Morgunblaðið - 01.02.1996, Qupperneq 28

28 FIMMTUDAGUR 1. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Háskóli á villigötum
- eða hvað?
Kostnaðurinn við út-
skrifaðan nemanda,
segir Guðbrandur
Steinþórsson, er eini
raunhæfi mælikvarðinn.
ÞRIÐJUDAGINN 9. janúar ritar
Jónas Elíasson prófessor grein í
Morgunblaðið sem hann gefur yfír-
skriftina „Háskólastefna á villigöt-
um“. í grein Jónasar kemur fram
misskilningur þar sem minnst er á
Tækniskóla íslands og er ástæða
til að leiðrétta hann. Margt fleira
í grein Jónasar orkar tvímælis eða
er beinlínis rangt.
Hvað eru
háskólar?
í umfjöllun Jónasar skín í gegn
angi af smávandamáli sem tengist
tungumálinu. Flestar þjóðir hafa í
eigin máli tvö heiti á stofnunum sem
við myndum kenna við háskólastig,
og er þá flokkað annars vegar eftir
eðli starfseminnar og hins vegar
eftir þeim prófgráðum sem stofnan-
ir veita. í íslenskuna vantar að gerð-
ur sé svona greinarmunur og menn
vita því vart þegar um þessi mál
er rætt hvora tegundina menn eru
að tala um, þó svo að eðlismunur
geti verið verulegur.
Hvaða tilgangi á
menntakerfið að þjóna?
Á tyllidögum er gjarnan rætt um
þýðingu menntakerfisins fyrir vel-
ferð þjóðarinnar. Veruleikinn er
hins vegar sá að þetta kerfi er kom-
ið að endimörkum sparnaðarins,
þannig að skilja að ekki er unnt
að sjá fyrir sér annað en frekari
„sparnaður" muni leiða til hnignun-
ar. Hnignun menntakerfisins, hvort
sem hún er afleiðing illa útfærðra
sparnaðaraðgerða eða af öðrum
orsökum er varanlegt fyrirbæri.
Endurreisn þess getur tekið áratugi
ef hún er þá yfirleitt möguieg.
Þessi orð ber ekki að skilja sem
andstöðu við sparnað í menntakerf-
inu. Sparnaður, ef hann er mark-
viss og þannig frá málum gengið
að vandað sé til verka, er af hinu
góða. En skyndiákvarðanir og flum-
brugangur sem því miður hefur oft
verið einkenni slíkra aðgerða skilar
engu þegar til lengri
tíma er litið.
Sú lykilspurning
sem menn þurfa að
velta fyrir sér og reyna
að finna svar við, er
hvort skólakerfið hefur
einhveija þýðingu fyrir
efnalega velferð þjóð-
arinnar. Flestir munu
svara að svo sé og að
öflugt menntakerfi efli
hagsæld þjóðarinnar.
Að því gefnu stendur
valið um það hvort ís-
lendingar ætla áfram
að vera í hópi ríkustu
þjóða eða ekki. Til að
svo megi verða þarf að
efla menntakerfið og stórauka það
fé sem til þess er veitt og jafnframt
að nýta það fé til skynsamlegra
hluta.
Kostnaður
háskólanáms
Samanburður eins og sá sem
Jónas viðhefur er verulega vanda-
samur og niðurstöður hans villandi
ef ekki er gætt að því að bera sam-
an sambærilegar upplýsingar.
Kostnaður á svokallaðan ársnem-
anda segir, sem slíkur, nánast ekki
neitt.
Háskólanám má gróflega flokka
í þijá kostnaðarflokka. í ódýrasta
flokki eru svokallaðar „húmanis-
tiskar“ greinar. Sameiginlegt ein-
kenni þessa náms er að gjarnan er
kennt í fjölmennum fyrirlestrum,
tímar á viku eru fáir og námið bygg-
ist að verulegu leyti á vinnu nem-
enda utan kennslustunda. í mið-
flokknum eru m. a. greinar eins og
verk-og tæknifræði, náttúruvísindi
og raungreinar. Sameiginlegt ein-
kenni er að þessar greinar krefjast
bæði tækjabúnaðar sem oft er dýr
og meiri beinnar kennslu. í dýrasta
flokki eru greinar á borð við læknis-
fræði, tannlækningar og dýralækn-
ingar.
Þessi flokkun gildir
nokkurn veginn óháð
því hvar í heiminum
maður er staddur.
í grein Jónasar er
ekki reynt að gera
greinarmun á dýrum
og ódýrum námsbraut-
um. Hann birtir stöpla-
rit sem á að sýna
hversu miklu^ ódýrari
kennsla sé i HÍ en þeim
skólum sem hann ber
saman við HÍ, sem er
í þesta lagi ef forsend-
ur væru ljósar þeim
sem les, en svo er ekki.
