Morgunblaðið - 01.02.1996, Síða 30

Morgunblaðið - 01.02.1996, Síða 30
30 FIMMT.UDAGUR 1. FEBRÚAR 1996 MORGUNBLAÐIÐ MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. FEBRÚAR 1996 31 STOFNAÐ 1913 ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík. FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson. RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. ÁHUGAVERÐAR TILLÖGUR BORGARFULLTRÚAR Sjálfstæðisflokksins hafa lagt fram áhugaverðar hugmyndir og tillögur við gerð fjárhagsáætlunar Reykjavíkurborgar. Ein þessara tillagna er sú, að sett verði á stofn Eignaumsýsla Reykjavíkurborg- ar, sem hafi það verkefni að verðleggja allt húsnæði borg- arinnar með tilliti til leigu og í framhaldi af því verði gerðir húsaleigusamningar og innheimt leigugjald af stofn- unum borgarinnar. Þá er gert ráð fyrir, að Eignaumsýslan hafi umsjón með sölu fasteigna borgarinnar, sem ástæðu- laust er fyrir borgina að eiga og að hún geri tillögur um sölu á fyrirtækjum í eigum borgarinnar. Þetta eru skynsamlegar tillögur. Nýlega hefur komið fram í máli borgarstjóra, að Reykjavíkurborg á ótrúlegan fjölda íbúða, og er leigugjald, sem greitt er fyrir þær, í engu samræmi við markaðsverð á leiguhúsnæði. í mörgum tilvikum er um að ræða leigu á íbúðum til fólks, sem notið hefur félagslegrar aðstoðar borgarinnar m.a. í því formi að borgin hefur séð fólki fyrir ódýru húsnæði. Full ástæða er til að kanna rækilega, hvort hægt er að draga úr þessari íbúðaeign með því í sumum tilvikum að selja leigjendum viðkomandi íbúðir með viðráðanlegum kjörum, en í öðrum tilvikum kunna hagir leigjenda að hafa breytzt svo mjög, að þeir geti borgað eðlilegt leiguverð. Þá er ekki ólíklegt, að í eigu borgarinnar sé margvís- legt annað húsnæði, sem ástæða er til að koma í verð eða hafa eðlilegar tekjur af. Það er áreiðanlega hyggilegt að koma allri umsýslu um þessar eignir í einn farveg. Þá leggja borgarfulltrúar Sjálfstæðisflokksins til að til- raun verði gerð með að bjóða út rekstur nýrra leikskóla, sem taka á í notkun á þessu ári. Þetta er líka áhugaverð tillaga og væri óneitanlega fróðlegt að sjá, hvernig til tækist um rekstur leikskóla, sem einhver hópur fóstra eða annarra tæki að sér að reka fyrir eigin reikning skv. slíku útboði. Þá er vel hugsanlegt, að með útboði á innheimtu fasteignagjalda og útsvars sé hægt að ná fram umtalsverð- um sparnaði, sem borgarfulltrúar Sjálfstæðisflokksins telja, að geti numið 50-60 milljónum króna. Að baki þessari tillögugerð liggur ný hugsun og hugvits- semi, sem ástæða er til að fagna. Bersýnilegt er, að borgarstjórnarflokkur sjálfstæðismanna er að ná sér á strik eftir tapið í borgarstjórnarkosningunum fyrir tæpum tveimur árum. ' ENÐURHEIMT VOTLENDIS VOTLENDI á íslandi hefur minnkað stórlega á þessari öld vegna framræslu í þágu landbúnaðar. Framræslu- tímabilið hófst um 1930 og voru mýrar í fyrstu þurrkaðar með skurðgreftri til að rækta tún, en á síðari áratugum hefur framræslan einkum þjónað þeim tilgangi að gera betra beitiland úr votlendinu. Talið er að framræslan hafi haft þau áhrif að einungis um tíundi hluti votlendis á Suðurlandi sé ósnortinn, svo dæmi sé tekið. Þurrkun votlendisins