Morgunblaðið - 03.02.1996, Síða 8

8 C LAUGARDAGUR 3. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
ÓMANTÍSKI tíminn í
^ tónlistarsögunni var
■ draumatími píanó-
áhugamanna því þá
urðu mörg helstu píanó-
M verk tónbókmenntanna
■A m til og tónskáld kepptust
við að nýta sér mögu-
leika hljóðfærisins sem
þá hafði náð hápunkti í hljómstyrk og tónfeg-
urð. Ahugsamir rekast þó snemma á það að
í takt við útgáfu á sígildri tónlist almennt eru
menn alltaf að gefa aftur og aftur út sömu
tónlistina með nýjum flytjendum. Vitanlega á
slíkt rétt á sér því á fjölmörgum þeirra diska
má heyra að píanóleikarinn hefur fundið nýja
leið að hjarta verksins eða lítur það allt öðrum
augum en þeir sem áður hafa tekið það upp.
Því verður samt ekki neitað að fátt er skemmti-
legra en komast yfir geisladisk þar sem heyra
má glæsilegan píanókonsert eftir óþekkt eða
gleymt tónskáld leikinn af listfengi, fími og
tilfinningu. Breska útgáfan Hyperion, sem
hefur haslað sér vöil með útgáfu á sjaldheyrð-
um verkum eða gleymdum frá miðöldum fram
á þennan dag, hefur náð langt í útgáfu á sam-
felldum röðum með verkum eftir ákveðin tón-
skáld eða tengd ákveðnum tímabilum. Þannig
er Liszt-útgáfuröð fyrirtækins, sem komin er
í 37. bindi og annað eins eftir, fræg og heildar-
útgáfa á sönglögum Schuberts, sem komin er
í 25. bindi, hefur hlotið verðlaun víða um heim.
Með skemmtilegri útgáfuröðum Hyperion er
þó röð með rómantískum píanókonsertum eftir
ýmis tónskáld. Umsjónarmaður þeirra útgáfu
er Mike Spring.
Við Mike Spring mælum okkur mót í Wig-
more Hall, bráðfallegum tónleikstað, sem Hyp-
erion hefur meðal annars tekið upp plötur í,
en Spring, sem er önnum kafinn, vildi sjá þar
ungan rússneskan píanóleikara sem vakið hef-
ur mikla athygli undanfarna mánuði.
Spring er á fertugsaldri en virðist mun yngri,
sérstaklega þegar áhuginn á viðfanginu grípur
hann í miðri setningu og hann ljómar af barns-
legri hrifningu yfir tónskáldi, píanóverki eða
-leikara, en svo tekur bresk siðfágun við; hlý-
leg kurteisi, þess á milli. Hann hefur fengist
við sitthvað á sínum ferli, lærði ungur á píanó
en ákvað að verða heimspekingur. Sú ákvörð-
un entist ekki nema hálfa skólaönn að hann
fór að vinna fyrir sér sem hreingerningamað-
ur, barþjónn og rafsuðumaður á olíuborpalli.
Á endanum sneri hann sé aftur að náminu og
valdi þá að nema tónlistar- og upptökufræði
hjá Tryggva Tryggvasyni, sem þá kenndi í
East Anglia-háskólanum. Þaðan lá leiðin inn
á lagerinn hjá Pinnacle-dreifíngarfyrirtækinu
og síðan til Teds Perrys og fyrirtækis hans,
Hyperion. Þangað var Spring reyndar ráðinn
sem sölustjóri, en ekki til að leggja listrænt
lið, en smám saman fór Perry að treysta á
dómgreind sölustjórans í listrænum málum
með góðum árangri.
Nánast tilviljun
Mike Spring segir að það hafi verið nánast
tilviljun að útgáfuröðin fór af stað. „Hljóm-
sveitarstjóri Skosku ríkisútvarpshljómsveitar-
Ljósmynd/Björg Sveinsdóttir
Mike Spring útgáfustjóri Hyperion fyrir miðju, en honum til hægri handar er
Marc-André Hamelin og Nikolai Demidenko til vinstri.
Rómantísk
píanóverk
innar kom inn í Hyperion
einhverra erinda og þar sem
vjð erum góðir vinir heilsaði
ég upp á hann. í samtali
okkar og Teds kom fram að
hljómsveitin væri að leita sér
að einhveijum verkefnum,
því þetta var á þeim tíma
sem ríkisstyrktar hljómsveit-
ir um allt Bretland þyrftu
að fara að finna sér auka-
tekjur í kjölfar niðurskurðar.
Þá kastaði ég því fram til
gamans að hljómsveitin
hefði útgáfuröð með róman-
tískum píanókonsertum.