Að kostnaður við árs-
nemanda í HÍ sé 170
þ. kr. verður að taka með öllum
mögulegum fyrirvörum.
I fyrsta lagi er um að ræða með-
altal margra deilda sem eru mjög
misdýrar. Ætli láti ekki nærri að
kostnaður á nemanda í dýrustu
deildinni sé nálega tífaldur miðað
við það sem er í þeirri ódýrustu?
Hvaða kostnaðarliðir eru taldir
með? Hafa hinir skólarnir náms-
brautir sem eru sambærilegar við
þær námsbrautir innan HÍ sem eru
fjölmennastar, eðlislega ódýrar og
draga þar með meðalkostnað á
nemanda niður? Og hvernig á að
telja nemendur? Það eru svo marg-
ar eyður í myndinni sem Jónas sýn-
ir að hún sýnir nánast ekki neitt
og skilur eftir fleiri spurningar en
hún svarar.
Það er í tísku að líkja rekstri
opinberra stofnana, hvort sem eru
skólar eða sjúkrahús, við rekstur
fyrirtækja. Ef menn vilja nota þess
háttar samlíkingar, svo ekki sé tal-
að um beinan samanburð, verða
rnenn að nota sama mælikvarða á
hvort tveggja. Ef likja á háskóla (
eða hvaða skóla sem er) við fyrir-
tæki þarf að átta sig á hver afurð-
in er eða þjónustan sem skólinn
lætur í té. Kostnaður á ársnemanda
segir ekki neitt nema í samhengi
við hvernig tekst til að koma þess-
um sömu nemendum í gegnum
námið.Það er kostnaðurinn við út-
skrifaðan nemanda sem skiptir
máli og er eini raunhæfi mælikvarð-
inn.
Eitt atriði enn þarf að hafa í
huga þegar reynt er að átta sig á
kostnaði við starfrækslu náms-
brauta, og einkum ef verið er að
bera saman. Að því gefnu að um
sé að ræða námsbrautir sem eru í
svipuðum kostnaðarflokki þarf það
að vera alveg ljóst hvort verið er
að tala um raunkostnað eða ekki.
Það er venja að reikna þeim skólum
sem eru í eigin húsnæði ekki hús-
næðiskostnað þó að hver maður
geri sér ljóst að það að vera í eigin
húsnæði leiði ekki til þess að maður
beri ekki af því kostnað. Raunkostn-
aður af að starfrækja skóla í eigin
húsnæði getur nefnilega verið hærri
en af að leigja. Munurinn er að
leigugjöld eru talin til útgjalda en
húsnæðiskostnaður þeirra skóla
sem eru í eigin húsnæði er talinn
vera núll.Ekkert fyrirtæki léti sér
detta í hug að nota slíkar reiknings-
aðferðir fyrr en húsnæði væri að
fullu afskrifað.
Stöplaritið í grein Jónasar er því
ekki rétt mynd af kostnaði við há-
skólanám.
Röng stefna og dýr
Hér verður fyrst að spyija hvað
sé alltof dýr skóli. Þegar verið var
að stofna Háskólann á Akureyri var
ég nokkurn veginn sömu skoðunar
og Jónas, þ.e. að þetta væri röng
ákvörðun. Sem betur fer leyfist að
skipta um skoðun. Ég hygg að HA
hafi reynst fyllilega fær um að sinna
því hlutverki sem honum var ætlað
og farið skynsamlega af stað.
Fyrsta námsbrautin við HA var
skipulögð nánast eins og iðnrekstr-
arfræðin í Tækniskólanum, þannig
að menn byijuðu á þekktum hlutum
og fikruðu sig svo áfram. Nú dytti
engum manni í hug að flytja þessa
Guðbrandur
Steinþórsson
Sjálfstæði skóla og jafn-
ræði meðal nemenda
GUÐRÚN M. Jónsdóttir heim-
ilisfræðikennari skrifaði 25. janúar
grein í Morgunblaðið og lýsti eftir
rökstuðningi fræðslyfírvalda við að
kvótabinda m.a. efniskaup til heim-
ilisfræðikennslu í skólum borgar-
innar.
Nýbreytni við gerð
fjárhagsáætlunar til að
auka sjálfstæði skóla
Bæði hjá Skólaskrifstofu og
Dagvist barna var tekið upp það
nýmæli að veita grunnskólunum
og leikskólunum aukið fjárhagslegt
sjálfstæði með því að gera ramma-
áætlanir fyrir fjölmarga rekstrarl-
iði og veita skólastjórnendum heim-
ild til að færa fjármagn til innan
rammans.
