana sjálfa, því til þess
skorti hann kunnáttu
í guðfræði. „Ég nálg-
ast verk Hallgríms
Péturssonar með auð-
mýkt, aðdáun og virð-
ingu og gagnvart
Passíusálmunum
finnst mér stundum
sem ég sé flatur fiska-
steinn andspænis fjalli."
Gísli segir að hann vilji ekki
láta hjá líða að þakka Ríkisút-
varpinu samvinnuna og þá upp-
tökumönnunum Árna Jóhanns-
syni og Birni Sigmundssyni fyrir
einstaka alúð og aðstoð við lestur-
inn. „Þeir fylgdust með mér og
gættu þess að ég læsi ekki skakkt.
Ég vil líka gjarnan þakka Óskari
Þór Kristinssyni, sjómanni á
Skagaströnd, sem var hér á Akur-
eyri nokkurn þann tíma sem ég
var að æfa mig við að lesa sálm-
ana. Hann hlustaði á þessar æf-
ingar mínar af mikilli þolinmæði
og var fljótur að finna hvar feitt
var á stykkinu. Það var eins og
hann skynjaði öldugang hafsins í
þessum miklu sálmum," segir
Gísli Jónsson.
Gísli Jónsson
Kettir helstu astmavaldar
Fimm prósent
barna undir 14
ára með astma
Björn Árdal
BJÖKN Andal hefiir unnið
míkið starf gegn astma
í bömum fiá því hann
sneri til íslands úr sérfræðinámi
fyrir 19 árum. Hann er formað-
ur Félags íslendcra ofriæmis- og
ónæmislækna og á þriðjudag
flutti hann fyririestur um ofvirkni
í lungnapípum og bamaastma á
vegum Samtaka gegn astmaog
ofnæmL
-Hvað er astma algengur
sjúkdómur í bömum?
Talið er að um 5% bama
undir 14 ára aldri séu með
astma. Við erum nú að
vinna að rannsókn á tíðni
astma. 179 eins og hálfs
árs gömul börn voru tekin
og reyndust 7% hafa vægan
astma og 7% slæman eða
14% alls. Sami hópur var
mældur á aldrinum þriggja
og hálfs árs til fjögurra ára
og þá náðust 161 barn og
reyndust 8% haldin vægum astma
og 8% slæmum eða 16% alls.
Astma má rekja bæði til veirusýk-
ingar'og ofnæmis.- Hann er algeng-
astur á aldrinum eins og hálfs til
fjögurra ára og þá kveður einnig
meira að astma af völdum veiru-
sýkingar.
- Hvernig lýsir astma sér?
Astma er sjúkdómseinkenni,
sem lýsir sér í andþyngslum, eink-
um við útöndun. Ástæðan er fyrst
og fremst sú að sh'mhimnur, sem
hylja minnstu lungnapípurnar,
verða sollnar af bjúg og bólgu og
óeðlilega mikið slím myndast innan
í gangi lungnapípnanna. Vöðvalag,
sem umlykur lungnapípurnar,
dregst saman og allt þetta þrengir
loftganginn. Utöndunin verður
löng og oft hvæsandi og það má
heyra pípandi hljóð. Einkenni eru
oft breytileg, allt frá því að vera
mjög væg, til dæmis smá hósti, í
það að vera svo slæm að sjúkling-
urinn hefur veruleg andþyngsli.
Til er að alger öndunarbilun verði.
Astma er fyrst og fremst bólgu-
sjúkdómur. Fyrir kom að astma í
börnum var greint sem bronkítis.
Bronkítis er hins vegar sjúkdómur
fullorðinna og má oft rekja hann
til reykinga. Krakkar eru ekki
stórreykingamenn. Þeir eru annars
konar einstaklingar en fullorðnir
og það á ekki að veflast fyrir
mönnum.
