Morgunblaðið - 02.02.1996, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 2. FEBRÚAR 1996 B 3
DAGLEGT LÍF
Morgunblaðið/Þorkell
BORN eru allt fólk í heiminum yngra en 18 ára. Það vekur
spurningar um hvort hækka eigi sjálfræðisaldurinn á íslandi.
Morgunblaðið/Þorkell
BÖRN sem tilheyra minnihlutahópum eða frumbyggjum eiga
rétt á eigin menningu, trú og móðurmáli.
Verður alls staðar fullgild sérfræði-
og sálfræðiþjónusta? Þessar spurn-
ingar verða ef til vill áberandi næsta
haust.
Mannréttindi sem námsgrein
En hvernig er hægt að tengja
mannréttindi betur námsefninu í
grunnskólum? Skólayfirvöld í
Scheibbs í Austurríki skipulögðu
fyrir nokkrum árum mannréttinda-
viku þar og segir Ágúst Þór Árna-
son forstöðumaður Mannréttinda-
stofnunar íslands frá því í greininni
Mannréttindi og lýðræði í skóla-
starfi: „Náttúrufræðikennarar
ræddu líffræðikenningar um mis-
mun kynþátta og tæknihyggju.
Stærðfræðikennarar sýndu stöðu
jafnréttismála með tölulegum upp-
lýsingum. Tungumálakennarar
lögðu fyrir verkefni sem kröfðust
hæfni í félagslegum samskiptum
og tungumálum. Einnig tóku þeir
fýrir einstök viðfangsefni (þemu) í
bókmenntum og tóku dæmi úr er-
lendum blöðum.“ Þessi tilraun í
Austurríki er gott dæmi um hvern-
ig tengja má mannréttindi við allar
greinar námsskrárinnar.
Mannréttindakennsla felst í raún
í að gera nemendur meðvitaða og
kannski er einfaldasta leiðin til að
kenna mannréttindi að kenna heim-
speki sem felst í því að bera sigur-
orð af fordómum sínum og þjálfa
fólk í að færa gild rök fyrir skoðun-
um sínum, rök sem eru hafin yfir
alhæfingar á hópum, hleypidóma
og ranghugmyndir. En mannrétt-
indi eru einmitt sprottin úr heim-
spekinni og frumkvöðlar þeirra voru
heimspekingarnir John Locke
(1632-1702) og Jean-Jacques Ro-
usseau (1712-78). ■
Gunnar Hersveinn
Flóknari heimur
krefst kennslu í mannréttindum
ÁGÚST Þór Ámason forstöðumaður
Mannréttindaskrifstofu íslands hefur
ritað kennslubókina Mannréttindi,
sem Rauði kross íslands gaf út árið
1994. Hugmyndin að bókinni spratt
fram eftir málþing um mannréttindi
í Háskólabíói 1991 og fékk Guðjón
Magnússon, formaður Rauða kross-
ins, fulltrúa frá Amnesty Intemati-
onal, Biskupsstofu, Félagi Sameinuðu
þjóðanna, menntamálaráðuneytinu og
Námsgagnastofnun til að vera höf-
undi innan handar, en Ragnar Aðal-
steinsson lögmaður var ráðgjafí hóps-
ins. Ástæðan fyrir því að bókin var
skrifuð, var skortur á námsefni handa
grunnskólanemum um mannréttindi.
Hvers vegna eigum við að kenna
mannréttindi í skólum?
„Eftir því sem heim-
urinn verður flóknari og
erfiðari," svarar Ágúst
Þór, „því auðveldara er
fyrir böm og fullorðna
að missa sjónar á
markmiðinu að lifa með
þeirri reisn sem mönn-
um er nauðsynleg til að
lenda ekki í ógöngum
með sitt líf.“
Ágúst bendir á að hér
á landi hafi mikið verið
rætt um jafnrétti og fé-
lagslegan þroska, en tel-
ur hugsunina um mann-
réttindi og lýðræði
grundvöll að þeirri
kennslu. Hann telur
einnig að samstaða um alþjóðalög
Sameinuðu þjóðanna séu forsenda
fyrir því að koma í veg fyrir hættu-
ástand í heiminum eins og skapaðist
í síðustu heimsstyijöld.