hefur haft alvarlegar afleiðingar fyrir umhverfið. Varpland fjölmargra fuglategunda hefur verið skemmt og þrengt er mjög að þeim sumum, til dæmis flórgoðanum, sem á mjög undir högg að sækja. Silungslækir og -tjarnir hafa fyllzt af framburði úr fram- ræsluskurðum og margir telja skurðina til lýta í landslag- inu. í ljósi samdráttar í landbúnaði og síaukinnar áherzlu á náttúruvernd er orðin full ástæða til að snúa þróuninni við og stuðla að endurheimt votlendis. Náttúruverndarfólk hefur hvatt til þess að gerð verði „áætlun um endurheimt votlendis“, sem væri sambærileg við núverandi land- græðsluáætlun. Að áeggjan formanns Fuglaverndarfé- lagsins hefur landbúnaðarráðuneytið, í samráði við um- hverfisráðuneytið, nú ákveðið að hefjast handa um að endurheimta mýrar á nokkrum ríkisjörðum með því að fylla upp í framræsluskurðina. Endurheimt votlendis er í samræmi við alþjóðlegar skuldbindingar íslands samkvæmt náttúruverndarsamn- ingum og getur stuðlað að því að bæta ímynd lands og þjóðar. Hún er verðugt verkefni, ekki sízt fyrir bændur. Átak í endurheimt mýrlendisins væri eðlilegur þáttur í uppbyggingu vistvæns landbúnaðar hér á landi. Reglur um skiptingu lyfjakostnaðar og verð læknisþjónustu breytast í dag Hluti ellilífeyrisþega 67-70 ára missir fyrri rétt Það verð sem sjúklingar greiða fyrir ýmis lyf breytist í dag. Morgunblaðið fékk í gær dæmi um lyf, sem hækkar um 38,4% í verði til elli- og örorkulífeyrisþega. Meðalverð lyfseðils hækkar úr 1.200 í 1.400 krónur. Jafnframt tekur í dag gildi ný verðskrá fyrir læknisþjónustu og heilsugæslu. Ný reglugerð heilbrigðisráð- herra tekur gildi í dag. Sú breyting verður m.a. að þeir ellilífeyrisþegar 67-70 ára, sem ekki nutu örorkulíf- eyris fyrir 67 ára aldur, eða hafa meira en 822 þúsund krónur á ári, eða um 68.500 kr. á mánuði, í tekj- ur aðrar en bætur almannatrygg- inga og greiðslur úr lífeyrissjóðum, missa þann rétt til afsláttar af verði læknisþjónustu og lyfjaverðs sem þessi hópur hefur notið. Til tekna teljast atvinnu- og leigutekjur og einnig skerða fjármagnstekjur rétt til afsláttar af verði heilbrigðisþjón- ustu. Tveir hópar lífeyrisþega 67-70 ára njóta enn sama réttar til afslátt- ar af verði lyfja og þeir sem náð hafa sjötugsaldri. Þar er annars veg- ar um að ræða þá sem nutu örorku- lífeyris fram til 67 ára aldurs, og hins vegar ellilífeyrisþega sem hafa ekki auk bóta almannatrygginga og greiðslna úr lífeyrissjóði tekjur sem ná fyrrgreindu 822 þúsund króna tekjumarki á ári. Óvíst um hve stóran hóp er að ræða Svala Jónsdóttir, deildarstjóri fræðslu- og útgáfudeildar Trygg- ingastofnunar ríkisins, hafði ekki á takteinum í gær upplýsingar um hve stórt hlutfall ellilífeyrisþega undir sjötugu missti rétt við breytinguna eða um hve stóran hóp væri að ræða en sagði ljóst að stór hluti líf- eyrisþega á þessum aldri nyti áfram óskertra réttinda. Sá hópur, sem fyrir skerðingunni verður, greiðir frá deginum í dag 700 krónur fyrir viðtal við heimilis- lækni, í stað 300 króna sem ellilíf- eyrisþegar yfir sjötugu greiða, og greiðir 1.400 krónur og 40% af umframkostnaði við komu til sér- fræðings, í stað þeirra 500 króna og 13,3% af