Morgunblaðið - 10.02.1996, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 10. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Um köllun
presta til embættis
ENN á ný er komin upp um-
ræða um „ráðningarform“ til
prestsembættanna, að þessu sinni
undir eindregnum áhrifum af deil-
um í söfnuði í kirkjunni í Reykja-
vík. Vekur nokkra furðu, hversu
lítinn keim umræðan ber af
kirkjulegum sjónarmiðum. Því
leyfi ég mjer að fara fáeinum
orðum um þann hátt, sem hafður
hefur verið á í þessu efni og vona,
að einhverjir geti haft gagn af því.
Forðum var það svo, að biskup-
ar veittu prestsembættin, en fóru
í því efni mjög eftir tillögum safn-
aða og presta. Með þroska ijens-
veldisins varð það algengt, að
höfðingjar reistu kirkjur á höfuð-
bólum sínum og kostuðu presta
til að þjóna þeim. Allar kirkjur
hjerlendis, sem stofnað var til í
öndverðri kristni, eru með þessum
hætti til komnar. Höfðu kirkjueig-
endur sjálfir vald á þessum emb-
ættum (ius patronatus) sbr.
ákvæði Grágásar:
„Þat er manne rétt, at lata
læra prestling, til kirkju sinnar,
hann scal gera maldaga við svein-
inn sjálfan ef hann er xvi vetra,
enn ef hann er yngri þa scal hann
gera við lograþanda hans. Sa
maldagi a at haldaz allr, er þeir
gera meþ ser.“
Með tímanum þróaðist þessi
háttur til þess vegar, að verndar-
maðurinn, i.e. sá, er veitingarij-
ettinn hafði haft með þessu móti,
gerði tillögur til biskups um
nokkra menn, er hæfir þóktu og
valdi biskup þann úr, er embættið
hlaut. Væri einn til nefndur, var
biskup við hann bundinn, væri
hann hæfur. Verndarmannsijett-
urinn gekk stundum í erfðir. Er
nágrannar höfðingja, er einka-
kirkju hjelt, tóku að kaupa prests-
þjónustu hjá heimilispresti hans
mynduðust oft kirkjusóknir, sem
enn haldast. Þannig var um flest-
ar bændakirkjur á íslandi. Til
gamans má geta þess, að auka-
verkagreiðslurnar til presta fyrir
prestsverk, sem prestastjettin
dragnast enn með hjer, eru leifar
frá lögkjörum prestanna frá þess-
ari tíð. Þó einkakirkjan yrði með
tímanum sóknarkirkja, er sóknar-
menn svöruðu til öllum skyldum,
hjelzt verndarmannsijetturinn oft
í ætt höfðingjans, er í öndverðu
stofnaði til kirkju. Með Ögvalds-
nessáttmála eða Túnsbergssam-
komulagi herra Árna og Eiríks
prestahatara 1297 náðu biskupar
veitingavaldinu yfir ljensbrauðun-
um. Þó veittu erkibiskupar í
Niðarósi oft hin beztu þeirra. Hitt
hjelzt óbreytt, að bændur skyldu
sjálfir fá presta að kirkjum sínum.
Siðbótamennirnir gerðu ráð
fyrir því, að söfnuðirnir kölluðu
sjer presta sína sjálfir. í samræmi
við aldarhátt þeirrar tíðar var ráð
fyrir því gert, að „beztu menn“
safnaðarins veldu prestinn eða
prestsefnið. Þessu má alls ekki
rugla saman við kosningu í nú-
tímamerkingu þess orðs. Þannig
er það til dæmis alveg Ijóst, að
lýðræðishugmyndir nútímans eru
víðs fjarri hugmyndum þeirra í
þessu efni: Lýðræðislegt val um
þá, sem til greina komu að emb-
ætti, var óhugsandi. Enginn efað-
ist um að kirkjuleg viðhorf ijeðu
fyrir hjá þeim. Reyndar lögðu sið-
bótamennirnir allt upp úr því, að
prestsefni væri prófað að kunn-
áttu og siðferði. Stæðist viðkom-
Próf og vígsla eru og
hafa ávallt verið, segir
Geir Waage, forsenda
embættisgengis í kirkju
vorri.
andi slíkt próf kom að vígslu til
hins almenna prests- og predik-
unarembættis.
