Morgunblaðið - 16.02.1996, Blaðsíða 6

6 B FÖSTUDAGUR 16. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LIF
0
á brauðfo
Anna Kristín Þórðardóttir,
íslenskukennari
Ótrúlegt að
unglingar skuli enn
lesa bækur
„í efri bekkjum grunnskóla
þurfa nemendur að lesa skáldsögur
í tengslum við námið, en að öðru
leyti er bókum ekki haldið að þeim
eins og neðri bekkingum", segir
Anna Kristín Þórðardóttir,
íslenskukennari í 8., 9. og 10. bekk
í Ölduselsskóla. Hún segir að í 8.
bekk aukist heimanám til muna
og upp úr því sé í rauninni ótrúlegt
að unglingar skuli yfirleitt lesa
bækur. „Auk þess sem námið tekur
dijúgan tíma er framboð af alls
konar afþreyingu slíkt að valið
hlýtur að vera erfítt. Þótt engar
kannanir staðfesti getgátur mínar,
held ég að bóklestur unglinga sé
minni en fyrir nokkrum árum og
samfara því hafí máltilfínning,
orðaforði og réttritun hrakað.
Eftir jólin áttu nemendur í ein-
um bekknum mínum að skrifa rit-
gerð um bók sem þeir lásu í jólafrí-
inu. Mér kom ekkert á óvart að
allmargir höfðu ekki lesið neina.
Unglingar fá ekki bækur í jólagjöf
í sama mæli og áður og trúlega
velja margir myndband í stað bók-
ar sem afþreyingu yfir hátíðarnar.
Sumir unglingar eiga erfitt með
að komast gegnum heila bók. Les-
skilningi þeirra er þá trúlega
ábótavant þótt þeir búi ef til vill
yfír lestækni.“
Anna Kristín hefur ekki áhyggj-
ur af að tölvan ógni stöðu bókar-
innar til frambúðar. Henni fínnst
aukin tölvunotkun unglinga að
mörgu leyti jákvæð, enda lesi sum-
ir mikið á tölvuskjá, afli sér upplýs-
inga og læri heilmikið af forritun-
um sem þeir vinna með og búa
til. „Þeir unglingar sem eiga erfitt
með að lesa virðast ekki nota tölv-
ur mjög mikið. Þótt framhalds-
skólakennarar tali stundum um
dvínandi lestrarkunnáttu fyrsta
árs nema má ekki gleyma að gagn-
stætt því sem áður tíðkaðist fara
núna allflestir unglingar í fram-
haldsskóla, jafnt góðir námsmenn
sem slakir."
Sölvi Sveinsson,
skólameistari
Skólakerfið vanrækt
að bregðast við
þróuninni
„Bókin hefur fengið enn einn
keppinautinn, sem er tölvan, og
skólakerfíð hefur vanrækt að
bregðast við þróuninni," segir
Sölvi Sveinsson, íslensku- og
sagnfræðingur og skólameistari í
Fjölbrautaskólanum við Ármúla.
Hann telur að fjölga þurfi
íslenskutímum, sérstaklega í
grunnskölum. Breyta þurfi
áherslum þannig að kennslu í
málfræði verði jafnað milli grunn-
og framhaldsskóla og lestur
aukinn í báðum skólum.
Skáldsögur og fagurbókmenntir,
valdar af Samtökum móð-
urmálskennara, segir Sölvi að
ættu að vera skyldulesning til að
efla málvitund. „Mér fínnst
orðaforði vera einhæfari en áður
og oft eru notuð orð sem eru bein
þýðing úr ensku, t.d. tala margir
Könnun Daglegs lífs meðal nemenda á fyrsta ári í framhalds-
skólum á höfuðborgarsvæðinu Könnunin fór fram í janúar 1996, 39 tóku þátt
1. Hefur þú lesið
bók/bækur, aðrar
en námsbækur, í
þessum mánuði?
Þau sem lásu bók/
bækur nefndu oftast
unglingabækur og
reýfara, m.a. ísfólkið og bækur eftir
Sidney Sheldon og Stephan King, en auk
þess Dagbók Berts, Biblíuna, Ofvitann,
Ævisögu Árna Þórarinssonar, Marfu
Guðmundsdóttur, Ævi og skoðanir Steins
Steinars, Sálfræði; hug og hátterni, o.fl.
5. Notar þú tölvurnar í skólanum mikið að öðru leyti? r\Já 14\

\ 23 .
