Morgunblaðið - 23.02.1996, Blaðsíða 24

24 FÖSTUDAGUR 23. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
F élag’smiðstöövar
og forvarnir
miðstöðva og und-
irstrika vægi
þeirra í nútíma-
samfélagi, m.a. á
sviði forvarna.
Hafa áhrif á um-
ræðu, hugmyndir
og löggjöf um
æskulýðsmál á ís-
jandi.
í starfi félagsmið-
stöðva standa ung-
lingunum til boða já-
kvæðir valkostir sem
vinna gegn vímuefna-
neyslu. Forvömum
gegn vímuefnum hef-
ur gjarnan verið skipt
í þtjú stig. Á fyrsta stigi er reynt
Lára S.
Baldursdóttir
Steinþór
Einarsson
MIKIL umræða hefur verið und-
anfarið um neyslu vímuefna meðal
unglinga. Kannanir sýna að neysla
áfengis og annarra vímuefna fær-
ist sífellt neðar í aldri. Meðalaldur
þeirra sem drekka í fyrsta sinn er
í dag aðeins 14 ár. Það er að
mörgu leyti erfitt að alast upp í
nútímasamfélagi, í því leynast ótal
hættur. Má þar t.d. benda á hve
auðvelt það er fyrir unglinga að
nálgast vímuefni, landasölumenn
hafa nú til margra ára hreinlega
gert út á unglinga sem viðskipta-
vini.
Margir hafa risið upp og sagt
að eitthvað verði að gera. Sumir
líta jafnvel svo á að forvörnum sé
ekkert sinnt. Þetta er að okkar
mati ekki rétt, því nú þegar er
heilmikið gert. Ýmsir aðilar vinna
markvisst að forvömum meðal
unglinga og má þar sérstaklega
nefna félagsmiðstöðvar. Stjóm-
endur sveitarfélaga hafa lengi
gert sér grein fyrir mikilvægi fé-
lagsstarfs hjá ungu fólki og hafa
því komið á fót félagsmiðstöðvum.
Þessar félagsmiðstöðvar hafa
myndað með sér fagsamtök sem
nefnast Samfés. í Samfés eru nú
44 félagsmiðstöðvar frá öllum
landshomum. Samtökin hafa á
stefnuskrá sinni að:
Auka samskipti og samvinnu
milli félagsmiðstöðva og efna
til verkefna á innlendum og
erlendum vettvangi.
Efla fagmenntun fyrir starfs-
fólk félagsmiðstöðva með ráð-
stefnum og námskeiðum.
Koma á framfæri faglegum
upplýsingum um starf félags-
að stuðla að því að einstaklingur-
inn heíji ekki neyslu ávana- og
fíkniefna. Á öðru stigi er reynt
að stöðva neyslu og þriðja stig
forvama er meðferð. Félagsmið-
stöðvar leggja sig fram við að
vinna að fyrsta og annars stigs
forvömum, enda er meginhlutverk
félagsmiðstöðvarinnar að sinna
forvarnarstarfi. I samræmi við það
gilda almennt skýrar reglur um
áfengi og tóbak í félagsmiðstöðv-
um, þ.e.a.s. reykingar em strang-
lega bannaðar innan sem utan
dyra og áfengi og önnur vímuefni
em stranglega bönnuð. Stjómend-
ur sveitarfélaga hafa gert sér
grein fyrir að fyrsta stigs forvam-
ir skila miklum árangri og eru
heillavænlegastar þegar á heildina
er litið.
Uppeldishlutverk félagsmið-
stöðva er mikilvægt, því félags-
og tómstundastarf sem ungling-
arnir hafa áhuga á og taka virkan
þátt í er öflugt forvarnarstarf.
Ávinningur af skipulögðu félags-
starfí er mikill, nýlegar rannsókn-
ir staðfesta að unglingar sem taka
Tilgangur útivakta,
segja Lára S. Baldurs-
dóttir og Steinþór Ein-
arsson, er að fylgjast
með ferðum ungling-
anna eftir eðlilegan
útivistartíma.
