Morgunblaðið - 15.02.1996, Blaðsíða 8

8 B FIMMTUDAGUR 15. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
T.LSVERÐ hreyfing er á
upplýsingatæknimarkaðn-
um þessa mánuðina. All-
mörg fyrirtæki eru að endurnýja
upplýsingakerfi sín eða hugsa sér
til hreyfings. Sífellt fleiri stjórn-
endur gera sér grein fyrir mikil-
vægi réttra upplýsinga á réttum
tíma í harðri samkeppni.
Fjárfesting í upplýsingatækni
getur verið vandasöm. I fyrsta
lagi er þróunin ör, bæði í búnaði
og hvað varðar kröfur notenda,
og því erfitt að velja búnað sem
stendur fyrir sínu í langan tíma.
í öðru lagi er erfitt að spá fyrir
um álag á hugbúnað og vélbúnað
og forðast kerfi sem eru annað-
hvort of hægvirk þegar á hólminn
er komið eða verulega dýrari en
nauðsyn krefur. Í þriðja lagi er
vandi að greina vel fyrirfram kröf-
ur til hugbúnaðar, þjónustu og
þjálfunar starfsfólks og fyrir-
byggja með því óvænta bakreikn-
inga. Almennt má álykta að flest-
um kaupendum sé vandi á höndum
þegar spyija þarf réttu spurning-
anna.
Úr þessu má bæta með aukinni
umræðu þannig að kaupendur
geti betur metið á eigin spýtur
kosti og ókosti þess búnaðar sem
í boði er. Mig langar að benda á
nokkur atriði sem mér finnst í ljósi
reynslunnar full ástæða til að
stjórnendur hafi í huga þegar þeir
velja sér búnað.
Stefna markaðarins
Meginstraumur þróunar í tölvu-
kerfum, jafnt vélbúnaði sem hug-
búnaði, er á sviði einmennings-
tölva (PC). Þar er samkeppnin
mest, framboðið fjölbreyttast, þró-
unin hröðust og verðið lægst.
PC-tölvur má nú fá með nánast
þeim afköstum sem óskað er og
því rekstraröryggi sem þörf er á.
Unnt er að fá fjölgjörva tölvur,
villuprófað minni, speglaða diska,
rafbakhjarla og önnur tól og tæki
til að flýta vinnslu og auka ör-
yggi. Einmenningstölvumarkaður-
inn er opinn, þannig að raða má
saman einingum frá mismunandi
framleiðendum. Því er lítil hætta
á að lokast inni með dýran búnað
sem aðeins er unnt að stækka með
áframhaldandi kaupum frá sama
framleiðanda. Aðeins örfá íslensk
fyrirtæki eru nú of stór til þess
að geta reitt sig á PC-tölvur ein-
göngu fyrir upplýsingavinnslu
sína, og þeim fer fækkandi.
Uppbygging (arkítektúr)
Ef eitthvað má læra af sögu
undanfarinna 20 ára á tölvusvið-
inu, er það að vanmeta ekki mögu-
leika einmenningstölvanna. Á því
hafa margir farið flatt.
Langt er síðan upplýsinga-
VEXTIR hér á landi hafa held-
ur verið að þokast upp á
við á undanförnum vikum.
Þetta gildir um vexti Seðlabankans,
vexti í útboðum á ríkisvíxlum og
öðrum ríkisverðbréfum, ávöxtunar-
kröfu á eftirmarkaði fyrir skamm-
tíma- og langtímaverðbréf og vexti
banka og sparisjóða. Vaxtahækkanir
banka og sparisjóða hafa verið gagn-
rýndar opinberlega og fullyrt að fyr-
ir þeim séu engar efnahagslegar
forsendur. Þetta er rangt. Vaxta-
hækkanir banka og sparisjóða hafa
byggst á mati þeirra á verðlagsþró-
un, þróun markaðsvaxta og ekki síst
stefnu Seðlabankans í vaxtamálum
eins og hér verður rakið.
