Morgunblaðið - 06.02.1996, Page 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 6. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
VIÐTAL sem Morg-
unblaðið átti við mig og
birtist 6. janúar sl. virð-
ist hafa komið við ein-
hverja lækna. Þar ijall-
aði ég nokkuð um af-
greiðslu ijárlaga, stöðu
ríkisflármála og vanda
í rekstri sjúkrahúsa.
Nokkrir læknar hafa
skrifað í Morgunblaðið
og beint spjótum sínum
að mér. Sumir hafa
gert það málefnalega,
en aðrir verið fjarri því.
Þá hefur hjúkrunar-
framkvæmdastjóri, sem
jafnframt er varaþing-
maður Alþýðuflokksins, notað tæki-
færið og snúið út úr og rangtúlkað
það sem ég hef sagt um vanda al-
þingismanna við gerð fjárlaga. Um-
ræður um heilbrigðismál eru mikil-
vægar, ekki síst þegar ræða þarf
breytingar og hugmyndir um upp-
stokkun og marka þarf farsæla
stefnu til frambúðar.
í Morgunblaðsviðtalinu kom ekk-
ert fram af minni hálfu sem réttlæt-
ir skrif á borð við það sem Gunnar
Ingi Gunnarsson læknir skrifar í
Morgunblaðsgrein, en þar segir
hann: _
— í stað hróss og hvatningar
þarf það (starfsfólk sjúkrahúsa aths.
höf.) aukreitis að hlusta á niðurlægj-
andi aðdróttanir og skammir (let-
urbr.höf.), eins og Sturla Böðvars-
son býður upp á.“
Hvergi í viðtalinu við
mig er að finna „að-
dróttanir eða skammir“
í garð starfsfólks
sjúkrahúsa. Ýmsir
læknar virðast leggjast
í svo harkalega vöm
þegar fjallað er um
hagsmuni þeirra að þeir
svífast einskis. Það
kemur mér vissulega á
óvart. Erum við stjóm-
málamenn þó ýmsu
vanir í rökræðum um
erfíð mál, ekki síst þeir
sem fjalla um ríkisfjár-
mál. Það er tvennt ólíkt
að ijalla um þjónustu á
sjúkrastofnunum eða um íjármála-
stjóm sjúkrastofnana og rekstur
þeirra.
Ég tel mig þekkja rekstur og fjár-
málastjórn sjúkrastofnana allvel eftir
margra ára setu í fjárlaganefnd Al-
þingis og nærri 20 ára setu í stjórn
spítala. Mikilvæga og krefjandi þjón-
ustu sjúkrastofnana þekki ég einnig
bærilega sem faðir eftir að hafa
notið góðrar þjónustu sjúkrahúsa og
heilsugæslustöðva fyrir böm mín og
•sem sjúklingur og aðstandandi sjúkl-
inga sem notið hafa frábærrar þjón-
ustu á Landspítalanum, Borgarspít-
ala, Grensásdeild, Sjúkrahúsi Akra-
ness og St. Franciskuspítala. Ég tel
mig þess vegna geta myndað mér
fordómalausa skoðun á því hvar
rekstur og skipulag heilbrigðisþjón-
ustu geti betur farið.
Forgangsröðun er nauð-
synleg en vandasöm,
segir Sturla Böðvars-
son, sem hér svarar
greinum um rekstur
sjúkrastofnana
Við íslendingar höfum byggt upp
öfluga heilbrigðisþjónustu og
menntað frábært starfslið_ sjúkra-
stofnana, ekki síst lækna. í kjörum
hafa margir þeirra notið forgangs
umfram aðrar stéttir. Það er því rík
ástæða til þess að gera þær kröfur
til þeirra að þeir noti vit sitt og
þekkingu til uppbyggilegrar um-
ræðu þegar þeir fjalla um þjóðfé-
lagsmál og þann vanda sem fylgir
auknum útgjöldum til heilbrigðis-
mála samfara minni tekjum og va.x-
andi lífeyrisgreiðslum með hækk-
andi lífaldri þjóðarinnar.
Hátæknisjúkrahúsin tvö gegna
mikilvægu hlutverki. Staðsetning
þeirra i mesta þéttbýlinu nærri Há-
skóla íslands er eðlileg og ekki til-
viljun. Þau eru hins vegar nokkuð
fjarri þeim hluta þjóðarinnar sem
sinnir einkum fiskveiðum, úrvinnslu
sjávarfangs og landbúnaði ogþarfn-
ast þjónustu. Spítalaþjónusta og
heilsugæsla þarf að vera dreifð með
hæfilegum hætti í landinu og því
hafa litlu héraðssjúkrahúsin verið
byggð upp án þess að þeim sé ætlað
eða geti sinnt því sem eðlilegt er
að hátæknisjúkrahúsin geri. Það
hefur viijað brenna við að ýmsir
talsmenn stóru sjúkrahúsanna hafi
séð sérstaka ástæðu til þess að reka
hom í aðra til varnar eigin stofnun,
einnig og ekki síður talsmenn svo-
kallaðra sérfræðinga. Jafnan fylgja
þá ónot og ásakanir í garð þing-
manna. Slíkt þjónar ekki tilgangi
þegar verið er að fjalla um mikilvæg
mál.