Skólastjórnendur fá þannig auk-
ið svigrúm til ráðstöfunar fjármuna
og geta forgangsraðað verkefnum
eft.ir aðstæðum á hverjum stað en
er skylt að halda útgjöldum innan
heildarrammans.
Núna eru 12 rekstrarliðir skól-
anna kvótabundnir. Það eru liðirn-
ir: Pappír og ritföng, bókakaup,
hreinlætisvörur, matvæli, kaffi-
kaup,- handavinnuefni drengja og
stúlkna, sími, þvottur, leigubílar,
viðhald tölvubúnaðar, viðhald
kennslutækja og innanstokksmuna
og síðan liðurinn „annað“.
Áætlun fyrir mat-
væli var árið 1995
7.233 kr. og núna er
samtalan 7.312 kr.
fyrir alla skóla borg-
arinnar. Það er sem
sagt verið að jafna
sama fjármagni og
skólamir fengu 1995
eftir ákveðinni jafn-
ræðisreglu.
Jafnræðis-
reglan
Með þessu er verið
að ná fram auknu
jafnræði miili skól-
anna hvað varðar út-
hlutun fjármagns. Hver skóli fær
ákveðna upphæð og síðan er úthlut-
að ákveðinni fjárhæð á hvern nem-
anda í grunnskólum borgarinnar.
Við útreikninginn var við það miðað
að útgjöld borgarinnar vegna þess-
ara liða ykjust ekki frá fyrra ári,
en sama reikniregla notuð fyrir
alla skólana.
Þegar áætlun þessa árs er borin
saman við áætlun fyrra árs kemur
í ljós að flestir skólarnir fá svipað
fjármagn til heimilisfræðslu-
kennslu nú og í fyrra. Þó eru nokkr-
ir sem fá minna og aðrir meira.
Sjálfsagt eru ýmsar ástæður fyrir
því hve eyðsla skólanna er misjöfn.
Þar má nefna mismun-
andi áherslur kennara,
mismunandi hagkvæm
innkaup og fleira.
Áhugaverð
tilraun
Ég vil taka það skýrt
fram að hér er um
ákveðna tilraun að
ræða, tilraun til að
skapa aukið svigrúm
innan fjárhagsáætlun-
ar. Þannig fá skóla-
stjórnendur tækifæri
til að hafa breytilegar
áherslur í skólastarf-
inu.
Skóli, sem vill leggja sérstaka
áherslu á t.d. heimilisfræði umfram
lögbundna kennslu, getur gert það
og dregið úr kostnaði á öðrum svið-
um.
Það er ætíð svo að þegar nýtt
kerfí er tekið upp, þarf að gefa því
reynslutíma og endurskoða það síð-
an með tilliti til ágalla sem e.t.v.
hafa komið í ijós. Ef einhveijir
skólar fara sérstaklega illa út úr
þessari skiptingu fjármagns eru
starfsmenn Skólaskrifstofu reiðu-
búnir til að fara yfir það með skóla-
stjórnendum og kennurum og leita
leiða innan fjárhagsrammans til
lagfæringar.
Verið er að ná fram
auknu jafnræði milli
skólanna, segir Sigrún
Magnúsdóttir, hvað
varðar úthlutun
fjármagns.
Á skólastjórafundi í haust í
Gerðubergi var þessi tilraun kynnt
og útskýrð fyrir skólastjórum. Það
er m.a. samkvæmt ósk þeirra að
farið var í auknum mæli út í kvóta-
bindingu á rekstrarliðum skóla.
Viðmiðunar-
stundaskrár gilda
Það er þakkarvert að kennarar
hafa metnað fyrir hönd nemenda
sinna og vilja sinna námsgrein sinni
með reisn. Skólastjórar eiga að sjá
til þess að kennt sé samkvæmt
viðmiðunarstundaskrá í grunnskól-
um borgarinnar, bæði hvað varðar
heimilisfræðikennslu og aðrar
greinar. Hins vegar er það ekki
borgin sem gefur út viðmiðunar-
stundaskrá né aðalnámsskrá
grunnskóla, það er menntamála-
ráðuneyíið.
Það er ætlun skólayfirvalda í
Reykjavík að efla verklega kennslu,
þar á meðal heimilisfræði. Það sést
á þeim tölum sem Guðrún nefnir
að hennar skóli hefur lyft þessari
námsgrein og það er vel. Eg skil
samt ekki þann mikla mun sem
kemur fram í grein hennar og
meðaltalstölum til efniskaupa fyrir
heimilisfræði sem við fáum frá
Sigrún
Magnúsdóttir
námsbraut suður, enda ekki pláss
til að bæta þeim nemendum við þá
sem eru fyrir.