íslenskt efnahagslíf hefur sem
betur fer rétt hratt úr kútnum eftir
langvarandi stöðnun á árunum
1988-1993 og horfur næstu misseri
eru góðar. Efnahagsbatann hefur
mátt greina í auknum umsvifum
innanlands, aukinni einkaneyslu,
auknum innflutningi á vöru og þjón-
ustu og versnandi lausafjárstöðu
banka og sparisjóða. Þannig hefur
bifreiðainnflutningur tekið mikinn
kipp og annar innflutningur aukist
verulega og ásókn í utanlandsferðir
virðist vera með mesta móti. Virðist
sem vöxtur einkaneyslu sé meiri en
VIÐSKIPTI
Að kaupa
upplýs-
ingakerfi
Sjónarhorn
Það er að mörgu að hyggja
fyrir kaupendur upplýsinga-
kerfa, segir Vilhjálmur Þor-
steinsson, því hvemig til
tekst skiptir miklu máli um
samkeppnishæfni nútíma fyr-
irtækja. Þess vegna er sjálf-
sagt að gefa sér góðan tíma,
skoða alla valkosti ofan í kjöl-
inn og spyrj a réttra spuminga Þorste“on
tæknimarkaðurinn gerði upp við
sig að svokölluð biðlara/miðlara-
kerfi (client/server) kæmu í stað
miðlægrar vinnslu. í biðlara/miðl-
ara-kerfi er verkefnum deilt á
milli tölvu á borði notandans og
sameiginlegs þjóns eða miðlara,
sem gjarnan sér um gagnasafn
og ef til vill ýmsar innri vinnslur.
Upp á síðkastið hefur borið nokk-
uð á kerfum á íslenska markaðn-
um þar sem viðskiptahugbúnaður
er keyrður miðlægt, t.d. á tölvu
með UNIX-stýrikerfi, og notend-
ur tengjast honum með skjá-
hermiforriti eða jafnvel frá
„heimskum“ skjástöðvum (term-
inals). Þetta er að mínu mati
afturför. Miðlæg kerfi eru hverf-
andi um allan heim. Þau eru til
lengdar hægvirkari, takmarkaðri
og með fábrotnara viðmót en hin
nýrri biðlara/miðlarakerfi þar
sem verulegur hluti „gáfnanna"
í kerfinu er á tölvu notandans.
Miðlæg vinnsla krefst mikilla af-
kasta miðtölvunnar og vélbúnað-
arstækkanir í UNIX-miðtölvur
eru yfirleitt dýrari en menn
þekkja frá einmenningstölvum.
Margar aðrar ástæður mætti
nefna sem eru vel þekktar úr al-
þjóðlegri umræðu undanfarinna
ára á þessu sviði.
Þol gagnvart mörgum
samtíma notendum
Mjög mismunandi er hversu vel
viðskiptahugbúnaður og gagna-
grunnshugbúnaður sem honum
tengist er hannaður til að gagn-
ast mörgum notendum samtímis.
Dæmi um iykilspurningar sem
kaupendur ættu að spyija: Eru
gagnaskrár lokaðar öðrum not-
endum meðan einn notandi upp-
færir nótu eða dagbók? Geta not-
endur nálgast gögn í fjárhagsbók-
haldi meðan verið er að uppfæra
dagbækur? Geta notendur nálgast
gögn í viðskiptamannabókhaldi
meðan verið er að reikna dráttar-
vexti eða loka mánuðum? Ef
kaupa þarf sérstakan gagna-
grunn til að mæta ofangreindum
kröfum, hvað kostar hann - í
innkaupum, þjálfun starfsfólks,
þjónustu og rekstri? Þau atriði
sem hér eru nefnd geta skilið á
milli nothæfs kerfis og ónothæfs
í stærri fyrirtækjum.
Gagnagrunnur
Miklu skiptir að gagnagrunnur
viðskiptahugbúnaðar sé áreiðan-
legur, hraðvirkur og opinn. í fyrsta
lagi á hætta á gagnatapi að vera
sem minnst. Þarna má t.d. spyija
spurninga á borð við þá, hvort
gögn fyrirtækisins séu geymd í
einni skrá eða mörgum. Ef gögnin
eru geymd í einni skrá, getur ein
skemmd á diski valdið því, að öll
gögn fyrirtækisins tapist. I fram-
haldi af því er sjálfsagt að kanna
hvort unnt sé að taka afrit meðan
vinnsla er í gangi. Þá er með öllu
óviðsættanlegt í nútíma tölvukerfi
að þurfa að endurlykla gagna-
grunninn með reglulegu millibili
eða jafnvel daglega, eins og dæmi
eru um. Slík endurlyklun er mjög
tímafrek og útilokar aðra vinnslu
meðan hún er í gangi. I öðru lagi
á gagnagrunnurinn að vinna hratt,
sérstaklega þar sem mest á reyn-
ir, t.d. í skráningu sölunóta. í ein-
menningstölvukerfum á að vera
hægur vandi að uppfæra nótu
beint í gagnaskrár (on- line) á
fáeinum sekúndum, jafnvel þótt
álag sé mikið og gagnagrunnurinn
stór. Engin ástæða er til að sætta
sig við minna.
