Morgunblaðið - 10.02.1996, Blaðsíða 6

6 C LAUGARDAGUR 10. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
GUÐMUNDUR Ólafsson og Saga Jónsdóttir í hlutverkum sínum í Bar par.
Fyrirlestur í Norræna húsinu
„Enduróm-
un í þögn“
Anna Sigríður Gerrit
Helgadóttir Schuil
Söngtón-
leikar á
ísafirði
AÐRIR áskriftartónleikar Tónlist-
arfélags ísafjarðar á þessu starfs-
ári verða haldnir í Frímúrarasalnum
á ísafirði sunnudaginn 11. febrúar
kl. 20.30. Þá flytja Anna Sigríður
Helgadóttri mezzósópran og Gerrit
Schuil píanóleikari fjölbreytta efnis-
skrá sönglaga frá þessari og síð-
ustu öld. Flutt verða verk eftir
Britten, Dvorák, Gunnar Reyni
Sveinsson og bandaríska sönglaga-
höfunda.
Anna Sigríður stundaði söngnám
við Tónskóla Sigursveins og Söng-
skólann í Reykjavík. Árið 1989 hélt
hún til Ítalíu þar sem hún var nem-
andi Rinu Malatrasi í þijú ár. Jafn-
framt því að syngja með kórum og
sönghópum hefur hún víða komið
fram sem einsöngvari og flutt bæði
sígilda tónlist og djass.
Gerrit Schuil er hollenskur píanó-
leikari, hljómsveitar- og óperustjóri
sem hefur búið á íslandi undanfarin
ár. Hefur hann tekið virkan þátt í
íslensku tónlistarlífí og meðal annars
stjómað Sinfóníuhljómsveit íslands
og Sinfóníuhljómsveit Norðurlands
auk þess að taka þátt í leikhúsupp-
færslum og koma fram með ýmsum
íslenskum tónlistarmönnum.
Tónleikarnir á sunnudagskvöldið
eru 2. áskriftartónleikar Tónlistar-
félagsins á þessu starfsári og gilda
því áskriftarkort á tónleikana, en
einnig eru seldir stakir miðar við
innganginn.
Aðgangur er ókeypis fyrir alla
nemendur Tónlistarskóla Ísaíjarðar
sem eru 20 ára og yngri.
*
Islensk heim-
speki og
listasaga 18.
og 19. aldar
Á VEGUM Endurmenntunarstofn-
unar Háskólans heíjast í næstu viku
tvö kvöldnámskeið ætluð almenningi.
Hið fyrra stendur átta miðvikudags-
kvöld og fjallar um íslenska heim-
speki, sögu hennar og helstu við-
fangsefni. Skoðuð verða viðhorf til
íslenskrar heimspeki, saga hennar
og staða innan íslenskrar menningar,
heimspekiástundun á miðöldum, sið-
fræði íslendingasagna, heimspeki-
kennsla í latínuskólum og íslensk
heimspeki á fyrri hluta 20. aldar.
Fyrirlesarar verða heimspekingarnir
Gunnar Harðarson, Vilhjálmur Áma-
son, Páll Skúlason og Skúli Pálsson.
Listasögunámskeið sem haldið
verður sjö fimmtudagskvöld nefnist
Rökhygga og rómantík: Nokkrar
lykilhugmyndir í listasögu 18. og
19. aldar skoðaðar í ljósi sam-
tímans. Þar verða skoðuð hugtökin
klassík, nýklassík og rómantík í ljósi
samtímans, vitnað í texta og myndir
frá 18. og 19. öld og úr samtímanum.
Fjallað um hugmyndaleg tengsl á
milli myndlistar, heimspeki og
stjórnmálasögu og hugmyndalegar
rætur módernismans í myndlist.-
Fyrirlesari verður Ólafur Gíslason
blaðamaður.
-----» ♦ 4-----
Gerðarsafn
„Við Slag-
hörpuna“
TÓNLEIKARÖÐIN „Við Slaghörp-
una“ verður haldin í Listasafni
Kópavogs - Gerðarsafni, mánudag-
inn 12. febrúar kl. 20.30.