þátt í viðurkenndu tómstunda-
starfí ná að þroska betur sam-
skiptahæfileika sína og eiga meiri
velgengni að fagna í námi og
starfí. Unglingarnir koma sjálfvilj-
ugir í félagsmiðstöðina í sínum
frítíma, í félagsmiðstöðinni er
gaman að vera. Undir þessum
kringumstæðum gefst einstakt
tækifæri til að hafa áhrif á ung-
lingana og beina þeim inn á braut
ákjósanlegs, heilbrigðs lífsstíls.
Starfsfólk félagsmiðstöðva hef-
ur fjölbreyttan bakgrunn, margir
eru uppeldismenntaðir eða mennt-
aðir í list- og verkgreinum. Starfs-
fólkið nýtur sérstakrar menntunar
og þjálfunar í því að vinna með
börnum og unglingum í þeirra frí-
tíma. Forvarnarstarf er mikilvæg-
ur hluti þeirrar menntunar. Starfs-
fólkið nýtir sér þekkingu sína og
hæfni til að virkja unglingana í
leik og starfí félagsmiðstöðvarinn-
ar. í hverri félagsmiðstöð er starf-
andi unglingaráð sem sér um að
móta dagskrá félagsmiðstöðvarin-
ar í samráði við starfsmenn. Þann-
ig er leitast við að bjóða upp á
dagskrá sem er í samræmi við
þarfir og óskir unglinganna. Flest
það sem unglingunum býðst í fé-
lagsmiðstöðvunum er þeim að
kostnaðarlausu.
Unglingarnir geta valið um að
taka þátt í fjölbreyttu klúbbastarfi
þar sem sérstöku áhugamáli er
sinnt, t.d.: Leiklist, fjallahjól, tónlist
og ljósmyndun. Klúbbastarfíð er
þó aðeins brot af þeirri starfsemi
sem unglingunum stendur til boða,
því í dagskrá félagsmiðstöðvanna
er biyddað upp á ýmsu þar sem
blandað er saman gamni og alvöru,
þar má nefna: Sundlaugarferðir,
skautaferðir, hellaferðir, ferðalög,
kósíkvöld, ljóða- og söguupplestur,
spilakvöld, ljósmyndamaraþon,
föndur, skreytingar, friðarkvöld,
„karókí“söng o.m.fl. Eins og sjá
má er fjölbreytnin mikil og reynt
er að blanda saman gamni og al-
vöru. Mikilvægir liðir í dagskránni
er fræðsla um ávana- og fíkniefni.
Starfsfólk sinnir þessari fræðslu
auk þess sem ýmsir góðir gestir
koma í heimsókn og fræða ungling-
ana um hættuna við að neyta vímu-
efna. Þar má nefna forvamardeild
lögreglu og Krabbameinsfélagið.
Ýmis átaksverkefni hafa einnig
verið unnin í félagsmiðstöðvunum
með fræðslu sérstaklega í huga,
t.d. kynfræðsla, fræðsla um al-
næmi, einelti og vináttu.
Samstarf félagsmiðstöðva við
þá aðila sem koma að uppeldi
unglingsins er mjög mikilvægt, því
þannig er hægt að mynda gott
öryggisnet í kring um hann. Mikil-
vægir samstarfsaðilar innan
hverfísins/bæjarfélagsins em:
Foreldrar, skólar, lögregla, félags-
málastofnun, íþróttafélög og ýmis
fijáls félög.
Margar félagsmiðstöðvar
standa fyrir svokölluðu leitar-
starfí, þar sem starfsfólk fer út í
hverfíð á kvöldin um helgar. Til-
gangur þessara útivakta er fyrst
og fremst að fylgjast með ferðum
unglinganna eftir eðlilegan útivist-
artíma og að fá yfírsýn um gerðir
þeirra og neysluvenjur. Með þessu
móti er hægt að fylgjast með því
hvar unglingarnir halda sig,
hvernig vímuefnaneyslu ungling-
anna er háttað og að vinna gegn
óeðlilegri hópamyndun.
