Morgunblaðið - 02.02.1996, Blaðsíða 6

6 B FÖSTUDAGUR 2. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
Leðurblökur
heimsækja ísland
með reglulegu millibili
HÚN hangir í dimmum helli og
myrkrið leikur um leðrið: Leður-
blaka á íslandi, komin til að deyja
en ekki til að vera; fellur í hyl-
djúpt vatnið. Leðurblökum hefur
ekki tekist að ná fótfestu hér, en
berast hingað á stundum og flokk-
ast því með villtum íslenskum
spendýrum. Á Náttúrufræðistofn-
un íslands eru geymd gögn um
leðurblökur og hefur dr. Ævar
Petersen ritað tvær greinar byggð-
ar á þeim, aðra í Náttúrufræðing-
inn og hina í bókina Villt íslensk
spendýr.
Mörgum finnst gaman að koma
auga á hreindýr, tófu, mink, sel
eða önnur villt spendýr en senni-
lega rynnu tvær grímur á fólk ef
það rækist á fljúgandi leðurblöku
í íslenskri náttúru. Það er samt
ekki óhugsandi, því 14 tilvik um
blökur eru skráð, alls er um 19
einstaklinga að ræða.
Leðurblökur fjórðungur
spendýrategunda í heiminum
Ævar Petersen segir að eftir að
hann ritaði um leðurblökumar hafi
ein fundist til viðbótar, í Hafnar-
firði 1994, hún fannst lifandi en
dó skjótt og er nú í greiningu í
Danmörku.
Leður-
blökuættbálknum
er skipt í tvo undirætt-
bálka, flughunda eða stór-
blökur og eiginlegar leðurblökur
eða smáblökur. „Stærstu stórblök-
ur eru með allt að tveggja metra
vænghaf og verða 1,5 kg að
þyngd,“ skrifar Ævar Petersen,
„en smæstu smáblökur ekki nema
15 sm og einungis 1,5 g. En leður-
blökur eru einu hryggdýrin fyrir
utan fugla sem geta flogið um
langan veg.
Um 950 mismunandi tegundir
af leðurblökum eru til, en það er
um það bil fjórðungur núlifandi
spendýrategunda. Smáblökur eru
langtum tegundafleiri, en þær eru
flestar náttdýr sem sjá illa en veiða
smádýr á flugi með innbyggðum
bergmálsradar og næmri heym
sinni. Meðal smáblaka leynast hin-
ar einu sönnu blóðsugur, stórblök-
umar á hinn bóginn lifa sem betur
fer á ávöxtum.
Ævar Petersen nefnir að leður-
blökur safnist í stóra hópa í hell-
um, klettaveggjum eða skógar-
þykkni, en einnig til dæmis í nám-
um, á kirkjuloftum eða íbúðarhús-
um. Sumir staðanna hafa verið
HRÍMBLAKA
fannst hjá Bjí
í Selvogi haustið 1957. Hún
er uppsett á Náttúrustofnun
Islands. Hrímblakan er al
gengasta tegund leðurblaka sem
fundist hafa á íslandi, nafnið er
dregið af hrímgráum feldinum.
notaðir um aldir og geta hýst millj-
ónir leðurblaka í einu.
Hrímblaka, Ijósfæla, trítilblaka
og skógarblaka
Skráðar leðurblökukomur á íslandi
eru nú 14 en 1981 fundust 6 dýr
saman. í þremur tilvikum sáust
leðurblökurnar á flugi og náðust
ekki. Alls hefur verið hægt að
greina tegund í átta skipti.
Hér á landi hefur verið hægt
að greina hrímblöku Lasiums cin-
ereus, ljós-
fælu Myotis
lucifugus, trítil-
blöku Pipistrellus nat-
husii og skógarblöku Myt-
otis keeni septentrionalis.
Hrímblaka kemur frá Vestur-
heimi en hún er útbreiddust þar,
allt frá miðbiki Kanada suður til
Argentínu. Ljósfæla er líka norður-
amerísk og mjög útbreidd og al-
gengasta leðurblökutegund
Kanada. Trítilblaka er eina evr-
ópska tegundin sem hefur fuudist
hérlendis, en hún er algeng í Aust-
ur-Evrópu. Lengsta staðfesta flug
hennar er 1.600 km. Skógarblakan
er komin frá Vesturheimi en fannst
um borð í m.s. ís-
nesi og telst fyrst
sinnar tegundar til að
finnast í skipi.
Hvernlg berast leðurblökur
til landsins?