umframkostnaði, sem lífeyrisþegar yfir sjötugu og þeir sem ekki ná tekjumarki greiða. Sú breyting sem verður í dag nær ekki aðeins til lífeyrisþega. Almennt gjald fyrir þjónustu heimilislæknis verður 700 krónur í stað 600 króna og gjald það sem lífeyrisþegar og börn yngri en 16 ára greiða hækkar í 300 krónur úr 200 krónum. Gjald fyrir komu til sérfræðings verður 1.400 krónur auk 40% af umfram- kostnaði en fyrir lífeyrisþega, sem ekki verða fyrir skerðingu, 500 krónur auk 13,3% af umframkostn- aði, eins og fyrr sagði. Svala Jónsdóttir, deildarstjóri í fræðslu- og útgáfudeild Trygginga- stofnunar ríkisins, segir að þær breytingar sem nú eru gerðar á verði læknisþjónustu og skiptingu lyfja- kostnaðar skerði ekki rétt þeirra sem mestan kostnað bera og eigi rétt á endurgreiðslu hluta kostnaðar við heilbrigðisþjónustu þegar ákveðnu hámarki er náð. Enn sé miðað við sama hámark útgjalda í krónutölu. Fjórir flokkar lyfja Við lyfjaverðlagningu eru lyf flokkuð í fjóra flokka, að sögn Rannveigar Gunnars- dóttur í heilbrigðisráðu- neytinu. í fyrsta flokki eru lyf sem Tryggingastofnun greiðir að fullu, í öðrum og þriðja flokki lyf sem Tryggingastofnun greiðir að hluta og í þeim fjórða lyf sem sjúklingar greiða að fullu. í fyrsta flokki eru t.d. lyf við syk- ursýki og ýmsum blóðsjúkdómum, lyf við gláku, flogaveiki og parkin- sonsveiki, svo og ýmis krabbameins- lyf, - en krabbameinssjúklingar fá að sögn Rannveigar Gunnarsdóttur flest lyf endurgjaldslaust án tekju- tengingar. Þessi lyf greiðir Trygg- ingastofnun að fullu og snertir breytt reglugerð því ekki sjúklinga sem þurfa á þeim að halda. í öðrum flokki eru t.d. ýmis al- geng lyf við ýmsum hjartasjúkdóm- um, of háum blóðþrýstingi, þarma- bólgum, lyf við skjaldkirtilssjúkdóm- um, og ýmis geðlyf og lyf við astma. Frá og með deginum í dag hækk- ar úr 500 í 600 krónum fastur hluti sjúklinga í verði þessara lyfja. Af verði milli 600 og 1.500 krónur greiðir sjúklingur 20% en þegar 1.500 króna marki er náð greiðir Tryggingastofnun lyfið að fullu. Grunngjald elli- og örorkulífeyris- þega, 70 ára og eldri, og þeirra sem náð hafa 67 ára aldri og hafa tekjur undir hámarki, vegna lyfja i þessum flokki er í dag 200 krónur, en var 150 krónur. Þeir greiða síðan 8% af verði frá 200-400 króna en Tryggingastofnun það sem umfram er að fullu. í þriðja flokk falla flest almenn lyf, að sögn Rannveigar Gunnars- dóttur. Ýmis geðlyf eru í þeim flokki, verkjalyf og lyf við meltingarfæra- sjúkdómum. Líkt og í öðrum flokki hafa sjúklingar greitt 500 króna grunngjald vegna lyfja í þessum flokki og það hækkar frá deginum í dag í 600 kr. Að auki greiðir sjúklingur nú 30% í stað 25% áður af þeim hluta verðs- ins sem liggur á bilinu 600-3.000 krónur en eftir það greiðist verðið af TryggingaStofnun rík- isins. Fyrir lyf í þriðja flokki greiða elli- og örorkulíf- eyrisþegar, auk 200 króna grunngjaldsins, nú 12,5% í stað 10% af þeim kostnaði sem er á bilinu 200 til 800 krónur. í fjórða flokk eru felld þau lyf sem sjúklingar greiða að fullu og hefur reglugerðin því ekki áhrif á kostnað sjúklinga vegna þeirra. Þar er m.a um að ræða sýklalyf. Rannveig Gunnarsdóttir segir að með reglugerðarbreytingunum