Gestur Jónasar Ingimundarsonar
píanóleikara við slaghörpuna verður
Gunnar Kvaran sellóleikari. Þeir fé-
lagar munu flytja fjölþætta efnisskrá
ólíkrar tónlistar frá ýmsum tímum.
„Vegna fjölda áskorana eru tón-
ieikar þessir endurteknir, en þeir
voru fluttir í desember síðastiiðinn
og virðast þá margir hafa misst af
þeim“, segir í kynningu.
30 sýning-
ar fyrir
fullu húsi
LEIKRITIÐ Bar par eftir Jim
Cartwright var frumsýnt þann 21.
október síðastliðinn og hefur ver-
ið sýnt fyrir fullu húsi síðan. Höf-
undurinn er Islendingum að góðu
kunnur en hann skrifaði meðai
annars leikritin Stræti og Taktu
lagið Lóa, sem sýnd voru i Þjóð-
leikhúsinu.
Bar par er sýnt í veitingastof-
unni i Borgarleikhúsinu sem kall-
ast Leynibarinn, fólk situr við
borð og getur notið veitinga á
meðan á sýningunni stendur.
„Leikritið gerist á bar og segir
frá hjónunum sem eiga og reka
barinn og viðskiptavinum þeirra
sem líta inn, sem eru skrautlegar
persónur," segir í kynningu.
Tveir leikarar fara með öll
hlutverkin 14, þau Saga Jónsdótt-
ir og Guðmundur Ólafsson. Leik-
stjóri er Helga E. Jónsdóttir, leik-
mynd og búninga gerði Jón Þóris-
son og lýsingu Lárus Björnsson.
30. sýning á verkinu verður
laugardagskvöldið 10. febrúar kl.
23.
PRÓFESSOR Juhani Pallasmaa,
forstöðumaður arkitektadeildar
Tækniháskólans í Helsinki, mun
flytja fyrirlesturinn „Endurómun
í þögn“ í Norræna húsinu mánu-
daginn 12. febrúar kl. 20. Fyrir-
lesturinn fer fram á ensku. Mun
hann fjalla um. verk sín m.a. á
sviði byggingarlistar og grafískrar
hönnunar.
Juhani Pallesmaa er fæddur
1936, útskrifaðist árið 1966 sem
arkitekt, en hefur starfað við
byggingarlist, grafíska hönnun og
borgarskipulag frá árinu 1963.
Frá 1991 hefur hann starfað
við arkitektadeild Tækniháskólans
í Helsinki. Á árunum 1968-1972
og 1974-1983 var hann sýningar-
stjóri Finnska byggingalistasafns-
ins og á árunum 1978-1983 var
hann forstöðumaður bygginga-
listasafnsins. Hann hefur gegnt
fjölda trúnaðarstarfa, hlotið marg-
vísleg verðlaun og viðurkenningar,
innlend sem erlend fyrir störf sín.
Á annan tug ritverka um bygging-
arlist hafa verið gefin út eftir
hann, auk fjölda greina og fyrir-
lestra.
Um sama leyti verður opnuð
sýning á verkum Pallasmaa í and-
dyri Norræna hússins, teikningar,
ljósmyndir og texti.
Fyrirlesturinn er hluti af fyrir-
lestraröðinni 8 tilbrigði við húsa-
gerð. Arkitektaféiag íslands,
Byggingalistadeild Listasafns
Reykjavíkur og Norræna húsið
standa saman að skipulagningu
þessarar dagskrár.
Allir eru velkomnir og aðgangur
er ókeypis.
Dulúð og
duttlungar
TÓNPST
Sígildir diskar
MOZART
W.A. Mozart: Haydn-kvartettamir
(K387,421,428,458,464 & 465).
Esterhazy stengj ak vartettinn: Jaap
Schröder, Alda Stuurop, Linda Ash-
worth & Wouter Möller. L’Oiseau-
lyre 433 048-2. Upptaka: ADD,
1982. Lengd (3 diskar): 180:22.
Verð: 3.490 kr.