Vöxtur ríkisútgjalda veldur vanda
við skiptingu milli einstakra greina
ríkisrekstrarins þegar tekjur ríkis-
sjóðs eru takmarkaðar. Forgangs-
röðun er því nauðsynleg en um leið
mjög vandasöm. Við forgangsröðun
koma upp mörg sjónarmið og þá
kemur í ljós hveijir vilja vera „vinir
íjárlaga þ.e.a.s. skattgreiðenda,
hveijir vinir sjúklinga og hveijir vilja
vera vinir lækna“ svo ég noti líkingu
iæknisins sem harðast hefur veist
að _mér.
Ég vil að lokum draga fram þau
atriði sem ég tel vera mikilvægust
í umræðu um endurskipulagningu
heilbrigðismála.
• Taka þarf afstöðu til þess hvert
hlutfall útgjalda vegna heilbrigðis-
og tryggingarmála á að vera af
heildarútgjöldum ríkissjóðs.
Hversu stór hluti þeirra ijármuna
eigi að ganga til bótagreiðslna og
hversu mikið til sjúkrastofnana
vegna hjúkrunar- og læknisverka.
• Ákveða verður hvert þjónustustig
einstakra sjúkrastofnana eigi að
vera.
• Heilbrigðisþjónustan fari fram
sem næst fólkinu á heilsugæslu-
svæðum og skipulag hennar miðist
við aðstæður svo sem samgöngur
innan eðlilegra hagkvæmnismarka.
• Efla ber sjálfstæðar læknastöðv-
ar sem reknar séu á ábyrgð eigenda
og geti veitt sjúkrahúsunum aðhald
og vissa samkeppni á sviði rann-
sókna og minni læknisverka. Hinn
fijálsi markaður verði ríkisstofnun-
um aðhald þar sem því verði við
komið í stað þess að málamynda-
samkeppni sé á milli ríkisrekinna
stofnana.
• Heilsugæslustöðvar á þéttbýli
höfuðborgarsvæðisins verði einka-
væddar og samið um hlutverk þeirra
við forvarnir, vaktþjónustu og kaup
á þjónustu sem þær veita sjúku fólki.
• Heilbrigðis- og tryggingaráðu-
neytinu verði skipt upp í tvö ráðu-
neyti.
• Heilbrigðisráðuneyti fari með
heilbrigðis- og forvarnarstörf og
rekstur þeirra stofnana sem ríkið á
og rekur með beinum framlögum.
• Tryggingaráðuneytið fari með öll
bóta- og tryggingamál (Trygginga-
stofnun) og semji við heilbrigð-
isráðuneyti, einkastofnanir og aðra
um kaup á þjónustu og sjái um
bótagreiðslur samkvæmt almanna-
tryggingalögum.
• Ríkisspítalarnir stóru hafi á hendi
faglega umsjón með samstarfi
sjúkrastofnana sem eru á föstum
fjárlögum. Markmið með því sam-
starfi verði að sjá til þess að sú
aðstaða sem þegar hefur verið
byggð upp í landinu í sjúkrahúsun-
um megi nýtast sem best og verði
sjúku fólki aðgengileg svo sem kost-
ur er. Jafnframt verði hagkvæmustu
kosta leitað við rekstur með skýrari
verkaskiptingu og sérhæfingu
sjúkrastofnana.
Það er von mín að þessar línur
veki umræður hjá læknum og öðrum
sem hugleiða rekstur og skipulag
heilbrigðisþjónustu í landinu. Og
skýri afstöðu mína fyrir þeim sem
hafa lagt sig fram við að rangtúlka
orð mín og afstöðu til þess vanda-
sama verks sem er að skipta tak-
mörkuðum fjármunum ríkissjóðs.
Höfundur er alþingismaður fyrir
Sjálfstæðisflokkinn á Vesturiandi
og varaformaður fjárlaganefndar.
Vinir fjárlaga
eða vinir lækna
Sturla Böðvarsson
Ungt fólk og sjálfboðavinna
Landnemar nútímans
Jóhanna Sveinbjörn
Þórdórsdóttir Dagnýjarson
AÐ undanförnu hef-
ur umræðan um mál-
efni ungs fólks ein-
skorðast að mestu við
vímuefni, ofbeldi og
atvinnuleysi. Atvinnu-
möguleikar eru ekki
eins miklir og áður fyrr
og erfitt er að afla sér
þeirrar reynslu sem
krafist, er á vinnu-
markaðnum.