nú sé verið að vinna gegn þeirri þróun sem orðið hefur síðan 1993 en frá þeim tíma hafi hlutur ríkisins í greiðslu lyfjakostnaðar stöðugt auk- ist og hlutur sjúklinga í lyfjakostn- aði farið úr 33% í 29,5%. Með breyt- ingunum sé hlutfallið að nýju fært í 33%, sem sé einu prósentustigi lægra hlutfall en er meðaltal kostn- aðarþátttöku sjúklinga í þróuðum löndum. Meðalverð lyfseðils hækkar úr 1.200 í 1.400 kr. Meðalverð á lyfseðli hefur verið um 1.200 krónur en hækkar í 1.400 krónur við þessa breytingu, að sögn Rannveigar Gunnarsdóttur. Ingolf J. Petersen apótekari í Mosfellsapóteki reiknaði í gær út að beiðni Morgunblaðsins áhrif reglugerðarinnar á verð þriggja al- gengra lyfjategunda sem valin eru af handahófi. Að sögn hans og ann- arra apótekara sem rætt var við verður verðlagningin ekki ljós í dag þar sem tölvufærð verðskrá var ekki færð inn í kerfí apótekanna fyrr en að loknum vinnudegi í gær. Um er að ræða mikið notað maga- lyf, Asyran í 150 mg 60 stykkja umbúðum. í gær kostaði lyfið 1.484 krónur til almennings en í dag 1.592 krónur. Hækkunin er 7,3%. Til elli- og örorkulífeyrisþega hefur lyfið kostað 658 krónur en kostar 663 krónur frá deginum í dag. Hækkun- in er 0,8%. Blóðþrýstingslyfið Tensol, í 50 mg 100 stykkja skömmtum, kostaði í gær 589 krónur en í dag 697 krónur til almennings. Hækkunin er 18,3%. Til elli- og örorkulífeyrisþega kostaði lyfið 203 krónur í gær en 281 krónu í dag. Hækkunin er 38,4%. 125 ml flaska af Fung- oral flösusjampói kostaði í gær 1.006 krónur en í dag 1.165 krón- ur. Hækkunin til almennings er 15,8%. Til lífeyrisþega hækkar lyfið úr 387 krónum í 485 krónum eða um 25,3%. Réttur til endurgreiðslu læknis- og lyfjakostnaðar er tekjutengdur og í meginatriðum eftirfarandi: Sjúklingar með fjölskyldutekjur undir 1 milljón króna á ári eiga rétt til að fá læknis- og lyfjakostnað endurgreiddan um 90% eftir að út- gjöld einstaklings, eða samanlögð útgjöld hjóna eða sambýlisfólks og barna, fara umfram 18 þúsund krón- ur á hálfu ári. Séu fjölskyldutekjur á bilinu 1-2 milljónir króna er kostnaður umfram 30 þúsund krónur á hálfu ári bættur að þremur fjórðu hlutum. Þeir sem hafa fjölskyldutekjur á bilinu 2-3 milljónir króna fá kostnað umfram 42 þúsund krónur á hálfu ári bættan um 60% en nái árstekjur fjölskyldu 3 milljónum er ekki um endurgreiðslur að ræða, að sögn Svölu Jónsdóttur. Þegar talað er um læknis- og lyfjakostnað á hálfu ári er átt við annars vegar tímabilið 1. janúar til 30. júní og hins vegar 1. júlí til 31. desember. Að sögn Svölu Jónsdóttur öðlast maður, sem hefur 1-2 millj. kr. í árstekjur og greiðir meira en 30 þúsund krónur í læknis- og lyfja- kostnað á tímabílinu t.d. mars til október, ekki rétt til endurgreiðslu. 158 fengu endurgreiðslur vegna verulegs kostnaðar í fyrra Hins vegar hefur umsóknarfrest- ur um þessar greiðslur verið rýmk- aður frá því sem var. Áður féll rétt- ur til endurgreiðslu niður væri ekki sótt um innan tveggja mánaða frá því að tímabili lauk. Sú takmörkun hefur verið felld niður. Á síðasta ári voru sjúklingum endurgreiddar 4 milljónir króna vegna læknis- og lyfjakostnaðar. 