í þriðja lagi á gagnagrunnurinn
að vera opinn þannig að unnt sé
að nota verkfæri frá óháðum fram-
leiðendum til að nálgast gögnin
og vinna úr þeim. Þetta tryggir
að unnt sé að leita til fleiri aðila
en upphaflegs hugbúnaðarsala til
að fá viðbætur á hugbúnaðinn.
Þannig má komast hjá því að lenda
í spennitreyju einokunar eða fest-
ast í ástlausu hjónabandi við hug-
búnaðarbirgjann.
Klæðskerasaumur
Mörg fyrirtæki óska eftir því
að upplýsingakerfin lagi sig að
þeirra þörfum en ekki öfugt. Þetta
er sjálfsögð ósk, en fara þarf var-
lega þannig að hugbúnaðarsalinn
taki ekki alla höndina þótt honum
sé réttur litli fingur. Fyrir 10 árum
tíðkaðist að fyrirtæki keyptu hug-
búnað með frumforritum og fengju
svo sérfræðinga frá hugbúnaðar-
salanum til að klæðskerasauma
hann í tímavinnu, oft með ærnum
og ófyrirséðum tilkostnaði. Með
tilkomu staðlaðra hugbúnaðar-
pakka leið þessi sölumáti að mestu
undir lok, enda mun ódýrara í
bráð og lengd að velja saman safn
sveigjanlegra eininga af stöðluð-
um „matseðli“ en að láta útbúa
sérhveija þeirra „a la carte“. Nú
virðist klukkan ganga aftur á bak
hjá allmörgum kaupendum og selj-
endum búnaðar, og umfangsmikl-
ar sérbreytingar í tímavinnu hafa
haldið innreið sína á ný. Þessi þró-
un er að mínu mati í öfuga átt.
Besta leiðin fyrir kaupandann er
sú að gera ítarlega þarfagreiningu
fyrirfram og óska eftir föstum til-
boðum hugbúnaðarfyrirtækjanna
í klæðskerasaumaða heildarlausn.
Þau fyrirtæki sem raunverulega
bjóða sveigjanlegan hugbúnað
munu njóta þess og geta boðið
lægra verð en hin sem þurfa að
leggja í mikla sérvinnu í hveiju
tilviki. Eins og vera ber er áhætt-
an þá seljandans en ekki kaupand-
ans. Að sjálfsögðu á eftir sem
áður að leggja áherslu á að not-
endur geti sjálflr sett upp og breytt
skýrslum, skjámyndum, valmynd-
um og gagnaskrám eftir því sem
þörf krefur, á auðveldan og ódýran
hátt og án þess að kaupa rándýr
þróunarkerfi.
Fjarvinnsla
Sífellt færist í vöxt að gerðar
séu kröfur um að nota upplýsinga-
kerfi fyrirtækis frá fleiri en einum
stað, og jafnvel að starfsmenn
geti tengst því að heiman um sí-
malínu. Er slík lausn fyrir hendi
og þrautprófuð? Ef unnt er að
nota staðlaðar lausnir, t.d. frá við-
urkenndum framleiðendum á borð
við Novell og Microsoft, er það
stór kostur.
Margt fleira mætti nefna til
athugunar fyrir kaupendur, svo
sem að gaumgæfa vel, hvað sé
innifalið í því verði sem boðið er.
Þarf að greiða sérstaklega fyrir
magn gagna í gagnagrunni við-
skiptahug- búnaðarins? Þarf að
greiða sérstaklega fyrir almenna
möguleika á borð við prentun gíró-
seðla, afslátt eftir viðskiptavinum.
og vöruflokkum, útskrift ávísana
eða tengingu við töflureikni (spre-
adsheet)? Hvað kostar lausn fyrir
pappírslaus viðskipti, sem reikna
má með að flest fyrirtæki þurfi
innan fárra ára? Hvað kostar þjón-
usta og hve mikið er greitt fyrir
lágmarksútkall?