Þessu hugmynd féll í svo
góðan jarðveg að ekki varð
aftur snúið.“
Mike Spring segir að hann
hefði séð það fyrir sér að
helst yrðu teknir upp kon-
sertar sem-ekki hafa þegar
verið tekið upp, en eitthvað
þurfti þó að taka upp sem
áður hafði komið út. Vísir
að álíka röð var reyndar til,
því Pearl-útgáfan hafði gefið
úr slatta af rómantískum
píanókonsertum á sínum tíma, „en það verður
að segjast eins og er að þær plötur voru afskap-
lega slæmar og píanóleikurinn ekki góður,“
segir Spring og bætir við að af nógu sé að
taka. „Mér fannst og finnst áríðandi að tón-
skáld gleymist ekki; það muna allir eftir róman-
tísku tónskáldunum Chopin, Grieg, Schumann
og Brahms, en sú árátta að gleyma öllum nema
„meisturunum" er út í hött að mínu mati. Hlust-
endur eru miklu opnari fyr-
ir barokktónlist, því þar er
jafn sjálfsagt að hlusta á
Biber og Bach, en í róman-
tískri tónlist er sífellt verið
að gefa út sömu verk ör-
fárra tónskálda.“ Sem
dæmi nefnir Spring fyrsta
diskinn í útgáfuröðinni, en
á honum voru verk eftir
Moritz Moszkowski og
Ingnazy Paderewski,
„bráðskemmtileg og vel
samin verk með góðum
laglínum," segir hann með
áherslu og bætir við að síð-
an séu í röðinni tveir diskar
með tónverkum eftir Nic-
olai Medtner, sem hann
segir vera með helstu verk-
um píanósögunnar.
Heppin með
píanóleikara
Ýmsir píanóleikarar
koma við sögu í útgáfuröð-
inni og Mike Spring segist
gjarnan vilja fá sem flesta
píanóleikara, því verkin eigi eðlilega misvel við
þá. Meðal píanóleikara eru Nicolai Demidenko,
sem er á samningi hjá Hyperion, Piers Lane,
Steven Hogh, sem hefur verið verðlaunaður
fyrir píanóleik sinn, og síðan Mark-André
Hamelin, sem hefur verið hlaðinn lofí fyrir
ofurmannlega tækni og nákvæmni, en Hyperi-
on gerði nýverið útgáfusamning við hann.
Þannig lék Hamelin inn á disk fyrir Hyperion
Mikil vakning hefur orð-
ið í rómatískri tónlist
fyrri tíma, þá meðal
annars fyrir tilstilli út-
gáfufyrirtækja eins og
Hyperion hins breska.
Hyperion gefur meðal
annars út röð diska með
rómantískum pínaókon-
sertum og upphafsmað-
ur þeirrar útgáfu, Mike
Spring, sagði Árna
Matthíassyni að útgáf-
an hefði hafist nánast
fyrir tilviljun.
píanókonserta eftir Alkan og Henselt, en síðar-
nefnda verkið hefur verið gleymt lengi, því það
þótti of erfitt. (Til gamans má geta þess að
Rubinstein fékk afrit af verkinu hjá Henselt
og endusendi síðan með þeim orðum að það
væri ekki hægt að spila það; Henselt hlyti’að
vera með vanskapaðar hendur.) Spring segir
og að útgáfan hafi verið heppin með píanóleik-
ara, en hann segir að menn hafi yfirleitt tekið
því vel að taka þátt í röðinni og áhuginn auk-
ist eftir því sem bætist í hana. „Það er að vísu
algengt að menn nenni ekki að læra og æfa
verk sem eru svo tekin upp og aldrei leikin
eftir það, en það er von mín að eftir því sem
röðin styrkist eigi einhver þessara verka eftir
að komast á efnisskrá hljómsveita og einleik-
ara um allan heim,“ segir hann með áherslu,
en þess má geta að eftir að Hyperion gaf út
Medtner-verkin jókst til muna áhugi á tón-
skáldinu og segja má að orðið hafi eins konar
Medtner vakning, en hann hefur staðið lengi
í skugga landa síns og vinar, Rakhmanínoffs.
Fimm hundruð
konsertar
Mike Spring segist sífellt vera að leita að
verkum til að taka upp, en hann á ekki von á
að þau þrjóti á næstu árum. Hann segist þeg-
ar vera búinn að leggja drög að næstu fimm
diskum eða svo, einn sé búið að taka upp',
annar verði tekinn upp á næstu dögum og svo
séu fleiri upptökur á dagskrá síðar á árinu.
Ekki telur hann að það standi í neinum að
kaupa sér alla röðina, „það getur ekki talist
mikið að kaupa fjóra til fímm diska á ári,“
segir hann, „en vitanlega getur verið erfítt að
bytja,“ bætir hann við eftir smá þögn og hlær
við, en fyrir skemmstu kom út tólfti diskurinn
í röðinni, með píanókonserfum eftir tvö bresk
tónskáld; Hubert Parry og Charles Villiers
Stanford, en hvorugur konsertinn hefur áður
komið út og Parry-konsertinn hefur meira að
segja aldrei verið gefinn út, þótt hann hafi
verið tilbúinn til útgáfu.
