Morgunblaðið - 07.02.1996, Qupperneq 22
22 MIÐVIKUDAGUR 7. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Reykjavík, Landsvirkjun
og framtíðarskipan orkumála
MIKIL umræða hef-
ur að undanförnu átt
sér stað um orkumál,
ekki síst um hlutverk
og stöðu Landsvirkjun-
ar. M.a. hefur iðnaðar-
ráðherra ákveðið að
hefja heildarendur-
skoðun á löggjöf um
vinnslu, flutning og
dreifingu orku með það
markmið í huga að
auka skilvirkni starf-
semi á orkusviðinu,
auka samkeppni, þó
þannig áð hún stuðli
að jöfnun orkuverðs,
tryggja gæði og auka
sjálfstæði orkufyrir-
Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson
tækja og ábyrgð stjórnenda, eins og
segir í tillögunni. Jafnframt hafa
eignaraðilar Landsvirkjunar, ríki,
Reykjavíkurborg og Akureyrarbær
ákveðið að helja viðræður um fram-
tíðarskipulag, rekstrarform og
eignaraðild að fyrirtækinu.
Sogsvirkjanir og stofnun
Landsvirkjunar
Frumkvæði bæjaryfirvalda í
Reykjavík að virkjunum í Sogi á
árunum 1935-1963 er saga mikillar
framsýni og framkvæmda. Lög nr.
82/1933 um virkjun Sogsins veittu
Reykjavík sérleyfi til virkjunar í
Sogi. Með þeim var veitt heimild til
að koma upp fyrstu vatnsaflsvirkjun
þar ásamt orkuflutningi til Reykja-
víkur. Ljósafossvirkjun var byggð á
árunum 1935-1937 og vélarafl þar
aukið á síðustu heimsstyijaidarárun-
um. Með lögum nr. 28/1946 um
virkjun Sogsins voru Sogsvirkjunar-
lögin frá 1933 endurskoðuð og
Reykjavík veitt sérleyfi til virkjunar
alls Sogsins smám saman eftir því
sem orkuþörf skapaðist. í 7. gr. lag-
anna er m.a. ákvæði um að ríkið
skuli framkvæma aukninguna og
gerast meðeigandi að Sogsvirkjun.
Árið 1949 kom fram ósk frá ríkis-
stjórninni um að hún gerðist meðeig-
andi í Sogsvirkjun og skírskotaði hún
til ákvæða í Sogsvirkjunarlögunum.
írafossvirkjun var byggð á árunum
1950-1953 og Steingrímsstöð á ár-
unum 1957-1960. Aukning vélarafls
írafossvirkjunar var framkvæmd
1962-1963. Var þá Sogið talið full-
virkjað og litið svo á að eignarhlutir
Reykjavíkur og ríkisins hafi verið
því sem næst jafnir.
Við stofnun Landsvirkjunar árið
1965 tók hún við öllum eignum
Sogsvirkjunar ásamt áhvílandi
skuldum og rekstri.
Einnig tók Landsvirkj-
un við öllum vatnsrétt-
indum og réttindum
ríkisins og Reykjavík-
urborgar til virkjana í
Sogi. Auk þess lagði
ríkið fram aðrar eignir
svo sem vatnsréttindi í
Þjórsá o.fl. en Reykja-
vikurborg lagði fram
gufuaflsstöð sína við
Elliðaár. Voru framlög
ríkisins og Reykjavík-
urborgar við stofnun
Landsvirkjunar metin
að jöfnu.
Höfuðstóls- og
eiginfjárframlag
eigenda Landsvirkjunar
Við stofnun Landsvirkjunar lögðu
eigendur, ríki og Reykjavíkurborg,
fram eftirtaldar eignir (allar upp-
hæðir í þús. kr. á verðlagi des. 1995):
Ríkið þús.kr.
Sogsvirkjun 793.018
Vatnsréttindi í Þjórsá 305.063
Undirb.kostn.Búrf.virkjun. 285.544
Samtals 1.383.625
Reykjavíkurborg þús.kr.