Eins og sést af ofantöldu er að
mörgu að hyggja fyrir kaupendur
upplýsingakerfa. Það, hvernig til
tekst, skiptir líka miklu máli um
samkeppnishæfni nútíma fyrir-
tækja. Þess vegna er sjálfsagt að
gefa sér góðan tíma, skoða alla
valkosti ofan í kjölinn og spyija
réttra spurninga. Mistök á þessu
sviði geta verið afar dýr, bæði
beint og óbeint. En ef vel tekst
til, fæst hraðvirkt, öruggt og
sveigjanlegt kerfí sem vex með
fyrirtækinu um langa hríð.
Höfundur stjórnar vöruþróun hjá
Islenskri forritaþróun hf. oghefur
starfað við upplýsingatækni síðan
1980.
Vaxtabreyt-
ingar á þorra
Sjónarhorn
Finnur
Sveinbjörnsson
Staða landsins í viðskiptum
við útlönd hefur farið versn-
andi á ný eftir mjög góðan
árangur á þessu sviði 1994,
segir Finnur Sveinbjörns-
son. Þetta eru dæmigerð
þenslueinkenni sem bregð-
ast verður við af festu ef
efnhagslífið á ekki að fara
úr skorðum.
hækkun ráðstöfunartekna gefur til-
efni til sem þýðir einfaldlega að al-
menningur fjármagnar neysluna að
hiuta með lánum í þeirri von að efna-
hagsbatinn leiði til hækkunar tekna.
Þrátt fyrir nokkra aukningu útflutn-
ings milli 1994 og 1995 hefur hún
ekki jafnast á við aukningu innflutn-
ings. Staða landsins í viðskiptum við
útlönd hefur því farið versnandi á
ný eftir mjög góðan árangur á þessu
sviði 1994.
Þetta eru dæmigerð þensluein-
kenni. Verði ekki brugðist tímanlega
við þeim og af festu má allt eins
búast við að efnahagslíf fari hér úr
skorðum eins og á fyrri uppgangs-
tímum. Til viðbótar við þau atriði
sem þegar hafa verið rakin má nefna
að vextir hér á landi voru tiltölulega
hagstæðir á árunum 1994 og 1995
samanborið við vexti erlendis og
mörg fyrirtæki nýttu þessar aðstæð-
ur til að taka lán innanlands og
greiða skuldir sínar erlendis. Þetta
leiðir að sjálfsögðu til gjaldeyrisút-
streymis.
Seðlabankinn brást við gjaldeyr-
isútstreymi og versnandi lausafjár-
stöðu banka og sparisjóða með því
að beita sér fyrir hækkun vaxta á
skammtímamarkaði í desember.
Aðgerðum seðlabanka í peningamáb
um hér á landi og erlendis er ætlað
að hafa áhrif, annars væru þeir
gagnslausir. Því þarf ekki að koma
á óvart að þessi aðgerð Seðlabank-
ans leiddi til vaxtahækkunar við
uppboð ríkisvíxla seint í desember
og hækkana banka og sparisjóða á
vöxtum óverðtryggðra lána á fyrstu
vikum þessa árs. Þegar við þetta
bætist að verðbólga mælist nú tíma-
bundið heldur hærri en hún verður
síðar á árinu vegna áhrifa almennra
launahækkana um síðustu áramót
er ekkert óeðlilegt við síðustu vaxta-
hækkanir banka og sparisjóða.
í lokin er rétt að ítreka að vaxta-
hækkanir banka og sparisjóða má
annars vegar rekja til aðgerða Seðla-
bankans í peningamálum sem hafa
miðað að því að hækka vexti á
skammtímamarkaði í því skyni að
draga úr gjaldeyrisútstreymi og slá
á þenslueinkenni og hins vegar til
tímabundinnar hækkunar verðbólgu
sem stafar af almennum launahækk-
unum um síðustu áramót. Vaxta-
hækkanir banka og sparisjóða eiga
sér því eðlilegar efnahagslegar skýr-
ingar.
Höfundur er fræmkvæmdastjóri
Sambands íslenskra viðskipta-
banka.