ÞAÐ er undarleg upplifun að
heyra kammertónlist, sem tilheyr-
ir sjálfum meginkjarna klassísism-
ans, leikna allt að þvi eins og
barokktónlist, s.s. með fremur
dempaðri dýnamík og litlu sem
engu víbratói, jafnvel þótt maður
láti segja sér af tónsagnfræðing-
um, að allt fram á efri ár Paganin-
is hafi víbrató verið sérstakur tón-
iitur eða effekt og ekki til dagfars-
nota.
En mikil ósköp fer íhugull
hljómur þeirra Esterhazy-inga
þessum meistaraverkum vel! Að
sjálfsögðu spillir ekki, að hljóðfæri
fereykisins eru smíðuð af 18. ald-
ar meisturum og anga í eyrum
eins og gamalt eðalvín. Það
skrýtna er, að þegar kvartettarnir
losna undan þykkum, hefðbundn-
um rómantískum hérna-kem-sko-
ég.'-spilamennskuhjúpnum, verða
þeir ferskari, allt að því nútímaleg-
ir. Það er engin spurning; gásk-
inn, angurværðin og ekki sízt dul-
úðin koma betur fram, að maður
tali ekki um pólýfóníuna og inn-
raddirnar. Munar hér miklu, þegar
borið er saman við rómantískari
túlkendur eins og Melos-kvartett-
inn í DG-upptökunni frá 1977.
Og þó að erfitt virðist að kalla
barokk-leita túlkun „óhefð-
bundna," þá er hún það vissulega
- a.m.k. enn sem komið er - þegar
Vínarklassískar tónmenntir eiga í
hlut.
Strengjakvartettarnir sex sem
Mozart tileinkaði föður greinar-
innar, Joseph Haydn, voru samdir
á árunum 1782-84. Aldrei þessu
vant þurfti Mozart, sem hafði þó
samið 16 kvartetta áður, flesta
16-17 ára unglingur (1772-73),
að hafa fyrir smíðinni, enda stend-
ur í tileinkuninni, að verkin séu
„ávöxtur af langvinnu og lýjandi
striti".
En ástríðuiðja hefur það verið.
Verkin voru ekki samin eftir pönt-
un eða fyrir tónleikahald, heldur
af innri þörf - og kannski líka af
ytri. Op. 33 kvartettar Haydns
voru nefnilega nýkomnir út á
prenti, og Wolfgang var þannig
gerður, að hann þurfti, hvað sem
það kostaði, að gera betur!
Honum tókst það. Mörg stefin
virðast Haydn-skotin, en hug-
myndimar eru snarpari, úrvinnsl-
an fágaðri og kontrapunkturinn
sléttar kveðinn en
hjá sjálfum frum-
kvöðlinum, sem þá
hafði náð alþjóðlegri
frægð, meðan Moz-
art var í mesta lagi
staðkunnur í Salz-
burg og varla það í
Vín (þetta var 3
árum fyrir Brúðkaup
Fígarós).
„Haydn-kvartett-
arnir“ 6 eru í nú-
tímaeyrum sérstak-
lega heillandi fyrir
að standa á mörkum
hreinnar afþreying-
artónlistar (fyrri kvartettar voru
gjarnan nefndir „Divertimenti")
og þeirrar stórbrotnu en innhverfu
tónhugsunar sem nær hámarki í
síðustu kvartettum Beethovens 40
árum seinna. Nægir að nefna
gæsahúðarvaka á við Finale-þátt
K387, fúgu-sónötubræðing sem
veit á hinn kunnari lokaþátt úr
„Júpíter“-sinfóníunni. Eða þá hin-
ar mystísku, nærri því wagnersku,
sköruðu ómstreitur í inngangi
“Dissónans“-kvartettsins (K465).
Það voru þessir 6 kvartettar
sem komu meistara Haydn til að
trúa Leopold gamla fyrir því, og
mælti þá af heilum hug, að Moz-
art yngri væri að sínu mati tví-
mælalaust mesta tónskáld sem
hann þekkti, persónulega eða af
afspurn. Þar með var vinsamlegt
gæða-vígbúnaðarkapphlaup
tveggja tónlistarrisa hafið, sem
festi hugtakið sígild tónlist í sessi,
því eftir þetta þurfti Papa Haydn
auðvitað að taka á hinum stóra
sínum með Op. 50...
