Morgunblaðið - 16.02.1996, Blaðsíða 2

2 B FÖSTUDAGUR 16. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
Athygli er
háþróað kerfi
mannsins til að lifa
stuttu síð-
ar. Fylli-
byttur
hnakkrífast og
stúta flösku.
Þau rumska
ekki. En svo
heyrist uml í
baminu og
þau vakna
samstundis og
netkerfið er
svo fullkomið,
að ef þau
skipta nætur-
vöktum yfir
barninu á milli
sín vaknar að-
eins það sem er
á vakt en ekki
hitt.
Þessir foreldrar
hafa stillt sig inn
á ákveðin hljóð og
netkerfið vekur
athygli þeirra ef
þau berast, ann-
ars ekki. Ýmis-
legt bendir þó
til þess að áreiti
sem við tökum
ekki eftir geti samt
verið skráð.
ATHYGLI í upplýsingaflóði nú-
tímans er nokkuð sem margir
keppa að. Mælt hefur verið að
þegar tvær manneskjur mætast
horfast þær fyrst í augu. Það er
því ekki tilviljun að á forsíðu
flestra glanstímarita stara augu
frægra fyrirsæta og reyna að
grípa athygli viðskiptavinarins.
Að ná athygli er frumatriði allra
auglýsinga fyrirtækja og í þeim
er augnsambandið er oftast notað.
í heimi stanslausra áreita er
hætta á mettun og að fólk hætti
að taka eftir, þess vegna er
■■■ reynt að tvöfalda áhrif skila-
Gl boðanna og aðferðin er í raun
Z einföld og best lýst með
dæmi: Logandi ljósapera í
björtu vekur ekki athygli, en
sama pera með sama styrk
nær athygli ef hún er lýsir í
myrkri. Öskur eftir þögn er líka
áhrifameira en öskur í dyn.
Kerfi í heilanum sem virkar
sem sía á ógagnleg áreiti
Það er takmörkunum háð hvað
einn maður getur veitt mörgum
áreitum athygli í einu og ef hann
hefði ekki hæfileika til að velja
úr myndi ekkert vekja honum
meiri athygli öðru fremur. Heilinn
býr giftusamlega yfir sérstöku
kerfi til að maðurinn geti án
áreynslu valið það úr sem skiptir
hann máli.
Kerfið er stundum þýtt netkerf-
ið (reticular system) á íslensku og
gegnir hlutverki í sambandi við
örvun, athygli, svefn og vöku og
er staðsett í heilastofni. Frá því
berast boð upp í framheila sem
örva til vöku og eftirtektar eða
eiga þátt í að orsaka svefn. Það
tekur við boðum frá öllum skyn-
færunum og lætur menn vita um
það sem vegur þungt ef svo má
segja.
Tilraunir hafa verið gerðar á
köttum með því að hleypa raf-
straum með örskautum á netkerf-
ið og afleiðingin er að þeir sofna
eða vakna eftir því hver spennan
er. Skemmt netkerfi getur hins
vegar leitt til dás. Ýmsar tilraunir
hafa leitt í ljós að hæfileiki manns-
ins til að beina athyglinni að einu
fremur en öðru sé einmitt háður
netkerfinu og virkar það eins og
sía sem stöðvar sum boð en hleyp-
ir öðrum í.gegn. Sem dæmi má
nefna að þegar menn einbeita sér
að ákveðnum verkefnum taka þeir
ekki eftir hávaða í kringum þá.
Inniifun sem útilokar öll áreiti
nema þau sem skipta máli
Margir hafa upplifað það að
reyna að ná sambandi við mann
sem lifir sig svo vel inn í söguefni
bókar eða kvikmyndar að hann
heyrir ekki þegar talað er við
hann. Það þarf jafnvel að kalla
eða hrista hann til að öðlast at-
hygli hans. Þetta er að öllum lík-
indum vegna þess að netkerfið
útilokar allt nema það sem innlif-
unin stendur um.
En hvað er það sem stjórnar
því hverju netkerfi heilans hleypir
í gegn og hverju ekki? Skynjun
mannsins er háð áhuga, markmið-
um og væntingum og valið tekur
mið af því. Námsmaður við skrif-
borð, sem hefur áhuga á efninu
sem hann er að tileinka sér, tekur
ef til vill ekki eftir bílaumferðinni
framhjá glugganum hans eða háv-
aðanum frá flugvélinni sem rétt í
þessu er að þjóta yfir. Námsmað-
urinn er einbeittur.
Stefna hljóðs og merking
numin á leiftrandi hraða
Dæmi: Félagar ræða saman á
háværum skemmtistað. Þeir sitja við
borð og taka ekki eftir því sem sagt
er á næstu borðum, að því er
virðist. Samt gerist það að
eins þeirra er nefnt á
næsta borði, einhver er að
um hann, og hann
nafnið sitt úr
öllum hljóðbylgjun-
um og lítur ósjálf-
rátt yfir á næsta borð.
Segja má vegna þessa
að netkerfið hyggi að
öðrum hljóðum í umhverf-
inu en tekið er eftir.
Annað dæmi er, að á stórum
vinnustöðum, þar sem hver
starfsmaður hefur sinn síma en fáir
með eins hringingu, virðast starfs-
mennimir heyra hljóðið í símanum
sínum þótt þeir séu staddir langt frá
borðinu sínu. í gegnum hávaða og
aðrar símhringingar taka þeir eftir
að síminn þeirra hringir og vegur
bæði hljóðið og stefna þess, þyngst
á metunum.