Við bronkítis eru gefin sýklalyf,
en veirur valda astma og veiru-
sjúkdómar svara ekki sýklalyfja-
meðferð. Röng greining og með-
ferð var helsta vandamálið fyrir
um tveimur áratugum, en nú er
fátítt að astma sé vangreint.
- Hvað veldur astma?
Oft er það tóbaksreykur. Börn
fá kvefpest og það er
reykt í kringum þau.
Áreynsla, einkum úti í
köldu lofti, getur valdið
sjúkdómnum og lang-
hlaup og skíðaganga
hafa áhrif á hann. Það á hins veg-
ar ekki við um íþróttagreinar, sem
reyna minna á þol og meira á
spretthörku og við hvetjum börn
með astma til að stunda íþróttir.
Hlutur ofnæmis eykst eftir því
sem 'börn verða eldri. Greining
felst í að kanna söguna. Kettir eru
algengasta vandamálið. Hafi barn
ofnæmi fyrir köttum getur návist
við kött valdið bólgu í iungnapípum
og gert þær ofvirkar. Kötturinn
þarf ekki einu sinni að vera inni
á heimilinu. Hann getur verið í
íbúð á stigagangi eða í eigu skóla-
félaga. Hundar, hestar, ftjókorn
og rykmaurar geta einnig valdið
ofnæmi.
► BJöRN Árdal læknir er sér-
fræðingur í ofnæmis- og ónæm-
isfræði. Hann hefur starfað á
Barnaspítala Hringsins og eigin
læknastofu og verið stunda-
kennari í barnaofnæmisfræði
og -astma við læknadeild Há-
skóla íslands frá 1977. Björn
fæddist í Reykjavík 24. janúar
1942. Hann lauk stúdentsprófi
frá Menntaskólanum í Reykja-
vík 1962, stundaði nám í efna-
fræði í Miinchen í Þýskalandi
1964-1965, lauk embættisprófi
í læknisfræði frá Háskóla ís-
lands 1970 og var aðstoðar-
læknir á Landspítalanum og
stundaði læknisstörf á ísafirði
og Súgandafirði næstu tvö árin.
Björn var við nám í barnalækn-
ingum við University of
Connectieut í Hartford í Banda-
ríkjunum 1972-1974 og hélt
þaðan til McGiIl University í
Montreal í Kanada þar sem
hann hafði ofnæmis- og ónæm-
isfræði að sérgrein.
Eiginkona Björns er Kolbrún
Sæmundsdóttir píanókennari
og eiga þau þijár dætur og tvö
barnabörn.
- Hvað er helst til ráða þegar
barn fær astma?
Undirstaðan er bólgueyðandi
meðferð þar sem eru notaðir inn-
öndunarsterar. Einnig er beitt
berkjuvíkkandi lyQum, en það er
svipað og að gefa magnyl við
tannpínu og er ekki gert eingöngu
nema einkenni séu mjög væg. Hér
er um að ræða innöndunarlyf af
ýmsum gerðum. Hjá yngstu börn-
unum er sprautað úr úðara í hólk,
sem borinn er að vitum
þeirra.
- / hugum margra er
astma viðvarandi
ástand. Er það rétt?
Batahorfur hjá börn-
um eru yfirleitt góðar og losna
flest við astma með aldrinum.
Horfur byggjast á því hvort. barn
hafi ofnæmistilhneigingu, sem má
meta með fjölskyldusögu og of-
næmisrannsóknum. Mörg börn eru
laus við astma áður en skólaganga
hefst ef þau hafa ekki ofnæmistil-
hneigingu. Sumum hættir þó til
að fá einkenni með kvefi og
áreynslu, einkum ef kalt er í veðri.
- Hverjir standa að Samtökum
gegn astma og ofnæmi?
Samtökin eru rúmlega 20 ára.
Astma- og ofnæmisskjúklingar
stofnuðu samtökin og í þeim eru
nú 1.500 til 1.700 félagar. Ég tel
að samtökin hafi unnið þarft verk.
Fyrst og
fremst bólgu-
sjúkdómur

I