„Ég álpaðist eitt sinn til að segja að til
væru um átta hundruð píanókonsertar sem
fella mætti undir skilgreininguna rómantík og
fékk bágt fyrir því það skrifaði mér bandarísk-
ur safnari sem náði ekki upp í nefið á sér fyr-
ir reiði; sagði að hann vissi allt um þetta og
þeir væru ekki nema fímm hundruð. Þó sú
tala sé rétt sér hver í hendi sér að ekki verðum
við uppiskroppa með verk á næstunni,“ segir
Spring, „þótt ekki séu allir konsertarnir þess
verðir að gefa þá út“.
Spring segist fá grúa ábendinga frá tónlist-
aráhugamönnum, en þeir séu flestir þá að
benda á verk sem hann hafði þegar undir hönd-
um eða þekki vel til. „Ég er það mikill grúsk-
ari,“ segir hann, „að ég hef sennilega meiri
yfirsýn en flestir aðrir þegar rómantísk píanó-
tónlist er annars vegar. Aðalvandamálið er því
ekki að fínna verk til að gefa út, heldur er
það oft að fínna verkið allt. Yfírleitt er auð-
velt að finna píanóhlutann en merkilega oft
vantar hljómsveitarkaflann og erfitt að hafa
upp á honum,“ segir Mike Spring og er þar
með rokinn inn að hlusta á píanóleikarann, sem
er rétt að hefja leik sinn.
„Dýrð Krists“ í
Hallgrímskirkju
Hörður Áskelsson og Jónas Tómasson.
Morgnnblaðið/Þorkell
TÖNLIST
Ilallgrímskirkja
ORGELLEIKUR
Tónleikar á vegum listvinafélags
Hallgrímskirkju. Hörður Áskelsson
organisti flutti verk eftir Jón Leifs,
Jón Nordal og Jónas Tómasson.
Sunnudagskvöld 28. janúar.
TÓNLEIKAR á vegum listvinafé-
lags Hallgrímskirkju voru haldnir á
sunnudagskvöld í Hallgrímskirkju
Hér var um að ræða stórviðburð þar
sem efnisskrá þessara tónleika sam-
anstóð eingöngu af íslenskum nú-
tímaverkum fyrir orgel, sem Hörður
Áskelsson organisti flutti á Klais-
orgel kirkjunnnar. Eitt verkanna, það
stærsta á efnisskránni, var hér flutt
í fyrsta sinn í Reykjavík. Slíkt efnis-
val á orgeltónleikum er að vísu ekki
einstakt en er samt nógu sjaldgæft
til að vera eftirtektarvert og skapa
forvitni og eftirvæntingu.
Aðeins þijú verk voru á efnis-
skránni, eitt verk eftir hvert af þrem-
ur stórum nöfnum íslenskrar tónlist-
arsögu þessarar aldar. Verkin voru
spiluð í þeirri tímaröð sem þau voru
samin, eins og svo oft er viðhaft.
Fyrst bar fyrir eyru þijá sálmafor-
leiki, Op.16, eftir frumkvöðulinn Jón
Leifs. Þessi verk eru, að minnsta
kosti enn sem komið er, sjaldheyrð
á orgeltónleikum - þótt vænta megi
breytingar á því eftir að einn þeirra
var notaður í nýlegri kvikmynd um
ævi og tónskáldsferil Jóns Leifs.
Forleikimir eru allir stuttir og gjör-
ólíkir - frá einfaldleika tvísöngs í
fyrsta forleiknum yfir í afar erfiða,
hraða og skreytta fylgilínu í öðrum
forleik og krassandi tónklessur í þeim
þriðja.
Flutningur verksins var að öllu
leyti sannfærandi. Raddaval Harðar
í „Mín lífstíð er á fleygiferð" hljóm-
aði vel og skapaði hljóm sem var
greinilega áþekkur þeim hljómheimi
sem við þekkjum frá öðrum verkum
Jóns Leifs. „Pleno“ orgel sem notað
var í síðasta sálmforleiknum „Allt
eins og blómstrið eina“ sýndi mikið
næmi í raddavali - sem er kannski
ekki að undra þar sem við orgelið
sat organisti kirkjunnar - þannig
að þetta stykki, sem kann að hljóma
undir öðrum kringumstæðum sem
hreinasti hljómagrautur, var allt í
einu orðið skiljanlegt sem tónlist.
