Morgunblaðið - 04.02.1996, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 4. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MANNLÍFSSTRAUMAR
Flumbrað í
ferðamálum
Osnortið land,
þakið sjopp-
um! Ætli ferða-
mannakynningin
fyrir ísland þurfi í
framtíðinni að
hljóma á þessa leið? Ýkjur að
vísu. En... Það sem gárar sinnið
eru áform norðanmanna um
viðamikla ferðamannamiðstöð á
Hveravöllum, á hinu „ósnortna"
hálendi miðju. Ferðamannamið-
stöð sem verður að hafa þau
umsvif að hún beri sig og veiti
tekjur. Enda talað um bílastæði,
baðlaug, íbúðir fyrir starfsfólk,
bensínstöð, sali, jafnvel smáhýsi.
Nú virðumst við, þetta kappsama
fólk og óforsjála, ætla að fara
af sama ofurkappi í nýja bjarg-
ráðið, ferðamennskuna, eins og
við rukum stefnulaust áfram í
refaræktinni og fískræktinni.
Grunnspurningin er: Ætlum við
að útbía hálendið með skyndi-
bitastöðum, mótelum, bensín-
stöðvarsjoppum og minjagripa-
sölum, svo að það hætti að vera
lítt snortið eða eiga til nútíðar
og framtíðar
sérstæðar og
einstakar víð-
áttur með
adráttarafli á
erlent og inn-
lent ferðafólk
umfram
ræktuðu þétt-
býlu löndin
með neti af
hraðbrautum
og þjónustu-
stöðum?
Kvartað er
undan mark-
miðsleysi í
ferðaþjónustu og boðuð stefnu-
mörkun. Þetta er auðvitað fyrsta
spurningin sem þar þarf að svara
- áður en það er orðið um sein-
an. Nú eru blikur á lofti. Á
Sprengisandi er kominn vísir
að móteli og á Kili eru Hveravell-
ir í bráðri hættu, ef við viljum
hið fyrra. Það verður nefniiega
ekki aftur snúið ef aðilar með
gróðaglampa í augum skella nið-
ur sjoppum af ýmsu tagi um leið
og lítt snortna náttúran er farin
að draga þangað ferðafólk. Þar
liggur munurinn -á spám hag-
fræðinga í efnahagsmálum og
umhverfísfólks um framvindu
lífsgæða að ef spár hagfræðinga
rætast ekki geta þeir gefið skýr-
ingar í vanáætlunum eða gjald-
eyrishrapi og byijað upp á nýtt,
en lítt snert náttúra verður ekki
búin til á ný.
Sú magnaða víðátta í strjál-
býlu landi, þar sem maðurinn
hefur lítt hróflað við náttúrunni,
er aðdráttaraflið sem við trúum
að sé svo fágæt að draga muni
að túrista í samkeppninni við
önnur ferðamannalönd. Spáð er
að þjónusta við ferðafólk sé sá
vaxtarbroddur í íslensku at-
vinnulífí sem vænlegastur sé.
Er þegar farið að rætast. Auðvit-
að ætlum við að selja þessu fólki
gistingu og þjónustu. En þar sem
hún á heima og hagkvæmt er
fyrir okkur sjálf. Þessi þjónusta
á að vera í útjöðrum þessara
eftirsóttu hráu og viðkvæmu
óbyggða, niður á láglendinu. Auk
þess sem þar getur hún gefið
mest af sér vegna þess að þar
er fólkið sem á að vinna við hana,
aðdrættir eru ódýrari og auð-
veldari samgöngur. Vaktavinnu-
fólk í óbyggðum hefur reynst dýr
vinnukraftur og ekki líklegt að
hægt sé að halda opnu nema
yfir háannatímann.
Einu sinni vorum við náttúru-
verndarráðsfólk með Eysteini
Jónssyni að skoða staði í hættu
af ágangi ferða-
fólks, eins og Þórs-
mörk og Land-
mannalaugar. Þá
var þetta til um-
ræðu, m.a. að
hreint upplagt væri að setja upp
slíka þjónustu við ferðafólk við
laugina innst í Þjórsárdal fyrir
fólk á leið inn á hálendið svo sem
í Landmannalaugar og um
Sprengisand. Fyrir Kjalveg
mætti hafa hana við Geysi. Sama
að norðan, þar sem Svínvetning-
ar gætu allt eins vel haft sínar
tekjur af henni ef hún væri við
Blönduvirkjunina, þar sem hald-
ið er á hálendið upp úr Böndu-
dalnum. Þar tækju menn bensín,
mat og vistir og gætu gist en
farið dagsferðir eða tveggja
daga ferðir inn á hálendið. Eg
er hrædd um að útlendingahópn-
um á leið frá Akureyri á Kjal-
veg, sem fékk staðgóðan morg-
unverð og tók bita til dagsins í
Varmahlíð, hefði ekki þótt fjalla-
ferðin slíkt ævintýri ef það hefði
ekki verið að halda á öræfí og
auðnir. Eftirvæntingin skapaðist
af því.