300 umsóknir bárust á fyrri hluta síðasta árs, samkvæmt upplýsingum Svölu Jónsdóttur, og fengu 158 ein- hveija endurgreiðslu. Þar af voru endurgreiddar um eða yfir 40 þús- und krónur til 12 einstaklinga og fjölskyldna en hæsta endurgreiðslan var 74 þúsund krónur. Auk endurgreiðsluréttinda eru gefin út lyfjakort fyrir sjúklinga sem þurfa á dýrum lyfjum að halda í lengri tíma eða fleiri en einni tegund lyfja. Þeir fá, að sögn Rannveigar Gunnarsdóttur, ýmist afslátt af verði lyfjanna eða lyfjakort sem hefur í för með sér að lyf er verðlagt eftir öðrum og ódýrari flokki en til al- mennings. Færri bílakaupastyrkir veittir öðrum en þeim sem eru í hjólastól Loks hefur heilbrigðisráðherra með reglugerð gert breytingu á þeim reglum sem gilt hafa um fjölda bíla- kaupastyrkja til hreyfihamlaðra. Bílakaupastyrkjunum er skipt í tvo flokka. Árlega eru veittir 50 styrkir, hver að fjárhæð 700 þúsund krónur, til fólks í hjólastólum sem þarf sérútbúnar bifreiðar. Skerðing- in nær ekki til þess hóps, að sögn Svölu Jónsdóttur. Hins vegar hafa til þessa verið veittir árlega 600 styrkir, hver að fjárhæð 235 þús- und, til þeirra sem eru ekki bundnir hjólastól, t.d fólks sem á erfitt um gang og fólks sem þjáist af langvinnum hjarta- og lungnasjúkdómum. Með reglugerðinni er þessum styrkjum fækkað í 335 á ári, sem þýðir að biðtími umsækjenda leng- ist. Ekki fengust í gær upplýsingar um þann meðalbiðtíma sem verið hefur eftir þessum styrkjum fyrir breytingar á reglugerðinni. Sjúklingum endur- greiddar 4 milljónir á síðasta ári Skerðir ekki rétt þeirra sem mest- an kostnað bera Neysla áfengis Aldrei 1-2 3-5 6-9 10-1920-39 >40 Fjöldi skipta % 50 54,1 40 20— 10 2,5 o" nemenda í 10 Afleiðingar drykkju “ 43,8 — Drukkið1-2 I " Drukkið >40 38,2 40,8 2,5 3,2 2,3 Ori 6m..... kynHfareynslu Hlutfall nemenda sem hafa neytt mismunandi vímuefna Hlutfall þeirra sem hafa prófað hass eftir afengisneyslu 10j3... 9j8..9.1 m » ' Áfengi Sm'ff Hass Srefn- Amfata- Alsæla HerHn töflur min Aldrei 1-2 3-5 6-9 10-19 20-39 >40 Fjöidi skipta Ný könnun á vímuefnaneyslu unglinga í grunnskóla Getuni snúið þróun í neyslu við Stærsti hluti íslenskra unglinga neytir ekki ólöglegra fíkniefna, segir Þórólfur Þórlindsson, forstöðumaður Rannsóknastofnunar uppeldis- og menntamála, í viðtali við Ragnhildi Sverrisdóttur. Niðurstöður úr könnun Rannsóknastofnunarinnar á neyslu- venjum unglinga í grunnskólum liggja nú fýrir. ÞÓRÓLFUR Þórlindsson, prófessor og forstöðumaður Rannsókna- stofnunar uppeldis- og menntamála. AÐ ER hægt að snúa þró- uninni í fíkniefnaneyslu unglinga við. Stærstur hluti íslenskra unglinga neytir alls ekki ólöglegra fíkniefna og það er rangt að við séum búin að tapa baráttunni við fíkniefnin. Við getum sigrað með markvissu og samfelldu starfí. Fræðsla um skaðsemi er auðvitað góð og gild, en hún nægir ekki. Við verðum að búa unglingum þær aðstæður, að þeir leiti ekki í vímuna,“ segir Þór- ólfur Þórlindsson, prófessor og for- stöðumaður Rannsóknastofnunar uppeldis- og menntamála. Stofnun- in hefur um árabil kannað vímu- efnaneyslu grunnskólanemenda og niðurstöður í könnun sem gerð var á síðasta ári liggja nú fyrir. Helstu niðurstöður könnunarinn- ar eru þær, að 1,6% nemenda