Ágúst telur að við eigum að kenna
mannréttindi þó ekki væri út af öðru
en að við undirritun sáttmála eins og
um réttindi bama, skuldbindi stjóm-
völd sig til að uppfræða alla þjóðfé-
lagsþegna um ákvæðin.
En er ekki nóg að vísa í siðfræði
trúarinnar?
„Það þýðir í raun og veru ekki leng-
ur í fjölþjóða samfélögum, að vísa til
trúarinnar eða kristilegra gilda, ein-
faldlega vegna þess að ef til vill er
einn þriðji nemenda í bekknum ann-
arrar trúar. Kristnin hefur mannrétt-
Ágúst Þór Árnason
indin meira eða minna
falin í sér og það er
gott, en ef við ætlum til
dæmis að ganga útfrá
banni við allri mismun-
um, verðum við að geta
vísað í sáttmála sem
allar þjóðir heims hafa
samþykkt. Þetta er lág-
markssamkomulag og
það er sama hverrar trú-
ar við erum, mannsýnin
er sú sama.“
A að kenna mann-
réttindi sem sérgrein
eða fella þau inn í fög?
„Hvort tveggja, að
minnsta kosti til að
byija með vegna þess
að þekkingin er það lítil og það tekur
tíma að vinna það inn í annað náms-
efni. Það fæst mjög margt með því
að kenna mannréttindi sérstaklega,
en þau geta verið einn kafli innan
sögunnar eða samfélagsfræðinnar.
Mannréttindin spila stærri rullu en
fólk gerir sér almennt grein fyrir.
Dæmi er baráttan gegn vímuefna-
neyslu unglinga núna. Ástæðu neysl-
unnar gæti að einhveiju leyti verið
að finna í niðurbroti á jákvæðri sjálfs-
sýn. Spumingin er: „Hvemig er ják-
vætt viðhorf gagnvart manninum
byggt upp?“ Og bömum, sem eru
ekki í neinu félagi sem byggir upp
þessa lífsýn, er mannréttindakennslan
lágmarksgmndvöllur sem þau eiga
rétt á.“ ■
Reykjavíkurdeild RKI
Barnfóstrunámskeið 1996
1. 6.,7., I I.og 12.mars.
2. 13., 14., 18. og 19. mars.
3. 20., 21., 25. og 26. mars.
4. 10.. I i„ 15.og 16.apríl.
5. I7„ 18., 22. og 23.apríl.
6. 6., 7., 8. og 9. mai.
7. 29. og 30. maí, 3. og 4. júni.
8. 5.,6„ lO.og I l.júni.
Kennsluefni: Umönnun ungbarna og skyndihjálp.
Upplýsingar/skráning I síma 568 8188 kl. 8— 16.
Reykjavíkurdeild RKÍ.
Að hugsa um börn
er í anda Barnasáttmálans
Hvað fæst með
mannréttindakennslu?
ekki réttindi þeirra.
Kristín telur að setja mætti
námsefni í grunnskólum í nýjan
búning með tilliti til mannrétt-
indahugtaksins. Hún segir að í
raun felist kennsla í mannréttind-
um í að auka virðingu nemenda
hver fyrir öðrum og vinna á for-
dómum gagnvart minnihlutahóp-
um og gagnvart öðrum þjóðum.
Einnig að benda á leiðir til að
leysa ágreining án þess að slást
og til að byggja upp friðsamt þjóð-
félag.
Mannréttindi eru fag sem fletta
má inn í margar námsgreinar, en
að mati Kristínar er samt æski-
legt að sérstakir tímar heyrðu
undir mannréttindi. Annars er
athöfnin að hugsa um börn í anda
Barnasáttmálans, eða að velta
fyrir sér hvað börnum er gott og
hvað slæmt, hveiju beri að vernda
þau fyrir og hvers konar menntun
sé þeim hollust. ■
því vegi hagsmunir þeirra þyngst á
metunum.
Að frelsi í trúmálum merki einnig
að einstaklingar vinni bug á eigin
fordómum gagnvart annarri trú en
þeirra eigin.
Að viðurkenningin á að hver mað-
ur beri ábyrgð á gjörðum sínum,
feli einnig í sér að hann þurfí ekki
að glíma við sífelldan óhróður ann-
arra vegna þeirra ákvarðana sem
hann tekur, svo lengi sem hún skað
ar engan.