Ef já, þá hvernig? (merkja má við fleiri \ J/ Nei
en einn valkost) 2 svöruðu ekki
j 14
IBBj3 Alnetið U1 Annað
7. Lestu dagblöð?
Níu nefndu m.a. íþróttir, 39 \
allmargir sögðust lesa allt, þ.á.m. innlendar og
eriendar fréttir og fréttir af frægu fólki voru einnig vinsælt lestrarefni. Já J
um snjóstorm í stað snjókomu, og
svo mætti lengi telja. Eg vona að
íslendingar vakni ekki upp við
vondan draum eins og Bandaríkja-
menn gerðu fyrir rúmum tveimur
áratugum þegar í ljós kom að stór
hópur fólks kunni ekki að fletta
upp í símaskránni.“
Sölvi segir að þótt foreldrar
haldi bókum að börnum sínum, sé
ekki óeðlilegt að þau taki aðra
afþreyingu fram yfir lestur á
gelgjuskeiðinu. „Auk myndmiðl-
anna stendur unglingum ótal
margt til boða. Mikill fjöldi er
önnum kafínn við íþróttaiðkanir
af ýmsu tagi og allmargir leggja
stund á tónlistarnám. Hraðinn í
þjóðfélaginu er líka orðinn slíkur
að dæmigerður dagur í lífi fjöl-
skyldu gefur ekki mikið svigrúm
til lesturs bóka.“
2. Hefur þú aðgang að PC- eða Macintosh- tölvu heima hjá 23 Já

þér? "16 . Nei
3. Ef svarið við 2. spurningu er
já, hvernig notar þú hana?
Við nárr.
Við leiki
Alnetið
|18
6. Færðu lán- Já
aðar bækur í ■J2>\
skólabókasafninu eða í bókasafninu
í hverfinu? Nei
Flest þau sem notuðu
bókasafnið fengu bækur
að láni einu sinni til tvisvar í mánuði. 1 svaraði ekki
9. Hvað hefur þú aðgang að
mörgum sjónvarpsstöðvum
heima hjá þér?
Ein stöð 5
Þar sem ekki var óskað eftir að sjón-
varpsrásirnar væru tilgreindae geta
svörin verið villandi. í það minnsta er Ijóst
að þau sem nefndu 1 rás telja trúarlegu
stöðina Omega ekki með.
4. Ferð þú í Já
leiki í tölvunum 6/\
í skólanum?
( 31 j Nei
2 svöruðu ekki —
8. Hvað kýstu helst að gera þegar þú átt frí? (númerið í forgangsröð)
iM
Lesabók j í 2.-3. sæti
3] 21
121
6 18-
Fara í tölvuleik
Skoða Alnetið
[ í 3.-4. sæti 121 2] 14
Í5. 6
6 12
Tólf af 18 settu „Lesa
bók“ í annað eða þriðja
sæti, sex settu þennan
kost í önnur sæti
Annað? (Hvað?) [ 19 settu þennan kost í 1, sæti j
6 25
Af 39 nefndu 32 1 til 5 kosti og númeruðu í forgangsröð. Þeirra niðurstöður eru hér að
ofan. Þau 7 sem ekki nefndu forgangsröð merktu öll við „Horfa á sjónvarp/myndband“ og
sex merktu við „Annað“.
Svarið við kostinum „Annað" var oftast að hitta vinina, íþróttir, útivist, bíó og skemmtanir.
Áhugi á bókum, tölvum og myndmiðlum sameinaður
UM þessar mundir eiga grunn-
skólanemar í Reykjavík kost á
að búa til og taka upp sinn eigin
bókmenntaþátt á myndband.
Marteinn Sigurgeirsson kenns-
luráðgjafi hjá Fræðsluskrifstofu
Reykjavíkur og Skólaskrifstofu
Reykjavíkur, sem átti hugmynd-
ina að verkefninu, segir að
markmið framtaksins sé að nýta
áhuga barna á myndmiðlum og
tölvum til að glæða bókmenntaá-
huga þeirra.
Ollum grunnskólum var boðin
þátttaka í verkefninu og þegar
hafa um 500 nemar úr þijátíu
bekkjardeildum 4., 5. og 6.
bekkjar notað tækifærið. Mar-
teinn segir að nemendur komi
með óátekna spólu í Skólasafna-
miðstöð Reykjavíkur, þar sem
þeim er falið að gera sjónvarps-
þátt um bókmenntir. Þeir velja
sér bók til umfjöllunnar, en áður
en upptaka hefst er rætt við þá
um gildi bóka og bóklestur. „AIl-
ir fá að koma fram á myndband-
inu og jafnframt að spreyta sig
á tæknivinnunni. Einu fyrirmæl-
in eru að í þættinum komi fram
nafn bókar og höfundar, útgáfu-
staður, útgáfa og útgáfuár.
Einnig eiga nemendur að fjalla
um söguþráð og einkenni helstu
sögupersóna, segja frá hvar sag-
an gerist og gagnrýna bókina.“
Marteinn segir augljóst að nem-
endur hafi fylgst með listagagn-
rýni í Dagsljósi í Ríkissjónvarp-
inu því þau gefa einkunnir með
alls konar táknum.
Olga Guörún Árnadóttir,
rithöfundur
Börn þurfa að læra
að nota og njóta
bókarinnar
Olga Guðrún Árnadóttir, rithöf-
undur, telur uppeldisgildi bóka ótví-
rætt og mikiívægt að foreldrar
leggi áherslu á að lesa fyrir börn
og unglinga. „Barn sem lærir að
njóta og nota bækur nær oft dýpri
skilningi á umhverfi sínu.