í 10. bekk, eða um 70 unglingar, hafa neytt E-töflu, 9,8% reykt hass og um 79% neytt áfengis. Um 10% nemenda höfðu sniffað, 9,1% tekið svefntöflur og 2,5% amfetamín. Þá finnast dæmi um það í 10. bekk grunnskóla, að nemendur hafi próf- að heróín. Neysla vímuefna hefur aukist á síðustu 2-3 árum og er nú orðin svipuð og árið 1984, þegar hún var hvað mest. Neysla hér virðist svipuð og í nágrannalöndunum, en áfeng- is- og hassneysla í hærra lagi mið- að við hin Norðurlöndin. Þá virðist E-taflan vera sérstakt vandamál, þar sem tilfinnanlega skortir upp- lýsingar um skaðsemi hennar og hún virðist ekki fylgja hefðbundn- um leiðum. Áfengið sem fyrr stæfsti vandinn „Áfengisdrykkja unglinga er eft- ir sem áður stærsti vímuefnavand- inn,“ segir Þórólfur. „Áfenginu fylgja svo ýmis önnur vandamál, svo sem slagsmál, ofbeldi, slys og óæskileg kynlífsreynsla.“ í könnuninni kom fram að 19,7% pilta og 11,1% stúlkna í 10. bekk höfðu lent í slagsmálum, sem þau röktu til áfengisdrykkju. Um 14% beggja kynja höfðu orðið fyrir slysi í áfengisvímu og rúm 15% höfðu tapað verðmætum. Þá sögðust 14,3% piltanna hafa orðið fyrir óæskilegri kynlífsreynslu á meðan þeir voru undir áhrifum áfengis og 15,4% stúlkna höfðu sömu sögu að segja. Þetta hlutfall hækkar verulega ef aðeins er litið til þeirra sem drekka að staðaldri, þ.e. höfðu neytt áfengis 40 sinnum eða oftar þegar könnunin var gerð. í hópi þessara unglinga höfðu 54,1% lent í slags- málum, 38,2% orðið fyrir slysi, 40,8% tapað verðmætum og 43,8% orðið fyrir óæski- legri kynlífsreynslu. Meðal þeirra unglinga, sem drukkið höfðu áfengi 1-2 sinnum, höfðu 2,5-3,2% orðið fyrir sam- bærilegri reynslu. Engin dæmi fundust um að ungl- ingar, sem ekki neyta áfengis, reyki hass. „Fullyrðingar um að sá hópur unglinga, sem fer beint í neyslu sterkari efna en áfengis, hafí stækkað, eru rangar,“ segir Þórólf- ur. „Hassneytendur koma að lang- stærstum hluta úr hópi unglinga, sem neytt hafa áfengis um nokkurn tíma. I hópi þeirra sem drekka reglulega hafa tæp 40% reykt hass. Þá má ekki gleyma tóbaksreyking- um, en eriendar rannsóknir sýna að börn og unglingar, sem byija að reykja mjög ung, eru miklu lík- legri til að halda áfram í sterkari fíkniefni. Hér á landi sýna rann- sóknir einnig að reyking- arnar eru undanfari hassneyslu. Tæpur þriðj- ungur þeirra unglinga, sem hafa reykt tóbak 40 sinnum eða oftar á ævinni, hefur einnig reykt hass. Áhættuþætt- irnir eru þeir sömu, hvort sem um er að ræða tóbaksreykingar, áfeng- isdrykkju eða neyslu ólöglegra fíkniefna.“ Forvarnir í 7. og 8. bekk Þórólfur segir að forvarnir eigi fyrst og fremst að beinast að ungl- ingum í 7. og 8. bekk grunnskól- ans. „Smám saman, eftir því sem unglingurinn eldist, verða viðhorf hans gagnvart áfengisneyslu já- kvæðari. Þá skiptir höfuðmáli að hann sé búinn að tileinka sér ákveð- inn lífsstíl. Það þarf að virkja íþróttahreyfinguna, því unglingar sem stunda íþróttir hefja síður neyslu en aðrir. Alls konar tómstundastarf þarf að efla, sem og skólann. Unglingurinn verður að eiga stuðning þessara að- ila vísan, að ég tali nú ekki um íjölskylduna. Það verður að gera foreldrum mögulegt að eyða tíma með börnun- um, fylgjast með þeim, setja þeim skýrar reglur og styðja þau til góðra verka, því börn sem fá slíkan stuðn- ing eru í minni hættu en ella. Jafn- ingjahópurinn hefur mikið að segja, en áhrif hans eru breytileg eftir því úr hvaða umhverfi unglingarnir koma. Ef þeir ráða sér sjálfir og taumhald heimilis, skóla og tóm- stundastarfs er lítið, þá er jafn- ingjahópurinn áhrifamikill.