Próf og vígsla eru og hafa
ávallt verið forsenda embættis-
gengis í kirkju vorri. Þó prestar
sjeu kallaðir til þjónustu í land-
fræðilega afmörkuðum sóknum
og prestaköllum þá nær köllun
þeirra til prestsembættisins til
kirkjunnar allrar, enda eru prest-
ar ekki vígðir aftur, þótt þeir
skipti um prestakall. Maður, sem
hefur verið prófaður og vígður
er fullgildur til hvaða prestsemb-
ættis eða prestakalls, sem er.
Þeir geta því gert vart við sig við
hvaða söfnuð, sem er, og boðið
fram þjónustu sína.
Biskuparnir hafa ávallt verið
aðilar að köllun presta hjer. Þeim
ber að prófa prestsefni að kunn-
áttu og siðferði og vígja síðan.
Biskupinn afhendir prestinum
prests- og predikunarembættið í
umboði allsherjarkirkjunnar og
lítur til með honum síðan, hvar
sem hann er i sóknum, eins og
hann lítur til með kirkjunni allri
í biskupsdæmi sínu og er leiðtogi
hennar fyrst og fremst með því,
að hann er henni ráðgefandi og
nærverandi í tilsjón sinni.
Samkvæmt fyrirmælum kirkju-
ordinantíu Kristjáns
III, sem gilt hefur í
Skálholtsstipti frá
1541, skyldi það vera
grundvallarregla, að
biskupar hefðu ekki
veitingarvald (ius
patronatus) prests-
embætta, svo sem
verið hafði á undan-
genginni tíð. Þegar
prest vantaði til
kirkju áttu helztu
menn safnaðar með
ráði prófasts að velja
mann, sem þeir teldu
hæfan til prestsemb-
ættisins, og rita með
honum til biskups, en biskup
skyldi reyna hann í lærdómi. Fjell-
ist biskup á tilnefninguna skyldi
konungsins ljensmaður fá honum
veitingarbijef. Undan voru skilin
embætti við kirkjur undir forræði
verndarmanna, sem höfðu fornan
ijett til að velja prest sjálfir að
kirkju sinni.
Þrátt fyrir þetta hjeldu biskup-
ar áfram að velja presta og ljet
konungur það afskiptalaust allt
til 1563, er hann krafðist þess
að farið væri að kirkjuskipaninni.
Síðan var yfirleitt eftir henni far-
ið, en föst skipan kemst á í Skál-
holtsstipti -með prestastefnusam-
þykkt þeirri er herra Brynjólfur
Sveinsson fjekk viðtekna 1639.
Presta skyldi velja samkvæmt
forskrift Kirkjuordinantiu Krist-
jáns IV hinni norsku, er lögtekin
var hjer með tilskipun 29da nóv-
ember 1622. Söfnuður skyldi
samkvæmt henni velja sjö menn,
sem síðan áttu að kjósa sóknar-
prest og senda fyrir biskup. Að
öðru leyti eru svipuð fyrirmæli
og í Kirkjuskipan Kristjáns III,
en nokkuð fyllri. Jón Halldórsson
segir, að þessi háttur hafi lagzt
niður í Skálholtsstipti eftir að
Múller amtmaður kom hingað út
árið 1688.
Föst regla komst á aftur með
konungsbijefum frá lOda maí
1737 og 29da janúar 1740. Sam-
kvæmt síðara bijefinu voru
prestaköll þrenns
konar: Brauð er gáfu
100 dala tekjur og
þaðan af meira á ári
veitti konungur. Amt-
maður veitti brauð er
gáfu milli 40 og 100
dali að fenginni til-
lögu biskups, en kon-
ungur staðfesti. Ekki
þurfti konungs stað-
festingu á veitingu
lökustu brauðanna.