Sogsvirkjun 793.018
Gufuaflsstöð 590.607
Samtals 1.383.625
Þessu til viðbótar lögðu eignarað-
iðlar fram jöfn eiginflárframlög í
peningum til Landvirkjunar á árun-
um 1966 til 1983, eða samtals
1.059.954 þús.kr. hvor. Með yfirtöku
Landsvirkjunar á Laxárvirkjun á ár-
inu 1983 var ákveðið að ríkið héldi
áfram 50% hlut sínum í Landsvirkj-
un, en hlutur Reykjavíkurborgar
lækkaði í 44,525% og hlutur Akur-
eyrarbæjar varð 5,475%. Til þess að
ná fram þessari skiptingu breyttust
eiginfjárframlög til Landsvirkjunar á
árinu 1983 sem hér segir:
Eiginfjárframlög Ríkið
Greitt til LV fyrir sam. 1.0Í9.954
Greitt til Laxár fyrir sam. 4.830
Leiðr. við sameiningu 6.653
Samtals 1.071.437
fé Landsvirkjunar í árslok 1995 að
fjárhæð 26 milljarðar króna, fæst
að fjárfesting í Landsvirkjun hefur
skilað eigendum sínum að meðaltali
5-6% árlegri raunávöxtun frá upp-
hafi eignaraðildar.
Eiginijár- og höfuðstólsframlög
skiptast í dag þannig á milli eigenda
(upphæðir í þ.kr.): Ríkið 13.000.000,
Reykjavíkurborg 11.576.500 og Ak-
ureyrarbær 1.423.500. Fjárfesting
eigenda Landsvirkjunar í fyrirtækinu
hefur því skilað sér í verulegri eigna-
myndun.
Hlutverk og skyldur
Landsvirkjunar
Samkvæmt lögum og reglugerð-
um um Landsvirkjun er það m.a. til-
gangur og verkefni fyrirtækisins að
vinna, flytja og selja í heildsölu raf-
orku til almenningsrafveitna svo og
iðjufyrirtækja og selja varmaorku frá
aflstöðum sínum þar sem hún fellur
til. Ennfremur að byggja og reka
raforkuver og meginstofnlínukerfi
landsins og hafa með viðunandi ör-
yggi tiltæka nægilega raforku til
þess að anna þörfum viðskiptavina
sinna á hveijum tíma.
Landsvirkjun ber jafnframt skylda
til að láta sömu gjaldskrá gilda um
afhendingu rafmagns til almenn-
ingsrafveitna á öllum afhendingar-
stöðum Landsvirkjunar. Þessi stað-
reynd kemur m.a. í veg fyrir að fyrir-
tækið geti tekið þátt í samkeppni.
Arðgreiðslur
í lögunum um Landsvirkjun nr.
42/1983, 5. gr. er svofellt ákvæði
um arðgreiðslur til eigenda: „Lands-
virkjun greiðir eigendum arð af sér-
stökum eiginfjárframlögum sem þeir
hafa lagt fram til Landsvirkjunar og
Laxárvirkjunar og munu leggja fram
til Landsvirkjunar. Eiginfjárframlög
skv. 2. mgr. skulu framreiknuð til
verðlags hvers tíma samkvæmt
Reykjavíkurborg Akureyrarbær
1.059.954
18.136
-105.839 99.186
954.115 117.322
Höfuðstólsframlag Laxárvirkjunar til Landsvirkjunar nam samtals
1.066.589 sem skiptist þannig að höfuðstólsframlag Akureyrarbæjar nam
693.283 (65%) og höfuðstólsframlag ríkisins 373.306 (35%). Heildarfram-
lög eigenda Landsvirkjunar skiptast því þannig:
Heildarframlög Ríkið
Eiginfjárframlög 1.071.437
Höfuðstólsframlög 1.756.931
Samtals framlög 2.828.368
Miðað við núverandi hlut eignar-
aðila í Landsvirkjun og áætlað eigið
Reykjavíkurborg
954.115
1.383.625
2.337.740
Akureyrarbær
117.322
693.283
810.605
byggingarvísitölu og ákveður stjórn
Landsvirkjunar arðgreiðsluna sem
Staða Reykjavíkurborg-
ar í Landsvirkjun hefur
verið til umfjöllunar.
