Morgunblaðið - 06.02.1996, Side 20

20 ÞRIÐJUDAGUR 6. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Undirstaða
alls í mann-
legu samfélagi
*
Verðlaun úr Menningarsjóði VIS voru veitt
í fyrsta sinn í gær. Orri Páll Ormarsson
var viðstaddur athöfnina í Listasafni íslands
og ræddi við verðlaunahafana.
Morgunblaðið/Kristinn
VERÐLAUNAHAFARNIR Jón Ásgeirsson, dr. Jórunn Erla Ey-
fjörð og Róbert Amfinnsson bera saman bækur sínar.
JÓN Ásgeirsson þakkaði fyrir sig með því að flytja lag úr ópem
sinni Galdra-Lofti ásamt Lofti Erlingssyni söngvara sem nýkom-
inn er heim frá námi í Englandi.
JÓN Ásgeirsson tónskáld, Ró-
bert Amfínnsson leikari og
dr. Jórunn Erla Eyfjörð sam-
eindaerfðafræðingur hljóta
verðlaun úr Menningarsjóði VÍS
1996. Var þetta tilkynnt við hátfð-
iega athöfn í Listasafni íslands f
gær. Forseti íslands, frú Vigdís Finn-
bogadóttir, afhenti verðlaunin.
Menningarsjóði VÍS var komið á
fót í tilefni fimm ára afmælis félags-
ins á liðnu ári og er þetta í fyrsta
sinn sem úthlutað er úr sjóðnum.
Er tilgangur hans að verðlauna og
styrkja þá íslenska einstaklinga sem
skara fram úr á sviði lista og vísinda
svo og að styðja hvers konar al-
menna menningarstarfsemi. Mark-
miðum sjóðsins hyggst Vátrygginga-
félag íslands ná með því að veita til
hans að minnsta kosti 5 milljónum
króna á ári hveiju.
Ingi R. Helgason stjómarformaður
VÍS, sem gerði grein fyrir verðlaun-
unum, sagði meðai annars í ávarpi
sínu að menningin í öllum sínum
víddum og margbreytileik væri und-
irstaða alls í mannlegu samfélagi.
„Hefur svo verið og verður. Menning-
in flyst milli kynslóðanna af því að
menningarverðmætin lifa ætíð þann
er skóp þau og ný kynslóð fær að
njóta hinnar réttnefndu menningar-
arfleifðar. Menningin þróast f takt
við þróun atvinnulífsins, sem við
höldum uppi til að fullnægja þörfum
okkar, hún er afurð þess um leið og
hún er gagnverkandi aflgjafí þess.“
Sækja til menningarinnar
Ennfremur sagði Ingi: „Við finn-
um það í VÍS, hversu mjög við þurf-
um að sækja til menningarinnar og
hversu mjög við njótum ávaxta henn-
ar í lífí okkar og starfí. Ekki bara í
vísindum og tækni, sem við erum
að reyna að tileinka okkur á hverjum
degi, heldur og ekki síður í hinum
fjölmörgu listgreinum, sem auðga
anda okkar og veitir okkur þrek til
dáða og starfa. Hvað liggur því
beinna við en að við reynum að þakka
fyrir okkur?“
Hæsta upphæðin sem veitt var úr
sjóðnum, ein milljón króna, féll Jóni
Ásgeirssyni tónskáldi í skaut en hann
hefur, að sögn Inga, verið fyrirferð-
armikill sem tónskáld, tónlistarkenn-
ari og gagnrýnandi á tímum mikillar
grósku í íslensku tónlistarlífí.