Bensínstöðvum og þjónustu-
og giststöðum á að halda í út-
jaðri lítt snortinna öræva. Sú
aðferð að nota litla látlausa skála
með landvörðum á völdum stöð-
um með salernisaðstöðu í þeim
anda sem Ferðafélagshúsin hafa
verið, gætu dugað á hálendinu.
Slíkt fyrirkomulag á raunar al-
veg eins við nær byggð, svo sem
í dagsferðum um Reykjanesfólk-
vang með þjónustunni í Hafnar-
fírði, við Kleifarvatn og viðdvöl-
inni í Bláfjallaskála eða við hita-
veituna í Mosfellssveit á leið að
Tröllafossi um lítt snortið land
i þjónstuna í Hvalfjarðabotni.
Þannig háttar til víða um land,
ferðafólkið gæti keypt alla þjón-
ustu á mörkum þessarar eftir-
sóttu auðlindar sem ósnortin
náttúra íslands er og byggðar-
innar þar sem er vinnukrafturinn
sem hefur af því tekjur.
Það gladdi hjörtu náttúruunn-
enda þegar farið var_í að skipu-
leggja miðhálendi Islands og
samvinnunefnd með fulltrúum
aðliggjandi héraðsnefnda og for-
manni frá umhverfisráðherra
tók að vinna að því að afmarka
skipulagssvæði miðhálendisins.
Markah'na hefur verið skilgreind
í samráði við fulltrúa heima-
manna. Skipulagsstjóri segir að
fyrsta tillaga að landnotkun
verði kynnt vorið 1996 og loka-
tillaga auglýst árið 1997. Er
ekki botninn á öllu saman þó
suður í Borgarfírði ef skipulags-
stjórn og umhverfisráðherra
leggja blessun yfir svo afdrifa-
ríka ákvörðun á Hveravöllum,
áður en sá grundvöllur er Iagður
hvar og hvernig þjónustan verð-
ur sett niður? Stefnumörkunin
yrði þá bara uppákoma ákafa-
manna. Ætlar ferðamanna-
bransinn að verða sama
flumbrugangi að bráð og fisk-
eldið og refaræktin?
Gárur
eftir Elínu Pálmadóttur
ÁN V^ÖSVXl^A/By^ngareglugerb
Endurbætur á
gömlu húsnæði
Með lögum skal
land byggja
TIL hvers höfum við lög og reglu-
gerðir ef við förum ekkert eftir
þeim? Það er furðulegt að menn
skuli ekki geta farið eftir lögum
um aðgengi, meðan mönnum finnst
sjálfsagt að fara eftir öllu öðru í
byggingalögum.
Stefna stjórnvalda hefur verið,
þau tuttugu ár sem ég hef
fylgst með þessum málum, að allar
opinberar byggingar skuli gera að-
gengilegar öllum, en lítið hefur far-
>ð fyrir efndum.
hreyfihamlaðra og bæta aðgengi í
réttu hlutfalli við stærð aðgerðar.
En hvað með gamalt friðað hús-
næði? Hve miklu er hægt að breyta
án þess að skemma heildarhönnun
hússins? Hér verður að hafa í huga
til hvers húsið var byggt og til hvers
það skal notað.
Erlendis þar sem ég hef skoðað
gömul hús er greinilegt að þær
. breytingar sem ráðist er í eru alltaf
samkvæmt þeirri hugsun að „allir
geti notið og notað húsið í samræmi
við tilgang þess“. Breytingar skýrar
og ekki faldar sem „gamalt verk“,
heldur fyrst og fremst lögð áhersla
á notagildi breytinganna. Þannig
eru settar upp lyftur utan á svo að
sem minnst raskist innra skipulag
hússins, en gefur öllum möguleika
á að nýta það. Sett eru upp aðgengi-
leg salerni í herbergjum sem ekki
eru nauðsynleg til fullnýtingar
hússins og ef með þarf eru breikk-
aðar dyr með sem minnstum útlits-
breytingum.
VÍSINDI/Hvab veldur fjölbreytniþróunar?
Sprenging á kambrtum
LÍFIÐ á jörðinni stendur aldrei í
stað. Fram koma ný lífsform og
önnur hverfa af sjónarsviðinu. Jarð-
sagan geymir langa sögu þess lífs
sem frá upphafi hefur skreytt jörð-
ina. Saga þessi er þó ekki samfelld
þar sem leifar lífveranna varðveit-
ast misvel í jarðlögunum. Eitt af
því sem lengi hefur verið vísinda-
mönnum ráðgáta er óvenju tíð
framkoma nýrra lífsforma á kambr-
íum tímanum. Þróun þessi var svo
hröð að í lok tímabilsins var tilkom-
in sú líkamsbygging sem enn í dag,
rúmum 500 milljón árum síðar, ein-
kennir flesta hryggleysingja. Svo
merkilegt er þetta fyrirbæri að tal-
að er um „kambríum sprengjuna".