Vilhjálmur Þ. Vil-
hjálmsson fjallar hér
um framtíðarskipan
orkumála á íslandi.
hundraðshluta þeirrar Ijárhæðar.
Arðgreiðslan skal ákveðin með hlið-
sjón af afkomu fyrirtækisins."
Samkvæmt þessari lagagrein
væru arðgreiðslur Landsvirkjunar til
Reykjavíkurborgar því reiknaðar af
954 millj.kr. Með öðrum orðum, að
arðgreiðslan fer eftir sömu lögmálum
og í hlutafélagi. Hluthafar í Eim-
skipafélagi Íslands hf. fá greiddan
arð af hlutafjáreign sinni en ekki af
verðmæti fyrirtækisins. Frá 1985
hefur borgin fengið 240 millj. kr. í
arðgreiðslur og 393 millj. kr. í formi
ábyrgðargjalds, sem líta má á sem
ígildi arðs eða samtals 633 millj. kr.
Rafmagnsverð Landsvirkjunar hefur
lækkað verulega undanfarin ár eða
um 40% að raungildi síðan 1984.
Ugglaust má telja að rafmagnsverð
Landsvirkjunar hafi auðveldað Raf-
magnsveitu Reykjavíkur að greiða
borgarsjóði hærri arð en ella. Á þessu
ári greiðir Rafmagnsveitan borgar-
sjóði 483 millj. í arðgreiðslur en i
fyrra 596 millj. kr.
Framtíðarskipan orkumála
Umfjöllun um framtíðarskipan
orkumála á íslandi er nauðsynleg og
því eðlileg sú ákvörðun iðnaðarráð-
herra að heíja heildarendurskoðun á
löggjöf um vinnslu, flutning og dreif-
ingu orku. í þeirri endurskoðun sem
framundan er koma margir mögu-
leikar til skoðunar og ennfremur
þarf að taka tillit til margvíslegra
sjónarmiða. Ýmsum mikilvægum
spurningum sem varða meðal annars
samkeppni í sölu raforku, jöfnun
raforkuverðs, skipulag orkuöflunar
og dreifingar og hagkvæmustu virkj-
unarkosti, þarf að svara.
Rafvæðing er ofin úr þremur meg-
inþáttum, þ.e. framleiðslu, flutningi
raforkunnar og dreifingu hennar. Ég
tel fulla ástæðu til þess að kanna
hvort sami aðili skuli annast bæði
framleiðslu og flutning raforku, eins
og Landsvirkjun gerir í dag, það er
hvort ekki sé rétt að aðskilja frekar
þessa þijá meginþætti og skapa
Rekstrarkostnaður borgar-
sjóðs hækkar um milljarð
FJARHAGSAÆTL-
UN Reykjavíkur var
afgreidd í borgarstjórn
1. febrúar sl. Hún hefur
verið kynnt þannig að
ætla mætti að núver-
andi meirihluta hafi
tekist að lækka rekstr-
arkostnað frá því sem
áður var. Borgarstjóri
hefur skrifað tvær
greinar í Morgunblaðið,
þar sem hún fjallar um
áætlunina. Millifyrir-
sögn í annarri þeirra
er svohljóðandi:
„Rekstrargjöld lækka“.