Vinna er okkur ís-
lendingum hugleikið
fyrirbæri. Við teljum
okkur vinnusama þjóð
og kvörtum frekar yfir
lágum launum en vinn-
unni sem slíkri. Þó
erum við ekki alltaf meðvituð um
þá vinnu sem unnin er í samfélag-
inu, án þess að laun séu tekin fyr-
ir, því við höfum tilhneigingu til að
líta fram hjá slíkum störfum. Flest-
um er þó ljóst að heimilisstörf eru
mun stærra framlag til samfélags-
ins en hagtölur sýna. Þeir eru færri
sem gera sér grein fyrir hve hátt
hlutfall samfélagsþjónustu er unnið
í sjálfboðavinnu. Nýgerð könnun í
tíu löndum Vestur-Evrópu sýndi að
um helmingur starfa að félagsleg-
um málum er unninn í sjálfboða-
vinnu.
Á undanförnum árum hefur orðið
athyglisverð þróun á starfsvett-
vangi sjálfboðaliða. Ungu fólki
gefst nú í auknum mæli tækifæri
á að afla sér reynslu og auka víð-
sýni með dvöl erlendis við sjálfboða-
liðastörf. Á íslandi er hugtakið
sjálfboðavinna lítt þekkt, þó margir
starfi með þeim hætti að áhugamál-
um sínum á vegum frjálsra félaga-
samtaka á borð við íþróttafélög,
björgunarsveitir, líknarfélög og
ýmis réttindasamtök. Sjálfboða-
vinna hefur þannig verið þrengra
skilgreind á íslandi en annars stað-
ar í Evrópu. Erlendis hefur lengi
tíðkast að fólk vinni í sjálfboðavinnu
að ákveðnu verkefni, til lengri eða
skemmri tíma, með svipuðum hætti
og um launuð störf væri að ræða.
Samkvæmt því er sjálfboðavinna
það að einstaklingur, að eigin frum-
kvæði, vinnur að ákveðnu verkefni
í tiltekinn tíma án þess að krefjast
launa, en er séð fyrir fæði, hús-
næði og vasapeningum.
Hvað hvetur fólk til að starfa um
tíma í sjálfboðavinnu? Ævintýra-
þrá!? I raun er um könnunarleiðang-
ur að ræða, þar sem einstaklingur-
inn kannar sjálfan sig og aðra.
Sjálfboðavinna er þannig upp-
spretta nýrra hugmynda. í starfinu
fá sjálfboðaliðarnir yfirsýn yfir fé-
lagslegar aðstæður og menningu
sem er þeim framandi. Þetta veitir
þeim aukna þekkingu, þroskar per-
sónuleika þeirra og vekur ábyrgðar-
kennd innan eigin samfélags. Þjóð-
félagið hefur hag af því að fá nýjar
hugmyndir frá sjálfboðaliðum og
þessi samvinna stuðlar að nýsköp-
un.
Vegna mikilvægis sjálfboðavinnu
hafa Sameinuðu þjóðirnar helgað
5. desember ár hvert sjálfboðaliðs-
starfi. 5. desember síðastliðinn
komu saman á ráðstefnu í Brussel
fulltrúar frjálsra félagasamtaka frá
flestum ríkjum Evrópu (Non-
Govemmental Organizations, sam-
tök rekin án gróðamarkmiða og án
ríkisafskipta). Umræðan snerist um
hver yrði þáttur sjálboðaliðastarfa
í samfélagi framtíðarinnar. Þeir
sem stóðu að ráðstefnunni í Brussel
voru Evrópusambandið, Evrópuráð-
ið, UNESCO og Evrópusamtök
fijálsra félagasamtaka, sem ein-
beita sér að sjálfboðaliðastarfi.
Fulltrúi frá Alþjóðlegum ung-
mennaskiptum (AÚS) sótti ráð-
stefnuna í Brussel. Edith Cresson
fyrrvérandi forsætisráðherra
Frakklands og núverandi stjórnar-
maður í framkvæmdastjórn Evr-
ópusambandsins (stjórnandi
menntamála, starfsþjálfunar og
æskulýðsmála) setti ráðstefnuna.
Cresson lagði mikla áherslu á mik-
iivægi sjálfboðaliðsstarfs fyrir lýð-
ræðissamfélög. Hún sagði slík
störf auka félagslega samheldni
og vera nokkurskonar „samfélags-
lím“.
Á ráðstefnunni kom einnig fram
að sjálfboðaliðastarf væri nauðsyn-
legt til að veita fólki innsýn í ólíka
þætti samfélagsins án þess að um
eiginlega starfskynningu væri að
ræða. Þó að þeir sem vinna sjálf-
boðaliðastarf fái einhveija vasapen-
inga má ekki líta á slíka vinnu sem
tilraun til að lækka atvinnuleysistöl-
ur.