Ef Háskólinn á Akureyri er
alltof dýr hvað þá um
Tannlæknadeild?
Þá kemur að því sem var kveikj-
an að þessum línum en það er hra-
pallegur misskilningur sem fram
kemur þegar Jónas nefnir Tækni-
skólann. Orðrétt segir hann: „Alveg
sömu sögu má segja um Tækniskól-
ann. Væri starfræktur við hann
stærðfræðideildarmenntaskóli væri
útkoma hans betri.“ Ég vil upplýsa
Jónas og þá sem lesið hafa grein
hans um að Tækniskólinn byijaði
starfsemi sína árið 1964 sem aðfar-
arnám að dönskum tækniskólum,
þ. e. a. s. með kennslu á stærðfræði-
deildarnámsefni. Þessi deild skól-
ans, frumgreinadeild, er enn í fullu
fjöri og ekki áform um að breyta
því. Eins og Jónas tekur fram er
þetta fyrirkomulag sérstaklega
hentugt, einkum vegna náinna
tengsla milli þessara tveggja skóla-
stiga.Hluti kennaraliðsins er virkur
á báðum skólastigum og hefur þar
með heildaryfirsýn yfir bæði.
Reynsla af þess háttar fyrirkomu-
lagi er löng hér i Tækniskólanum
og hefur átt stærstan þátt í því að
skólinn skilar af sér hágæðaafurð,
þar sem eru brautskráðir nemend-
ur. Það er hins vegar villandi að
setja þetta í beint samband við
kostnað á hvern nemanda, þó svo
að vissulega lækki kostnaður á árs-
nemanda vegna þessa sambýlis
Mér er óskiijanlegt hvað Jónas á
við með því að gefa í skyn að út-
koma Tækniskólans í samanburðin-
um sé slæm.
Lífvænleg háskólastefna.
Hér gefur Jónas í skyn að ís-
lenskir skólar á háskólastigi, aðrir
en HÍ, séu staddir í eins konar tóma-
rúmi og enginn viti hvernig nem-
endur brautskráðir frá þeim eru
staddir með tilliti til mögulegs fram-
haldsnáms. Að hér á landi sé búið
að stofna 30-40 „háskóla" og eng-
inn hafi hugmynd um hvar þeir
standa menntunarlega. Rétt er að
benda á að til er fyrirbæri sem
heitir Samstarfsnefnd háskólastigs-
ins og eru í henni fulltrúar allra
þeirra skóla sem starfa á háskóla-
stigi eða4 gráa svæðinu á mörkum
þess. Formlega er nefndin ráðherra-
skipuð og fulltrúar í henni eru 13,
skólunum fyrir árið 1995. Égítreka
að viðmiðunarstundaskrár eiga að
gilda og ég kannast ekki við að
menntamálaráðuneytið hafi skert
kennslumagn til heimilisfræða og
það hef ég fengið staðfest á
Fræðsluskrifstc fu Reykjavíkur.
Út af orðum Guðrúnar vil ég
taka fram, að í aldarfjórðung hef
ég rekið litla matvöruverslun, svo
að mér er kunnugt um matvöru-
verð og að ráðdeild og hagræðing
er nauðsynleg í öllum rekstri.
Hagsýni
erjákvæð
Reykvíkurlistinn hefur beygt af
leið skuldasöfnunar og tekið fjár-
mál borgarinnar föstum tökum.
Sett lán á hagstæðari greiðslukjör
og reynt að draga úr sjálfvirkni í
rekstrarútgjöldum. Þetta er gert
með börnin okkar í huga, þannig
að þau mæti ekki framtíðinni með
ofurskuldsettá borg og þar með
ekkert svigrúm til framfara. Hag-
sýni og hagræðing ættu að vera
okkur öllum jákvæð orð á vörum
en ekki neikvæð.
Skólar og leikskólar eru þeir
málaflokkar sem hæst er gert und-
ir höfði við gerð þessarar fjárhags-
áætlunar. Við setjum til rekstrar
skólanna um 130 m.kr. meira 1996
en 1995. Sjálfsagt er að skoða alla
liði þar og í samvinnu hjálpast að
við að hagræða í skólunum eins
og annars staðar.
Þannig tekst okkur að auka veg
verklegrar kennslu, sem er stefna
skólayfirvalda í Reykjavík.
Höfundur er borgarfulltrúi og
formiuiur Skólamálnráðs.