Með tilskipun kon-
ungs 15da dec. 1865
var ákveðið, að aðal-
brauðin, er hefðu 700
rd. tekjur og þar yfir
burtgæfi konungur sjálfur. Betri
meðalbrauð með 500 til 700 rd.
tekjur og lakari meðalbrauð með
300 til 500 rd. tekjur veittu stipts-
yfirvöldin upp á væntanlegt sam-
þykki konungs, en fátækustu
brauðin veittu stiptsyfirvöldin án
konunglegrar staðfestingar.
Eftir auglýsingu konungs 3ja
oct. 1884, átti landshöfðingi að
veita öll þau brauð, sem eftir
brauðamati því, er við veitinguna
væri í gildi, hefðu tekjur, er minnu
næmi en 1800 kr.
Lög frá 8da janúar 1886 veittu
söfnuðinum ijett til þess, að taka
þátt í veitingu brauðs. Eftir §2
laganna skyldi landshöfðingi að
lokinni auglýsingu og umsóknar-
fresti, velja með ráði biskups 3
af umsækjendum, væru þeir fleiri,
svo sem söfnuðurinn kaus um.
Sæktu einungis þrír, valdi lands-
höfðingi tvo handa söfnuðinum
að kjósa á milli.
Lög 32 frá 3ja nóvember 1915
leystu þessi ákvæði af hólmi með
almennum prestskosningum. Sú
löggjöf grundvallaðist á almenn-
um lýðræðis- og fjelagsviðhorfum
þeirrar tíðar og á því fátt eitt
skylt við sjónarmið siðbótarmann-
anna, sem um er getið hjer í önd-
verðu.
Höfundur er formaður Prestafé-
lags Islands
Geir Waage
Hvers vegna er mikilvægt fyrir hjartasjúklinga að hreyfa sig reglulega? Ingveld-
ur Ingvarsdóttir og Arna Karlsdóttir úr faghópi um endurhæfingu hjartasjúkl-
inga skrifa um þjálfun fyrir hjartasjúklinga.
Sjúkra-
þjálfarinn
segir...
Má bjóða þér
eitthvað
hjarta-
styrkjandi?
EINS og komið hefur fram í fyrri
greinum er hreyfing mikilvægur
þáttur í forvörnum gegn hjartasjúk-
dómum. En hreyfíng er einnig stór þáttur
í endurhæfingu hjartasjúklinga.
Af hverju er hreyfing mikilvæg fyrir
hjartasjúklinga?
Hjartasjúklingar eru oft hræddir við að
hreyfa sig. Þeir eru óöruggir og vita ekki
hvort eða hvað þeir mega reyna mikið á
sig. Hreyfingarleysi veldur minnkuðu þreki
sem aftur orsakar aukna þreytu við dagleg
störf. Margir reyna að hvíla úr sér þreyt-
una, en það leiðir til enn meira hreyfingar-
leysis, minnkaðrar afkastagetu o.s.frv.
Þarna er kominn vítahringur sem þarf að
bijóta upp.
Hreyfing er mjög mikilvæg fyrir hjarta-
sjúklinga. Með því að hreyfa sig reglulega
eykst afkastageta. Hjartavöðvinn þolir bet-
ur álagið við dagleg störf. Hið daglega
amstur reynir ekki eins mikið á einstakling-
inn og hann fær síður bijóstverki og önnur
einkenni frá hjarta. Með aukinni afkasta-
getu er maður ekki eins þreyttur eftir vinnu-
daginn og á afgangs orku fyrir frítíma og
tómstundir, t.d. þjálfun.