„Mikla þökk eiga frumkvöðlar
þeirrar vakningar í tónlistarlífí þjóð-
arinnar, sem varð á fyrri hluta þess-
arar aldar, mennirnir, sem unnu úr
þessum efnivið, juku við hann _og
þróuðu á undraverðan hátt. Jón Ás-
geirsson er lærisveinn þessara frum-
kvöðla og tónmálið í verkum Jóns á
sér djúpar rætur í íslenskum þjóðlög-
um. Athuganir Jóns á ýmsum tón-
ferliseinkennum íslenskra þjóðlaga
hefur hann dregið saman í eitt og
einkenna tónstíl Jóns. Á því sviði eru
áberandi mikill fjöldi margvíslegra
raddsetninga á þessum sérkennilega
og frumstæða menningararfí okkar
íslendinga," sagði Ingi.
í máli stjómarformannsins kom
fram að verðlaunin úr Menningar-
sjóði VÍS til Jóns Ásgeirssonar væru
að vísu viðurkenning og þakkir fyrir
það, sem hann hefði gert, en væru
þó öllu meiri hvatning til hans í þeim
átökum sem hann stæði nú í. Jón
hefur nefnilega samið nýja óperu,
Galdra-Loft, sem verður fmmflutt á
Listahátíð í Reykjavík í júní næst-
komandi. „Og ekki er nóg með það,“
bætti Ingi við. „Hann er byijaður á
nýrri óperu, sem verður Möttulssaga
og þar mun hann einnig styðjast við
sagnaþætti úr Fomaldarsögum
Norðurlanda. Við segjum bara:
Gangi honum vel.“
Mikil yfirlega
Jón Ásgeirsson sagði í samtali við
Morgunblaðið að það væri alltaf
ánægjulegt að fá viðurkenningu fyr-
ir störf sín.
Jón hefur, eins og fram hefur
komið, mörg jám í eldinum um þess-
ar mundir og sagði hann að verðlaun-
in myndu tvímælalaust koma honum
til góða í þeim verkefnum. „Það er
feikilega mikil vinna að fást við tón-
smíðar; þetta er hægferðug vinna
sem krefst mikillar yfirlegu. Fyrir
utan minni verk er ég jafnframt að
fást við fleiri stór verk en óperumar
og er meðal annars hálfgenginn með
klarinettkonsert í þremur þáttum."
Fmmflutningur Galdra-Lofts
verður einn af hápunktum Listahá-
tíðar en óperan er að mestu leyti
byggð á leikverki og kvæðum Jó-
hanns Siguijónssonar. „Það segir sig
sjálft að margt breytist
þegar verki er breytt í ann-
að listform, svo sem leikriti
í ópem. Það tekur til að
mynda miklu lengri tíma
að syngja texta heldur en
að segja fram. Síðan nota
ég jafnframt fjölda ljóða úr kvæða-
safni Jóhanns sem ekki er að finna
í leikgerðinni á Galdra-Lofti. Þá
fækka ég persónum," sagði Jón.
Um Möttulssögu sagði Jón: „Mött-
ulssaga er franskt riddarakvæði sem
fært var í norrænan búning á 13.
öld. Skiptist óperan í þijár sögur:
Norna-Gestur, sem sagður er 300
ára gamall, segir tvær sögur af sjálf-
um sér, auk þess sem hann er með
möttul meðferðis sem sýnir með
hvaða hætti konur em ótrúar mönn-
um sínum. Þessar þijár sögur eru
síðan fléttaðar saman við fleiri at-
burði sem eiga sér stað í tíð Hákon-
ar gamla á miðri þrettándu öld.“
Alvara og alúð
Róbert Amfinnsson fékk 500.000
krónur í sinn hlut en að sögn Inga
vill Menningarsjóður VIS
með þessum hætti í fyrsta
lagi votta honum virðingu
og þakklæti fyrir framlag
hans í leikhúsmenningu
íslendinga í meira en
hálfa öld. í öðru lagi væm
verðlaunin veitt vegna núverandi af-
reka á sviðinu en um þessar mundir
er Róbert í gamalkunnugu gervi
Bastíans bæjarfógeta í Kard-
emommubænum í Þjóðleikhúsinu. Þá
sagði Ingi að verðlaunin væm í þriðja
lagi veitt manninum Róbert Arnf-
innssyni. „Fyrir það, hvemig hann
leggur sig fram í listsköpun sinni,
hvemig hann af alvöru og alúð gegn-
ir hinum ýmsu hlutverkum, og hversu
mikilli birtu hann hefur náð að
bregða upp í umhverfi okkar og hug-
skoti.“
Ingi sagði að Róbert hefði svo
sannarlega leikið sig inn í hjörtu ís-
lensku þjóðarinnar. „Róbert er að
okkar mati nestor meðal íslenskra
leikara og situr á bekk með þeim
Lámsi Pálssyni, Indriða Waage, Val
Gíslasyni og Þorsteini Ö. Stephen-
sen.“
í samtali við Morgunblaðið sagði
Róbert að á slíkum degi væri sér
þakklæti vitaskuld efst í huga. „Við-
urkenningar sem þessi hljóta alltaf
að vera örvandi og ég tel mig ekki
vera neina undantekningu þar á.