Málskilningur og máltilfinning
eykst, Imyndunaraflið verður
frjórra og bamið öðlast betri innsýn
í hugarheim annarra og því einnig
meiri • skilning á tilfínningum
annarra. Enginn miðill kemst í hálf-
kvisti við bókina. Upplifun við lest-
ur er ekki tímasett eins og þegar
horft er á sjónvarp, því kvikmynd
gefur ekki ráðrúm til umhugsunar
að geðþótta hvers og eins.“
Olgu Guðrúnu finnst margar
sjónvarpsmyndir gefa takmarkað
tilefni til íhugunar og vera dóm-
greind og sköpunargáfu lítt til
framdráttar. „Ríkissjónvarpið hefur
brugðist skyldu sinni í menningar-
uppeldi og margir foreldrar eru á
röngu rölti í uppeldismálum. Ég tel
að sameiginleg lestrarstund fjöl-
skyldunnar gæti ráðið bót á ýmsum
samskiptavanda, því börnum og
unglingum er mikils virði að for-
eldrar gefí sér tíma fyrir þau. Ég
þekki móður, sem tók til bragðs
að setjast á rúmstokkinn 0g lesa á
hveiju kvöldi fyrir 14 ára son sinn
sem kominn var út á hálar brautir.
Móðirin sagði mér að hún hefði
ákveðið að meðhöndla soninn eins
og veikt barn, sem þyrfti aðhlynn-
ingu. Mér kom ekki á óvart þegar
hún sagði mér að tiitækið hefði
breytt líðan drengsins.“
Olga Guðrún er viss um að mörg
ungmenni lesa mikið. Þótt allir
þræli jafnt segir hún þó líklegt að
langskólagengið fólk sé meðvitaðra
en aðrir um nauðsyn þess að halda
bókum að bömum sínum.
Tölvan ekki ógnun við bókina
Viðmælendur Daglegs lífs voru
sammála um að myndmiðlar og
tölvur myndu ekki ryðja bókinni
úr vegi í nánustu framtíð. Afþrey-
ing af ýmsu tagi stæði börnum og
unglingum til boða sem aldrei fyrr
og ekki þyrfti að hafa áhyggjur af
því þótt bókin liti í lægra haldi á
vissu aldursskeiði. Hins vegar
mættu þeir foreldrar sem vanrækt
hafí lestur sem lið í nauðsynlegu
menningaruppeldi gera bragarbót á
og hafa jafnframt nokkum hemil á
sjónvarps- og myndbandaglápi af-
kvæmanna. Tölvuna töldu sumir
ekki mikla ógnun við bóklestur,
hagnýtt gildi hennar mætti ekki
vanmeta, enda byggðist leikni á
tölvu oft á góðri lestrarkunnáttu.
Efalítið eru sumir þeirrar skoð-
unar að ekki sé nauðsynlegt að
hlúa að bóklestri barna, ekki verði
aftur snúið og myndmiðlar séu tím-
anna tákn. Bókin verði senn óþörf
því hvers kyns upplýsingar fáist
innan tíðar í tölvutæku formi. Þeir
sem andmæla þessu segja meðal
annars að enginn öðlist tiifinningu
fyrir blæbrigðum tungumálsins án
þess að læra að njóta bókarinnar.
Læsi hefur jafnan verið flokkað
undir einn hatt. Islendingar státa
öðrum þjóðum fremur af hárri tíðni
læsis auk þess sem bókmenntaá-
huga þjóðarinnar er hampað á há-
tíðarstundum. Ef til vill verður ann-
ar skilningur senn lagður í læsi og
það flokkað í skjálæsi og bóklæsi
eins og Þorbjörn Broddason bendir
á. Verði þróunin með þeim hætti
er ljóst að þjóðin mun ekki tala
sama tungumálið og félagsleg
staða manna verður augljós af
tungutakinu. Hver framtíðin verður
er lokuð bók.
Útlán
og sala
ÚTLÁN Borgarbókasafnsins hafa
aukist jafnt og þétt síðastliðin
þijú ár. Árið 1993 var aukningin
10% frá árinu á undan, 1994 juk-
ust útlán enn um 11% og á síðasta
ári um 4%. Á samatíma hefur
skólabókasöfnum víða vaxið fisk-
ur um hrygg. Aðspurð sagði Þór-
dís Þorvaldsdóttir, borgarbóka-
vörður, að aukningin skýrðist ekki
í auknum útlánum myndbanda og
geisladiska, því slík útlán væru
einungis lítið brot, eða rúm 2%
útlána.
Ef til vill skýrast aukin útlán í
bókasöfnum með bágari fjárhag
almennings og minnkandi sölu
bóka. Vilborg Harðardóttir, fram-
kvæmdastjóri Félags íslenskra
bókaútgefenda, segir að samdrátt-
ur hafi verið nærri 35% í veltu
bókaútgefenda á árunum 1991-
1994. Þótt tölur séu ekki komnar
fyrir síðasta ár segir hún að ýmis-
legt bendi til að salan hafi verið
betri en árin á undan.