Að um leið og einn pyndar annan
sé hann að gefa þá yfirlýsingu að
aðrir megi pynda hann.
Að sanngimi sé réttur mælikvarði
en ekki duttlungar eða tilfínningar.
Að mannorð sé það dýrmætasta
sem menn eigi og að sá sem sverti
það gerist sekur fyrir lögum og að
ávallt sé rangt að rægja aðra menn,
og að allir eigi rétt á óháðum og
óhlutdrægum dómstól.
Að allir eigi rétt á þaki yfir höfuð-
ið, lágmarkslífeyri, lyfjum og lækn-
ishjálp í veikindum einfaldlega með
því að vera menn, og alls annnars
sem þess krefst að ná fullum þroska.
Að þeir sem svindli í þjóðfélag-
inu vinni gegn því að allir geti öðl-
ast það sem þeir eiga rétt á. ■
KRISTÍN Jónasdóttir
framkvæmdastjóri
Barnaheilla bendir á
að áhersla hafi verið
á mannréttinda-
kennslu í aðalnám-
skrá handa grunn-
skólum frá 1974, en
því miður hafi hún
aldrei verið markviss.
Hún telur mikilvæg-
ast að þjálfa jafnt
börn sem fullorðna
að hugsa á mannrétt-
indanótum.
Barnaheill voru
stofnuð fyrir fimm
árum á Islandi og
hafa knúið á um
mannréttindi barna en Barnasátt-
málinn var einmitt hvatinn að
stofnun samtakanna.
Kristín segist ánægð með kynn-
ingu stjórnvalda á Barnasáttmá-
lanum en á hafi vantað að fylgja
bæklingunum eftir í
skólunum. Áhugi
meðal kennara kom
hinsvegar í ljós, en
á skortir að mann-
réttindakennsla er
ekki kennd í Kenn-
araháskólanum.
Það sem þarf er að
tengja hugsunina
um mannréttindi við
daglegt líf.
Kristín var í Genf
sem áheyrnarfull-
trúi fijálsra félaga-
samtaka og hlustaði
á þegar nefnd Sam-
einuðu þjóðanna um
réttindi barna yfir-
heyrði íslensku sendinefndina.
Hún sagði að gagnrýnt hefði ver-
ið að íslendingar líti á börn passív-
um augum og að í nýju mannrétt-
indaákvæði stjórnarskrárinnar
væri áherslan á vernd barna en
Kristín
Jónasdóttir
HÉR eru nokkur dæmi um hverju
kennsla í mannréttindum ætti að
geta áorkað.
Að nemendur skilji að harðir dóm-
ar um aðra eru oft byggðir á ósjálfr-
áðri flokkun einstaklinga í hópa, eins
og; allir Þjóðveijar eru nískir, Car!
er Þjóðveiji og þar af leiðandi niskur.
Að konum og körlum eru oft eign-
uð hlutverk útfrá kyni gegn eigin
vilja, en ekki persónuleika eða hæfi-
leikum eins og sanngirnin kveður á
um.
Að hörundslitur fólks skapast af
árþúsunda búsetu og aðstæðum og
að kynþáttur er tilbúið hugtak en
ekki líffræðileg staðreynd. Einnig að
ekki sé hægt að draga neinar álykt-
anir um greind eða aðrar sálargáfur
útfrá upplýsingum um lit.
Að litarháttur, kynferði, tunga,
uppruni, þjóðemi, þjóðháttur, trú,
stjómmálaskoðanir, fötlun eða fé-
lagsleg aðstaða, segi ekkert um hinn
innri mann, heldur megi aðeins lesa
það af því sem hann geri af fúsum
og frjálsum vilja. Að aldrei sé rétt
að dæma menn góða eða vonda,
heldur aðeins það sem þeir fram-
kvæma.
Að hatur og ofbeldi leiði til sund-
mngar og vinni gegn lífinu, en kær-
BÖRN eiga rétt á að láta í ljós
skoðun sína um öll mál sem
snerta þau sjálf.
leikur og friðsöm fundahöld til ein-
ingar og vinni með lífínu.
Að í öllum deilum þurfi ævinlega
fyrst og fremst að taka tillit til þess
hvað sé börnum fyrir bestu, því þau
era viðkvæmust fyrir breytingum og