Hrímblaka er dugmikið flugdýr
og fardýr hið mesta, hún gæti því
hafa komist hingað af eigin ramm-
leik. Jónas Jakobsson kannaði veð-
urlag daganna á undan komu
hennar árin 1943, 1957 og 1964
og komst að þeirri niðurstöðu að
sterkar líkur væru fyrir því að
dýrin hafi komið hjálparlaust. Lík-
lega koma leðurblökur þó oftast
með skipum.
Ævar Petersen segir að lokum
að öruggt sé að talsvert fleiri leður-
blökur hafi komið til íslands en
hinar skráðu, sem gefa á hinn
bóginn dæmigerðan þverskurð af
komum þessara dýra hingað. ■
SAMKVÆMT nýrri könnun
er það árangursríkast fyrir
par sem langar að eignast
bam að hafa samfarir á sex daga
tímabili rétt á undan egglosi en
ekki um og eftir egglosið eins og
hingað til hefur verið talið. Þetta
kemur fram í rannsókn sem gerð
var fyrir skömmu við National
Institute of Environmental Health
Sciences í Norður-Karólínufylki í
Bandaríkjunum en rannsóknin náði
til 192 þungana. „Engin kvenn-
anna varð barnshafandi daginn
eftir egglos," segir dr. Allen Wilcox
en hann stjórnaði rannsókninni.
Þó uppgötvunin geti hjálpað fólki
sem á í erfiðleikum með að eign-
ast barn lofa vísindamennimir ekki
að í henni felist nein allshetjar-
lausn.
Sagt var frá rannsókninni í
tímaritinu New England Joumal
of Medicine í desember síðastliðn-
um.
Rannsóknin náði til 221 heil-
brigðrar konu sem allar vildu
gjaman verða bamshafandi. Allar
héldu þær nákvæma dagbók, sem
vísindamennimir höfðu til hliðsjón-
ar auk þess sem 27.000 þvagsýni
úr þeim voru rannsökuð til að fínna
út hvenær konumar höfðu egglos.
Það er einnig niðurstaða rann-
sóknarhópsins að það auki ekki lík-
ur á þungun þó par í barnahugleið-
ingum hafí samfarir þriðja hvern
dag, eins og oft hefur verið ráð-
lagt. Þá segja vísindamennimir að
bókin Hvernigá að velja kyn bams,
sem er afar vinsæl þar vestra, eigi
ekki við nein rök að styðjast en
þar er því haldið fram að ef samfar-
ir eru hafðar þegar egglos verður
séu 85% líkur á að sveinbam fæð-
ist að meðgöngu lokinni. Þvert á
móti hafi tímasetning samfaranna,
með tilliti til þess hvenær egglos
er, ekkert með kyn barnsins að
gera.
Þó tímabilið frá egglosi að blæð-
Þungun
líklegust fyrir egglos
ingum sé alltaf jafnlangt hjá sömu
konunni er mjög erfitt að segja
nákvæmlega til um hvenær egg
losnar. Þetta segir dr. Wilcox að
sé stærsta vandamál þeirra sem
vilja eignast barn því það er svo
erfitt fyrir parið að vita hvenær
þetta sex daga tímabil, sem þung-
un sé líklegust til að verða á, er.
Það er hins vegar ekki ljóst
hvers vegna engin kvennanna sem
höfðu samfarir skömmu eftir egg-
los varð þunguð. Rannsóknarhóp-
urinn telur að ástæðan gæti verið
sú að eggið sé ekki ferskt nema í
skamman tíma eftir að það losnar
eða að þær breytingar, sem verða
á slímhúð legsins þegar egglos
hefur orðið, komi í veg fyrir að
sæðisfrumurnar komist inn í legið.
Hingað til hefur fólki sem er að
reyna að eignast bam verið ráðlagt
að hafa samfarir annan til þriðja
hvem dagtil að sæðisfrumur karls-
Árang-
ursríkast
ad Kafa
samfarir
daglega
ins fái næði til að þroskast. Dr.
Wilcox segir hins vegar að niður-
stöður rannsóknarinnar renni eng-
um stoðum undir þá kenningu.
Samkvæmt rannsókninni eru fjórð-
ungs líkur á að kona verði þunguð
ef hún og maki hennar hafa sam-
farir daglega, fimmtungs líkur eru
á þungun ef þau hafa samfarir
annan hvern dag en líkurnar eru
einungis 10% ef þau sofa saman
einu sinni í viku.