Verðlaun koma oft í hlut þeirra sem
em Iifandi í sínu listræna starfí og
taka sjálfa sig alvarlega. Listamenn
hljóta þvi að líta á þetta sem hvatn-
ingu.“ Róbert lætur engan bilbug á
sér fínna þótt hann hafí verið í eld-
línu leikhússins í fimm áratugi. „Þeg-
ar ég lít til baka hefur þetta verið
ánægjulegur róður enda hef ég átt
skilningsríka konu og börn. Starf
leikarans er líka starf sem maður
þarf að hafa ánægju af, annars
myndi maður ekki endast í því, það
er alveg á hreinu,“ sagði Róbert og
bætti við að lífsróðurinn héldi áfram.
„I dag er öldurnar heldur farið að
lægja en maður stendur meðan
stætt er.“
Rannsóknír á
brjóstakrabbameini
Dr. Jómnn Erla Eyfjörð hlaut
einnig hálfa milljón króna úr sjóðnum
fyrir framlag sitt til vísinda en hún
hefur síðastliðin sjö ár stýrt hópvinnu
á Rannsóknastofu Krabbameinsfé-
lags Islands. Hafa rannsóknir þessar
aðallega beinst að bijóstakrabba-
meini, hugsanlegu arfgengi þess,
eðli og orsökum.
„Jómnn Erla og -samstarfsfólk
hennar hafa rannsakað sýni úr yfír
400 bijóstakrabbameinsæxlum úr
íslenskum sjúklingum og sýnt fram
á, að breytingar í geninu P53 í æxlis-
vef tengist slæmum sjúkdómshorf-
um. Greiningin á stökkbreýtingum í
þessu geni getur því haft gildi til að
spá fyrir um framvindu sjúkdóms-
ins,“ sagði Ingi og bætti við: „Á ár-
inu 1995 hefur Jómnn Erla og sam-
starfsfólk hennar samið þrettán
greinar um rannsóknir sínar, sem
allar hafa verið teknar til birtingar
í virtum erlendum vísindaritum."
Jórunn Erla kvaðst vera mjög
ánægð með verðlaunin fyrir hönd
hópsins sem unnið hefur að umrædd-
um rannsóknum. „Þetta er fyrst og
fremst hvatning til að halda áfram
og gera enn betur. Síðan er þetta
líka viðurkenning á gmnnrannsókn-
um en maður heyrir oft að íslending-
ar hafí ekki efni á að stunda vísinda-
rannsóknir, sem ég held að við höfum
þvert á móti ekki efni á að sleppa.“
Að auki hefur Menningarsjóður
VÍS úthlutað verðlaunum að heild-
ampphæð 3 milljónir króna til fjöl-
margra aðila sem sjóðurinn telur að
sinni verkefnum sem til hags og
heilla horfí fyrir íslenskt samfélag,
hvort heldur sem er á sviði lista eða
vísinda, menningar eða atvinnulífs.
Byggðu verðlaun þessi á umsóknum
og verða nöfn verðlaunahafanna ekki
birt opinberlega.