Reglubundin hreyfing hefur jákvæð áhrif
á ýmsa áhættuþætti hjartasjúkdóma. Þeir
sem hreyfa sig reglulega eru einnig líklegri
til að endurskoða lífsstíl sinn og taka upp
heilbrigðara líferni, t.d. að breyta matar-
æðinu og hætta að reykja.
Hvernig er best fyrir
hjartasjúklinga að þjálfa sig?
Sem dæmi um heppilega þjálfun fyrir
hjartasjúklinga má nefna göngu. Við göngu-
ferðir þarf hvorki mikinn eða dýran útbún-
að. Það sem við þurfum er skjólgóður fatn-
aður og góðir gönguskór. Ekki þarf heldur
mikinn undirbúning fyrir gönguferðir, að-
eins að fara í skóna, klæða sig eftir veðri
og drífa sig af stað!!!!
í flestum tilfellum er betra fyrir hjarta-
sjúklinga að ganga en að skokka eða hlaupa,
og er þar aðallega átt við eldri einstakling-
ana. Við göngu eru mun minni líkur á álags-
meiðslum og óæskilegum einkennum frá
hjarta. Með röskri göngu ná flestir upp
nægjanlega háum hjartslætti til að árangur
verði af þjálfun. Þegar þjálfað er, er best
að ganga rólega í nokkrar mínútur til að
leyfa líkamanum að hitna og liðkast. Síðan
er heppilegast að ganga á þægilega röskum
gönguhraða þannig að við hitnum, finnum
fyrir léttri mæði og léttum svita. Álagið á
að vera þægilegt, okkur á að líða vel á
meðan við erum að. í lok þjálfunar skal
ganga hægar í nokkrar mínútur til að hjart-
sláttur og blóðþrýstingur nái að lækka ró-
lega. Hafa skal í huga að ekki á að þjálfa
ef einhver lasleiki er til staðar. Ef óæskileg
einkenni eins og bijóstverkur, óreglulegur
hjartsláttur eða óeðlileg mæði koma fram
við þjálfunina er best að stoppa og jafnvel
leita til Iæknis ef einkennin ganga ekki fljótt
yfir. Ef fólk er óvant að hreyfa sig er gott
að byija með stuttar göngur (10 mínútur)
og ganga frekar oftar, jafnvel 2-3 sinnum
á dag. Siðan má lengja gönguna smám sam-
an og takmarkið getur verið 30 - 40 mín-
útna löng ganga 3 - 4 sinnum í viku.
Við viljum leggja áherslu á að áreynslan
í þjálfuninni á að vera þægileg. Það er alls
ekki æskilegt að hjartasjúklingurinn reyni
það mikið á sig að hann sé dauðuppgefinn
eftir þjálfunina. Mjög kröftug þjálfun getur
gert meira ógagn en gagn og líkur á óæski-
legum einkennum frá hjarta aukast.
Þó svo að hér sé talað um göngu sem
þjálfun eru margar fleiri leiðir til. Ekki er
síður mikilvægt að koma hreyfingu inn í
daglega lífið t.d. með því að ganga stigana
í stað þess að nota lyftuna, leyfa bílnum
stundum að hvíla sig heima o.s.frv. Mikil-
vægast er að hver og einn finni sér hreyf-
ingu sem hann hefur ánægju af að stunda.
Sem dæmi má nefna; dans, sund, leikfimi,
hjólreiðar og skíðagöngu. Sýnt hefur verið
fram á að þeir einstaklingar sem hreyfa sig
reglulega eru í minni áhættu fyrir einkenn-
um frá hjarta en þeir sem eru kyrrsetu-
menn. Það er því allt til að vinna, STATTU
UPP ÚR STÓLNUM!!!!!!!!
Ingveldur Ingvarsdðttir er sjúkraþjálfari á
Landspítala og lektor við HI. Arna Karls-
dóttir er sjúkraþjálfari á Reykjalundi og
HL-stöð. Teikningar eru eftir Kristbjörgu
Helgadóttur sjúkraþjdlfara á Rcykjalundi.