IMetkerfi fuglaskoðunarmanns
vekur athygli hans á söngnum
Hvernig stendur á þessu? Rann-
sóknir á athygli benda til þess að
taugakerfið búi til nokkurs konar
spjaldskrá yfir upplýsingar sem
menn sækjast almennt eftir. Hið
sérstaka hljóð síma starfsmannsins
í dæminu hér áðan kveikir á athygl-
inni þrátt fyrir öll hin áreitin sem
dynja af meiri styrkleika á skyn-
færum hans. Nafn manns kallað
virðist líka nánast alltaf grípa athyg-
lina.
Dæmi: Tveir menn fara fótgang-
andi í fuglaskoðunarferð, annar er
fagmaður, hinn viðvaningur. Hinn
fyrri. greinir ólíklegustu hljóð og
nefnir hvaða fuglum þau tilheyra.
Hinn stendur og gapir, stundum
heyrir hann ekki neitt nema eitt-
hvert heildarhljóð náttúrunnar og
stundum eftir mikla einbeitingu nær
hann að greina tiltekinn fuglasöng
frá öðrum hljóðum sem berast hon-
um. Fuglaskoðunarmaðurinn er með
þjálfað eyra og góða spjaldskrá —
það gerir gæfumuninn.
Maðurinn móttækilegur og
ávallt reiðubúinn
Athygli er því háð þjálfun, innri
áhuga og ytri einkennum eins og
styrk, stærð, andstæðum og hreyf-
ingu. Hún felst í því að stilla einbeit-
inguna, en það er líka margt sem
gerist líkamlega. Höfði er snúið í átt
að hljóði, sjáaldur augans glennist
upp, hönd er lögð við eyra og útvíkk-
un æða verður í höfðinu, samdráttur
háræða, rafvirkni breytist, hjartslátt-
ur og öndun. Markmiðið er að grípa
áreitið og vera tilbúinn til að bregð-
ast við því, en heilinn hefur þróað
athyglisgáfuna að öllum líkindum til
að auka líkurnar á því að komast af
í þessum viðsjárverða heimi. ■
Gunnar Hersveinn
Nýbakaðir foreldrar vakna
við minnsta barnahljóð
ímyndum okkur að menn tækju
jafnvel eftir öllum boðum skynfær-
anna, öllu sem augað sér, eyrað
heyrir, húðin nemur, nefnið fínnur
og tungan bragðar: Lífið væri óbæri-
Iegt og sem betur fer velur heilinn
úr þau áreiti sem koma að gagni.
Dæmi: Nýbakaðir foreldrar leggj-
ast til svefns og ungbamið sefur í
vöggu við hliðina á rúminu. Bifreið
með gat á púströrinu bmnar fram-
hjá húsinu þeirra. Þau sofa áfram.
Lögreglubíll með sírenu brennir hjá
DEMI More, á forsíðu tímarits. Myndin greip
athygli fólks víða um hinn vestræna heim.
HARRISON
Ford, einbeitt-
ur með svipuna
á lofti til að fanga
athygli lesandans.
HÉR eru tvær æfingar. Önn-
ur hefur það markmið að skyn-
færin grípi sem mest og fólk
verði meðvitað um það. Hin að
sem fæst áreiti komist áleiðis og
verði hugsunarefni.
Æfing til aö fanga allt
Reynið að grípa sem flest áreiti
sem dynja á ykkur. Herða fötin ein-
hvers staðar að? Látið hugann líða frá
tám upp í hár, ef til vill þrýsta skórn-
ir óþægilega að eða er buxna-
strengurinn of þröngur?
Reynið að einbeita ykkur að hljóð-
um inn í herberginu eða húsinu sem
þið eruð stödd í. Heyrist hátt í ísskápn-
um eða einhverri vél sem er sífellt í
gangi?
Reynið að nema hljóð sem koma utan
frá, ef til vill er umferð á götunni, jafnvel
sírena í lögreglubíl.
Gefið ykkur tíma og reynið að greina
sem flest hljóð. Imyndið ykkur svo að þið
tækjuð jafnvel eftir öllu.
Slakið á. Finnið þreytuna líða úr öxlun-
um og reynið að tæma hugann af öllum
hinum óþrjótandi hugsunum sem mæða á
honum. Veljið síðan skemmtilegt atvik
úr lífinu til að rifja upp.
Lokið augunum og hugsið um atburð-
inn. Reynið að sjá hann fyrir ykkur og
rifja upp smáatriði eins og hvernig þið
voruð klædd, hvaða dagur var og hverjir
voru nálægir. Hrindið öllum öðrum hugs-
unum frá.
Notið aðrar aðferðir til að einbeita
ykkur að einhverju einu ef það hentar
betur. Marksniðið er: Upplifunin að
engin óþarfa áreiti í umhverfinu kom-
ist að. Hugurinn er upptekinn af einu
og það má ekki trufla hann.
Innri og ytri einkenni ráða
Þessar æfingar eða sambærilegar
sýna hvemig hægt er að stilla hugann
og því meiri einbeiting og innri áhugi á viðfangsefninu,
því betur tekst til. Samt myndi stórt og styrkleikamikið
áreiti slá ykkur út af laginu. En jafnskjótt og það verður
að vana hættir fólk að taka eftir því.B
Æfing til aö fanga eitt