Nú kynnu menn að álykta af
upphafí þessa pistils, að flutningur
sé fulllitaður af bókstafstrú sumra
upphafshyggjusinna
síðustu áratuga, eða
með öðrum orðum
nánast litlaus. Svo er
ekki. Meðlimir Ester-
hazy-kvartettsins
spanna mikið tilfinn-
ingasvið og blandast
aðdáunarlega vel, um
leið og allt heyrist
skýrt og skorinort,
líka í 2. fiðlu og víólu.
Jaap Schröder, prím-
aríusinn, sem er að
góðu kunnur frá Skál-
holtshátíðum, leiðir
sina menn af mikilli
natni, og sjaldan hefur maður
heyrt hina mozörzku dulúð sveip-
aða jafngirnilegum galdraljóma
og hér. Ef hljóðöldur væru ætar,
væri þetta hreinasta lostæti.
Upptakan hefur að smekk und-
irritaðs mátulegan enduróm (upp-
tökustaður er því miður ekki til-
greindur); í senn nálægð boga-
stroksins og fjarlægð góðrar sam-
blöndunar. Galli flestra ADD-
hijóðritana á miklum styrk, tölu-
vert rum (h.k.; = e. ,,rumble“),
jafnast verulega af tónmýkt hlið-
ræna upphafshlekksins í hljóð-
vinnsluferlinu. Diskarnir eru
þannig lausir við harðan kant (að
sumum finnst) alstafræna DDD-
geislatónsins, án þess að glata
nauðsynlegri nálægð á móti.
Summa summarum: créme de
la créme!
SATIE
Erik Satie: Píanóverk.
Jean-Pierre Armengaud, píanó.
Mandala MAN 4823 S.
Upptaka: DDD, 1984/1988.
Lengd: 68:22. Verð: 1.899 kr.
UM ERIK Satie, Voltaire slag-
hörpunnar í vasabókarbroti, á
annaðhvort að segja mikið eða lít-
ið. Diskurinn hefur hvorki meira
né minna en 28 rásir, svo rúmsins
vegna verður að velja seinni kost-
inn.
Úr því að hér í dálkinum var
nýlega klínt á Mozart, að píanó-
sónötur hans væru (í jákvæðum
skilningi) fínasta svefnmeðal, sak-
ar ekki að geta þess líka, að söngv-
ari nokkur hér í borg sagði mér
eitt sinn, að Satie hefði svipuð
hagstæð áhrif á tvo unga drengi
sína fyrir háttinn, og átti þar lík-
lega við „klassískustu” stykki
franska sérvitringsins, Gnossíenn-
urnar og Gymnopedíurnar.
Þær er reyndar ekki að finna
hér, þó að undirtitill disksins hljóði
svo: „Súrrealísk og barnaleg
stykki“. Og það eru orð að sönnu.
Smá slembiúrtak af heitum smá-
verka og lagaflokka: Gildra Med-
úsu, Sjálfvirkar lýsingar, Eitraðir
farartálmar, Lítill forleikur að
nýjum degi, Truflandi lítilræði,
Afbrýði út af stórum haus á fé-
laga manns, Ný köld stykki,
íþróttir og tómstundir, Þrír fram-
úrskarandi valsar tilgerðarlegs
spjátrungs... Etc., etc.
Þrátt fyrir skringilegar nafn-
giftir eru örverk Saties hin áheyri-
Iegustu, fislétt og oft hnitmiðuð,
nánast eins og servíetturiss Pic-
assos. Andagift og útúrsnúningar
vega salt; maður veit aldrei alveg
hvort er hvort. Spilamennskan er
þroskuð og þýð í höndum Armen-
gauds, og upptakan í góðu meðai-
lagi. Þetta er plata sem hentar
hvenær sém er, svona eins og
nokkurs konar úrval fordrykkja
að næsta máli á dagskrá.
Ríkarður Ö. Pálsson