“ Þórólfur segir að meðalaldur þeirra, sem byija áfengisneyslu, hafi ekki færst neðar, en áfengis- neysla sé meiri en áður var. „Veru- legur hluti unglinga byrjar að drekka í 10. bekk og um 80% krakka í þeim árgangi hafa ein- hvern tíma prófað áfengi. Það þarf auðvitað að gera greinarmun á þeim sem hafa fiktað einu sinni eða^ tvisvar og svo þeim sem drekka að staðaldri. Það tekur líka alltaf ákveðinn tíma að bregðast við nýj- um efnum, líkt og E-töflunni núna. Um 1970 breiddist hassneysla út í framhaldsskólum og á þeim tíma kom sú útbreiðsla á óvart. Þá var sama uppi á teningnum og með E-töfluna núna; fólk trúði því að hassið væri skaðlaust.“ Unglingar hafa alltaf getað orðið sér úti um áfengi og ólögleg fíkni- efni og framboð því verið verulegt. Þórólfur segir að nú sé hins vegar auðveldara að nálgast efni en áður. „Sölumenn fíkniefna eru aðgangs- harðari og þeir nota áhrifameiri aðferðir til að fá ungt fólk til að byija. Það sem skiptir höfuðmáli er að draga úr eftirspurninni og breyta viðhorfi unglinganna þannig að þeir standist freistingarnar.“ Þórólfur er sannfærður um að hægt sé að snúa þróuninni við. „Neysla er mismikil eftir árgöngum og það hefur komið í ljós í þessum könnunum okkar, að ef neysla á tóbaki og áfengi er lítil í 8. bekk, þá hrapar neyslan einnig í fram- haldsskólum, þegar sá árgangur er kominn þangað. Þetta sýnir, að ef unglingar lenda í neyslu í grunn- skóla, þá vindur það upp á sig. Þess vegna verðum við að einbeita okkur að grannskólanum, þar sem neyslan byijar. Það hefur áður ver- ið gripið í taumana, til dæmis þeg- ar sniffið gaus upp árið 1981. Það kom upp eins og smitsjúkdómur hér og þar um landið, en mikil herferð gegn því virtist nægja. Þar höfðu slys mikil áhrif, en dæmi voru um miklar heilaskemmdir af völdum sniffsins. Hluti vandans, þegar rætt er um vímuefnaneyslu unglinga, er að ráðamenn og almenningur hafa ekki viljað horfast í augu við haníf. Núna hefur það breyst. Það er hins vegar varhugavert að draga upp þá mynd af íslensku æskufólki að stór hluti þess neyti ólöglegra fíkni- efna. Þar kemur tvennt til. Annars vegar að þegar unglingar trúa því að allir séu að neyta fíkniefna þá breytast viðmið þeirra og þeir fara að telja að slíkt sé sjálf- sagt og eðlilegt. Hins vegar hefur mikil fjölm- iðlaumræða sefjandi áhrif á unglinga. Þeim fínnst spennandi að reyna. Því skiptir miklu máli að rétt boð séu send til unglinga: Við eigum að setja okkur það markmið að áfengi verði útrýmt úr efstu bekkjum grunn- skóla. Það markmið er kannski ekki raunhæft, en ef við stefnum ekki hátt náum við engum ár- angri,“ segir Þórólfur Þórlindsson. Getum sigr- að með markvissu og sam- felldu starfi Tóbak og áfengi eru undanfari annarrar neyslu

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.