Frá lítið þekktu verki eftir Jón
Leifs var farið í það verk sem virðist
vera hvað þekktast og oftast spilað
af íslenskum samtíma orgelverkum,
„Forspil að sálmi, sem aldrei var
sunginn" eftir Jón Nordal. Flutning-
ur Harðar var að vonum sannfær-
andi þannig að vel komst til skila
sú dulúð, ógnun og óvissa sem verk-
ið býr yfir, verk sem er lítið í sniðum
—
en þrungið tilfínningum.
Hápunktur tónleikanna var frum-
flutningur í Reykjavík á nýju verki
eftir Jónas Tómasson, „Dýrð Krists“,
aðeins tíu dögum eftir að verkið var
frumflutt á ísafirði við vígslutónleika
nýs kirkjuorgels þar.
Verkið er stórt vexti og saman-
stendur af sjö hugleiðingum um texta
úr guðspjöllunum. Þegar svona verk
kemur fram á sjónarsviðið leiðir
maður ósjálfrátt hugann að stórum
orgelverkum Olivier Messiaens, þar
sem hann samdi iðulega verk, oft í
sjö eða níu þáttum, um dýpstu hug-
ar- og kenniefni kristinnar trúar.
Ekki veit ég hvort Jónas hefði stór
verk Messiaens í huga þégar hann
valdi efnivið og samdi þetta nýja
verk, en í öllu falli yrkir Jónas hér
á eigin tónmáli, ekki sem endurómur
af neinum öðrum.
Innri viðfangsefni verksins eru
fjölbreytileg og mikilfengleg í hæsta
lagi — ekkert minna en ummyndun
Krists, Faðir vor, Agnus Dei og ann-
að svipað efni.
Á undan flutningi sérhvers þáttar
las séra Karl Sigurbjörnsson viðkom-
andi texta úr guðspjöllunum. Þessi
lestur undirbjó huga hlustandans svo
vel fyrir þá tónlist sem á eftir kom
að manni fínnst þetta fyrirkomulag
á flutningi verksins vera að öllu leyti
tilvalið og verður vonandi alltaf við-
haft við flutning þess.
Fyrsti þáttur verksins, „Minn elsk-
aði sonur", greip strax alla athygli
hlustandans. Hann virkaði svo magn-
aður — og svo stuttur! Ekki veit ég
hvort það var í raun og veru stutt
en þannig virkaði það svo að hlus-
tandinn var skilinn eftir, óþreyjufull-
ur að heyra meira. Hljómar í öðrum
kafla „Vínviðurinn og greinarnar“
voru frumlegir og sérstaklega for-
vitnalegir, svo og taktskipan.
Hver kaflinn rak annan sem hver
fékkst við sitt viðfangsefni. Óneit-
anlega hvarflaði sú spurning að
manni hvað og hversu mikið er hægt
að segja í tónlist um bæn Drottins,
Faðir vor. Hér er yrkisefnið svo hyl-
djúpt að það er varla á færi neins
lifandi manns að tjá sig um það í
tónum. En sköpun Jónasar er svo
sannarlega áhugaverð, og kallar á
fleiri tækifæri til að heyra þennan
þátt — tækifæri sem væntanlega
gefst við messuhald í Hallgríms-
kirkju á næstunni.
Lokaþáttur verksins er hugleiðing
um Agnus Dei, Lamb Guðs. Efnið
fær óhefðbundna meðhöndlun hjá
Jónasi og hefst á kraftmiklu ávarpi
sem vitnar í upphafstóna fyrsta þátt-
arins, en er þó umbreytt og nú orðið
skýrara. Síðan tekur við sálmalag,
sennilega frumsamið, guðdómlegt í
einfaldleika sínum. Sálmalagið er í
hreinum C-dúr tón og endar á hend-
ingu þar sem laglínan sígur í einföld-
um skrefum niður um heila áttund.
Sálmalagið fær síðan meðhöndlun í
tilbrigðaformi, fýrst einfalt og svo
flóknara, sífellt þéttara og þéttara,
þangað til þátturinn og verkið endar
á tilkomumiklu tokkötu (snertistykki)
þar sem hægt er að heyra sálmalagið
í hamagangi tónanna og á meðan er
hægt að greina lokahendingu sálma-
lagsins ummyndast í kraftmikinn
lækkandi tónstiga í fótspili orgelsins.
Endirinn er kraftmikill eins og vera
ber en er þó óneitanlega nokkuð á
skjön við hefðbundna túlkun á hug-
myndinni „Lamb Guðs“.
Stórt nýtt verk heyrðist hér í
Reykjavík í fyrsta gkiptið. Verkið er,
eftir því sem ég kemst næst, stærsta
einleiksverk sem hér hefur verið sam-
ið fyrir orgel, og markar því ákveðin
tímamót. Með þessum tónleikum
sýndi og sannaði organisti Hallgríms-
kirkju hversu vel hann þekkir hljóð-
færi kirkjunnar og um leið hversu
dyggilega hann ástundar og þjónar
listsköpun samtímamanna sinna.
Douglas Brotchie