Borgarstjóri veit betur
og er þessi fullyrðing
því sett fram í þeim tilgangi einum
að blekkja lesendur. Sannleikurinn
er sá að reiknað er með að rekstrar-
gjöld borgarinnar að frátöldum
vaxtagreiðslum hækki um einn millj-
arð frá síðustu fjárhagsáætlun eða
um 12,5%. í fjárhagsáætlun fyrir
árið 1995 var rekstrarkostnaður að
Guðrún Zoega
frátöldum vaxtagreiðsl-
um áætlaðnr rétt rúm-
lega átta milljarðar, en
samkvæmt bráðabirgð-
auppgjöri verður hann
um 8,9 milljarðar og
hefur því farið tæpan
milljarð fram úr upp-
haflegri fjárhagsáætl-
un ársins. Rétt er að
vekja athygli á því að
í rekstrarreikningi eru
arðgreiðslur frá fyrir-
tækjum borgarinnar
(svo sem vatnsveitu,
hitaveitu og rafmagn-
sveitu) ekki taldar til
tekna, heldur koma til
frádráttar rekstrar-
gjöldum, þannig að raunverulegur
rekstrarkostnaður er hærri en fram
kemur í reikningum (og fjárhagsá-
ætlun) sem arðgreiðslum nemur.
Arðgreiðslur voru um 1,6 milljarðar
króna í fyrra, þannig að raunveru-
legur rekstrarkostnaður varð 1,5
milljarðar króna.
Ekki er rétt að tala um
batnandi stöðu borgar-
sjóðs, segir Guðrún
Zoega, þegar skuldirn-
ar halda áfram að vaxa.
Rekstrarkostnaður hækkar
undir stjórn R-listans
Áætlun fyrir árið 1996 gerir ráð
fyrir að rekstrargjöld án vaxta (og
að frádregnum arðgreiðslum) verði
um 9 milljarðar, það er einum millj-
arði hærri en áætlun ársins 1995
gerði ráð fyrir. Vonandi er áætlunin
í ár raunhæfari en sú síðasta, en
eigi að síður má, í ljósi reynslunnar,
gera ráð fyrir að rekstrargjöld verði
eitthvað hærri en áætlun ársins 1995
gerði ráð fyrir. Vonandi er áætlunin
í ár raunhæfari en sú síðasta, en
eigi að síður má, í ljósi reynslunnar,
gera ráð fyrir að rekstrargjöld verði
eitthvað hærri en áætlunin gerir ráð
fyrir. En hvernig lítur málið út, ef
borið er saman við rekstrarkostnað
í stjórnartíð sjálfstæðismanna? Eðli-
legast er að bera saman við síðasta
heila árið, sem sjálfstæðismenn voru
við völd, eða árið 1993. Þá var
rekstrarkostnaður án vaxta og arð-
greiðslna frá fyrirtækjum 9,4 millj-
arðar, en 10,5 milljarðar árið 1995,
og er þá ekki tekið tillit til þess að
árið 1993 greiddi bor.gin um 200
milljónir í sérstakt framlag til At-
vinnuleysistryggingasjóðs, en það
hafði verið fellt niður árið 1995. Það
er því fráleitt að tala um að rekstrar-
kostnaður hafi lækkað í tíð R-listans.
Nýr skattur
R-listinn hefur hins vegar lagt á
nýjan skatt, • holræsagjald, sem
hækkar fasteignagjöld um ríflega
fjórðung. Þetta gjald mun í ár skila
um 560 milljónum króna í borgar-
sjóð. Auk þess hafa arðgreiðslur
fyrirtækja borgarinnar verið hækk-
aðar um 50% frá árinu 1994 og
meira en 100% frá árinu 1993 og
borga þau í ár um hálfan annan
milljarð í arð til borgarsjóðs. Með
því að hækka skatta og gjöld enn
meira en útgjöldin hefur R-listanum
því tekist að lækka hlutfallið milli
gjalda og tekna. Þrátt fyrir skatta-
þannig raunhæfan grundvöll fyrir
samkeppni í orkumálum. Nánast öll
löggjöf um orkumál og orkufyrirtæki
útilokar samkeppni á þessu sviði og
takmarkar mjög sjálfstæði orkufyrir-
tækja.