Nýlega hafa þrír vísindamenn sett
fram nýja tilgátu sem skýrt gæti
þessa hraðvirku framkomu nýrra
líftegunda. Hún byggist á tilvist
frumuhóps sem venjulega er óvirk-
ur á Iirfustigi dýra, en gegnir mikil-
vægu hlutverki í endanlegri þróun
fullvaxta dýrs.
að eru fyrst og fremst hörðu
hlutar líkamsleifanna, s.s.
bein og skeljar, sem varðveitast
sem steingervingar í jarðlögunum.
Dýr sem gerð eru
nær eingöngu ur
mjúkvefjum skilja
oftast lítið eftir sig
í jarðlögunum.
Það er einungis
undir sérstökum,
frekar sjaldgæf-
um kringumstæð-
um, að mjúkir vef-
ir dýra varðveitist yfir jarðsöguleg-
eftir Sverrir
Olafsson
„VÖTNIN verði kvik af lifandi skepnum.“
an tíma. Þetta getur hinsvegar
gerst ef dýrið grefst hratt, ef jarð-
lögin eru snauð af súrefni og þar
af leiðandi örverum og öðrum hræ-
ætum og ef svæðið verður fyrir litlu
jarðraski. Árið 1909 rakst banda-
ríski fjölvisindamaðurinn Charles
Doolittle Walcott á jarðlagafund
sem varðveist hafði undir þessum
kringumstæðum. Walcott fann frá-
bært safn vel varðveittra lindýra
frá því fyrir 570 milljón árum.
Fundur þessi sem átti eftir að hafa
mikil áhrif á hugmyndir stein-
gervingafræðinga sýndi að á þess-
um tíma voru næstum öll þekkt
byggingarform hryggleysingja
komin fram á sjónarsviðið. En
hvaða ferlar eða fyrirbæri voru það
sem stuðluðu að framkomu jafn
margbreytilegs lífs á jafn skömm-
um tíma?
Steingervingafræðingar rann-
saka venjulega leifar fullvaxinna
lífvera, einfaldlega vegna þess að
flestar lífverur eru fullvaxnar þegar
þær deyja. Vísindamennirnir þrír
telja að þróun skordýralirfa sé lyk-
illinn að skilningi á tilkomu fjöl-
skrúðugra lífforma á kambríum
tímabilinu. Flest skrápdýr, til að
mynda, þróast fyrst í lirfur sem eru
minna en einn millimetri í þver-
mál. Lirfurnar samanstanda af
ég leið á lögreglu-
stöðina við Hverf-
isgötu, en þangað
þarf hinn almenni
borgari að sækja
ökuskírteini, vega-
bréf og borga
sektir, svo eitt-
hvað sé nefnt. Þetta er ekki svo
gömul bygging, byggð einhvern
tímann í kringum 1970. Fyrsta
hindrunin blasir strax við; nokkrar
tröppur og enginn möguleiki að
gera vart við sig öðruvísi en að bíða
og vona að einhver miskunnsamur
Samveiji eigi þarna leið um! Þegar
inn er komið kemur í ljós að af-
greiðslan er á fyrstu hæð, en það
er líka lyfta. Að vísu er lyftan svo
lítil að ég efast um að hún tæki
stóran rafknúinn hjólastól.
Þeir sem vinna þama, lögreglu-
þjónarnir, eru afskaplega hjálplegir
og eins og flestir sem ég hef kynnst,
vilja þeir allt fyrir mann gera, en
það breytir ekki þeirri staðreynd
að maður gæti þurft að bíða lengri
tíma eftir aðstoð og þá í hvaða
veðri sem er.
Ég er næsta viss um að húsið
þarfnast orðið töluverðrar lagfær-
ingar og er þá gráupplagt að drífa
í að laga aðgengið í leiðinni og trúi
ég því ekki að arkitekt hússins sjái
ekki leið til að lagfæra þetta „smá-
ræði“.
Skrýtla?
Önnur bygging mun eldri, en líka
óaðgengileg, er Þjóðminjasafnið.
Hér eru menn vel meðvitaðir um
annmarka byggingarinnar og því
er skilti við hliðina á tröppunum
með alþjóðlegu merki fatlaðra. Á
skiltinu em þeir fatlaðir sem óska
inngöngu hvattir til „...að hafa sam-
band við safnvörð“. Hvernig er ekki
sagt og virkar þetta því á mann
eins og léleg skrýtla!
Þegar eldra húsnæði. er lagfært
eða endurbætt skal samkvæmt
byggingareglugerð taka tillit til
eftir Guómund
Mugnússon