Þurfum aö
sækja til
menningar-
innar
SYNDIRNAR S JÖ
ANNA María Sigurjónsdóttir: Ágirnd.
MYNPLIST
Gallcrí Úmbra
BLÖNDUÐ LJÓSMYNDA-
TÆKNI
Anna Maria Siguijónsdóttir. Opið kl.
14-18 alla daga nema mánud. til 24.
febr. Aðgangur ókeypis.
LEITIN að hinu gullna jafnvægi
í persónuleika sem og samfélagi
mannsins er það viðfangsefni tilver-
unnar, sem væntanlega tekst aldrei
að leiða til lykta. Stöðugar sveiflur
á þessu sviði era ekki aðeins óreglu-
legar, heldur birtast öfgarnar jafn-
vel samtímis á þröngum vettvangi,
þannig að draga mætti lærdóm af
- sem þó gerist sjaldnast. Nú um
stundir glymja samtímis í eyrum
raddir þjóðrembings og alþjóða-
hyggju, en meðalhófið heyrist sjald-
an nefnt; í ríkisútgjöldum fara sam-
an bruðl á einu sviði og níska á
öðru, og virðist þjóðinni nær óger-
legt að finna meðalveginn.
Þessar öfgar birtast einnig hjá
einstaklingnum, og á því byggir
sýning Önnu Maríu Sigurjónsdótt-
ur, sem hún hefur gefíð yfirskriftina
„Höfuðsyndirnar sjö“. Ánna María
stundaði nám í grafískri hönnun og
ljósmyndun í suðurríkjum Banda-
ríkjanna, og Iauk mastersnámi á
síðasta ári; hún hefur tekið þátt í
ýmsum samsýningum og haldið
einkasýningar ytra, en þetta mun
vera fjórða einkasýning hennar hér
á landi.
í stuttum formála bendir hún á
að grisk siðfræði skýri dyggð sem
ákveðið sálarástand: „Þetta ... er
útskýrt sem meðallag tveggja lasta
þar sem annar ræðst af skefjaleysi
og hinn af skorti. Þannig er t.d.
veglyndi meðallag bruðls og nísku.
Höfuðdyggðirnar voru forsjálni,
hugprýði, hófsemi, réttsýni, trú, von
og kærleikur. Syndir voru skil-
greindar sem frávik frá þessu með-
allagi.“ Út frá þessum grunni hefur
hún síðan unnið þau ljósmyndaverk
um syndirnar sjö, sem hér getur
að líta.
Þessar myndir eru unnar með
blandaðri Ijósmyndatækni (silfur
gelatín) þar sem er að nokkra geng-
ið út frá líkamsformum við mynd-
bygginguna, en við nánari skoðun
er það áferð flatanna sem helst
dregur að sér athygli; stundum
minna þeir á hijúfa steinsteypu, í
öðrum tilvikum á ósléttan ís, gam-
alt timbur o.s.frv.; hvítir sveipir
innan um tengja heildirnar saman
með draumkenndum hætti, sem
hentar vel því myndefni (dramb-
semi, ágirnd, óskírlífi, öfund, óhóf,
reiði, leti) sem hér er fengist við.
í verkunum eru fletirnir fylltir
af samverkandi formum, þannig að
nálgast kraðak í sumum tilvikum
(nr. 4, 6), á meðan myndbyggingin
er í góðu jafnvægi og tekur sig
betur út í öðrum (nr. 2, 7). Yfir
flestum svífur blær draumheims og
fjarska fyrir tilstilli litunar mynd-
anna, og falleg umgjörð í sérstökum
römmum á mikinn þátt í að skapa
sýrtingunni þann heildarsvip, sem
hér ræður mestu. Hér eru því að
öllu samanlögðu á ferðinni áhuga-
verð Ijósmyndaverk ungrar lista-
konu, sem hefur alla burði til að
láta að sér kveða í framtíðinni.
Eiríkur Þorláksson