Eftirfarandi leiðir er sjálfsagt að
skoða í þeim tilgangi að opna fyrir
samkeppni og auka hagræðingu á
sviði orkumála:
- stofnun sérstaks fyrirtækis sem
yfirtæki og hefði með höndum
rekstur á meginflutningslínukerfi
landsins, sem allir seljendur og
framleiðendur raforku ættu jafnan
aðgang að gegn sama flutnings-
gjaldi;
- afnám ákvæða sem skylda Lands-
virkjun til að viðhafa verðjöfnun
við sölu raforku og stjóm Lands-
virkjunar fái fijálsari hendur um
verðlagningu orkunnar
- sveitarfélögum verði skapað
meira svigrúm til að vinna og selja
raforku;
- stofnun orkubúa í eigu sveitarfé-
laga með samruna minni veitna í
eigu sveitarfélaga og Rafmagns-
veitna ríkisins, sem leystar yrðu
upp;
- Landsvirkjun gerð að hlutafélagi.
Reykjavík, Nesjavellir og
Landsvirkjun
Staða Reykjavíkurborgar í Lands-
virkjun hefur verið til umfjöllunar í
borgarstjórn, meðal annars með til-
liti til virkjunarmöguleika borgarinn-
ar á Nesjavöllum. Borgaryfirvöld
verða að marka sér skýra stefnu í
þessu mikilvæga máli og ná sam-
komulagi um hvernig virkjun Nesja-
valla verði framkvæmd og um sölu
orku þaðan. Jafnframt er óhjá-
kvæmilegt að breyta lögunum um
raforkuver frá 1981 með síðari breyt-
ingum, sem kveða á um að raforka
frá Nesjavöllum verði seld inn á land-
skerfið og um það gei'ður samrekstr-
arsamningur.
Hvað varðar virkjunarmöguleika
Reykjavíkurborgar á Nesjavöllum
finnst mér bæði sanngjarnt og eðli-
legt, að Reykjavík fái að njóta þess
frumkvæðis og þeirra gríðarlegu
fjárfestinga sem hún hefur lagt í á
Nesjavöllum. Óumdeildt er, að virkj-
unarmöguleikar þar eru afar hag-
stæðir og Ijárfesting í virkjun á
Nesjavöllum jafnframt þjóðhagslega
hagkvæm. Vel mætti hugsa sér að
gert yrði samkomulag milli Reykja-
víkurborgar og Landsvirkjunar um
að Landsvirkjun keypti raforku það-
an á verði sem tryggði vel hagsmuni
Reykjavíkurborgar og skilaði eðlileg-
um arði af fjárfestingu borgarinnar
í Nesjavallavirkjun. Einnig kæmi til
álita, að borgin fengi heimild til þess
á einhveiju árabili að nýta alla þá
raforku sem framleidd yrði á Nesja-
völlum í eigin þágu.
Höfundur er borgarfulltrúi og á
sæti í viðræðunefnd eignnraðiln
um Landsvirkjun.
hækkanir og auknar tekjur vegna
batnandi árferðis hefur R-listanum
þó ekki tekist að brúa bilið þar á
milli og reiknar í þessari áætlun með
því að taka lán upp á hálfan millj-
arð. í síðustu fjárhagsáætlun var
reiknað með 1-200 milljóna lántöku,
en skuldaaukningin reyndist verða
um 850 milljónir. Það er því ekki
rétt að tala um batnandi stöðu borg-
arsjóðs, þegar skuldirnar halda
áfram að vaxa.
Rangur samanburður
í einni grein sinni talar borgar-
stjóri um „raunlækkun rekstrar-
gjalda“. Þar ber hún saman áætlaða
útkomu nýliðins árs - sem eins og
áður segir var 900 milljónum króna
hærri en áætlun, sem samþykkt var
í upphafi árs - og rekstrargjöld sam-
kvæmt framlagðri fjárhagsáætlun.
Eðlilegra en annaðhvort að bera
saman áætlanir eða niðurstöður,
þegar þær eru fengnar. Því er ekki
hægt að segja til um hvort útgjöld
ársins í ár verði lægri en raungildi
en útgjöld síðasta árs, fyrr en árið
er liðið og niðurstöður þekktar.
Ég vona að borgarstjóri hafi rétt
fyrir sér og að útgjöld í ár verði
lægri að raungildi en útgjöld síðasta
árs, en ég óttast að svo verði ekki.
Höfundur cr borgarfulltrúi.