Aðeins ein samtök eru til á ís-
landi sem bjóða upp á sjálfboða-
vinnu til lengri tíma; Alþjóðleg ung-
mennaskipti (AUS). AUS er aðili
að alþjóðasamtökunum ICYE (Int-
ernational Christian/Cultural Youth
Exchange), sem starfrækt eru í 40
löndum í ölíum heimsálfum. Samtök
þessi voru stofnuð eftir seinni
heimsstyrjöldina með • samvinnu
kirkjudeilda í Þýskalandi og í
Bandaríkjunum. Megin markmiðið
Alþjóðleg ráðstefna
um sjálfboðavinnu í
Evrópu verður hér á
landi 2. til 8. febrúar.
Jóhanna Þórdórsdótt-
ir og Sveinbjörn
Dagnýjarson skrifa um
sýningu á Snorrabraut
27 í tengslum við
ráðstefnuna.
var að auka umburðarlyndi ungs
fólks gagnvart ólíkum menningar-
heimum.
Á undanförnum 35 árum hafa
um 700 íslensk ungmenni dvalist,
um eins árs skeið, á vegum AUS
víðs vegar um heiminn, og tekið
þátt í margs konar sjálfboðavinnu.
I Vestur-Evrópu eru að jafnaði 30
milljónir manna í sjálfboðavinnu,
sumir í hlutastarfi en oftast er um
fullt starf að ræða. Evrópusam-
bandið tók nýverið ákvörðun um
að leggja fé til stuðnings ungu
fólki sem vill fara til annars lands
sem sjálfboðaliðar. í byijun átti
að leggja 150 milljónir íslenskra
króna til uppbyggingar verkefnis-
ins (pilot project) en á fundinum í
Brussel var tilkynnt að sú upphæð
hefði verið tífölduð. í beinu fram-
haldi af þessari umræðu var ákveð-
ið að halda hér á landi alþjóðlega
ráðstefnu um stöðu sjálfboðavinnu
í Evrópu dagana 2. til 8. febrúar.
Undirbúningur ráðstefnunnar hef-
ur verið í höndum AUS. í tengslum
við ráðstefnuna verður haldin sýn-
ing á ýmsum málefnum tengdum
sjálfboðavinnu og hveijir mögu-
leikar fólks eru til slíkra starfa.
Þema sýningarinnar er „Ungt fólk
og sjálfboðavinna". Verður hún
opnuð mánudaginn 5. febrúar og
stendur í viku. Sýningin er til húsa
á Snorrabraut 27 og eru allir vel-
komnir.
Af framansögðu má ljóst vera
að mikilvægt er að skilgreina stöðu
sjálfboðaliða með tilliti til samfé-
lagsins í heild. Ráðstefna var haldin
í Bonn árið 1989 um málefni þeirra
sem vinna um lengri tíma í sjálf-
boðaliðastarfi. í kjölfar hennar var
stofnuð nefnd til að vinna að sam-
eiginlegri stefnu í þessu máli.
Nefndin hefur nú skilað niðurstöð-
um og liggja þær til grundvallar
ákvörðunar Evrópusambandsins
um að leggja ofuráherslu á að
styrkja verkefni félaga sem taka
við fólki frá öðrum löndum og koma
þeim í skilgreint sjálfboðaliðastarf.
Nefndin leggur áherslu á eftirfar-
andi markmið:
- að efla sjálfboðaliðastarf til
skemmri eða lengri tíma, innan
lands sem utan;
- fjarlægja hindranir sem koma
í veg fyrir sjálfboðaliðastarf með
því að hvetja til að komið verði
á samræmdri löggjöf í Evrópu-
ríkjunum og breytingum á Evr-
ópusambandslögunum í ljósi
gildis slíks starfs fyrir samfélag-
ið;
- að tryggja lagalega stöðu
sjálfboðaliða sem „ekki launþeg-
ar“ og lagalega stöðu þeirra
félaga er senda og taka á móti
sjálfboðaliðum sem „ekki at-
vinnurekendur“.
Alþjóðleg ungmennaskipti hvetja
alla til að kynna sér hlut sjálfboða-
vinnu í samfélagi hinna ýmsu þjóða.
I ljósi þess að samfélagið tekur stöð-
ugum breytingum hlýtur það að
skipta sköpum að sem flestir hafi
sem mesta og besta yfirsýn yfir
ólíka þætti þess. Um leið og starf
sjálfboðaliða krefst þroska þess sem
það vinnur þroskar það viðkomandi
einstakling. Þanniggetur sjálfboða-
vinna verið öflugt tæki til að auka
félagslega samheldni.
Höfundar sitja í sjórn Alþjóðiegra
ungmcnnaskipta (AUS)