Því miður er það svo að þrátt
fyrir að flestir unglingar geri sér
grein fyrir að neysla vímuefna sé
hættuleg kjósa sumir að nota þau.
Þekking ein og sér er ekki nóg,
það verður einnig að hafa áhrif á
viðhorf unglinganna og hegðun
þannig að unglingurinn kjósi heil-
brigðan lífsstíl. Starfsmenn fé-
lagsmiðstöðva vita að þeir geta
haft mótandi áhrif á unglinga með
því að styðja þá í að velja rétt.
Stærsti hluti ungs fólks segir NEI
TAKK við vímuefnum. Það er yfir-
lýst hlutverk félagsmiðstöðva að
styrkja ungt fólk til að segja nei
takk. Styrkjum þennan hóp áfratn
og fáum fleiri í hópinn með öflugu
félags- og tómstundastarfi.
Höfundar eru sljórnarmenn í
Samfós og forstöðumenn við fé-
lagsmiðstöðvar ÍTR.
Blóðþrýstingur
Þýðingarmikill
þáttur fyrir
heilsu manna
SJÚKDÓMAR í hjarta- og æða-
kerfí hafa undanfarna áratugi ver-
ið eitt helsta heilsufarsvandamál
okkar íslendinga eins og reyndar
meðal flestra þjóða í okkar heims-
hluta.
Sívaxandi kostnaður við heil-
brigðisþjónustuna er ofarlega á
baugi um þessar mundir. Hjarta-
og æðasjúkdómar eiga þar stóran
hluta að máli. Sem dæmi má nefna
að í Bandaríkjunum er áætlaður
kostnaður vegna meðferðar og
vinnutaps af völdum kransæðasjúk-
dóms um 50-100 milljarðar dollara
á ári - hliðstæð tala fyrir Island
Marshal
Falleg og sterk úr fyrir
sprækar stelour
Verð aðeíns
kr. 7.950,-
Stálúr með mattri áferð og
14 k gull skreytingu. Hert gler,
30 m vatnsvarið Tvöfaldur öryggislás.
úra- og skarlgnpaverslon
Álfabakka 16 • Mjódd • s. 587 0706
•yf'XX'Z fíiwZt/MO/i úrsmtOor
ísafiröi • Aöalstrœti 22 • s. 456 3023
væri 3,5-7 milljarðar ísl.
kr. á ári.
Nýjar aðferðir við
greiningu og meðferð
þessara sjúkdóma eru
sífellt að koma fram en
mörgum þessara val-
kosta fylgir ærinn
kostnaður.
Sú spurning hlýtur
að vakna hvort ekki sé
hægt að einhveiju leyti
að koma í veg fyrir
þessa sjúkdóma án allt-
of mikils kostnaðar fyr-
ir einstaklinginn og
þjóðina.
Þessari spurningu er
raunar strax hægt að svara ját-
andi því við vitum nú um vissa
áhættuþætti (eða orsakir) hjarta-
og æðasjúkdóma sem hægt er að
hafa áhrif á.
Hér á eftir verður fjallað um
einn þeirra: hækkaðan blóðþrýst-
ing og áhersla lögð á það sem ein-
staklingurinn getur sjálfur gert til
að halda blóðþrýstingi innan eðli-
legra marka.
Fjölmargar rannsóknir undan-
farna áratugi hafa ótvírætt sýnt
að hækkun blóðþrýstings leiðir til
aukinnar hættu á sjúkdómum í
æðakerfinu, sérstaklega á slagi
(heilablóðfalli, blóðtappa í heila)
og kransæðasjúkdómi. Meðal
þjóða þar sem meðalblóðþrýsting-
ur er hár eru þessir sjúkdómar
algengir, meðal þjóða þar sem
hann er lágur eru þeir nær óþekkt-
ir. Rannsóknir sýna einnig að
lækkun blóðþrýstings leiðir til
minnkandi tíðni þessara sjúkdóma.
Nú er það svo að orsakir blóð-
þrýstingshækkunar
eru að mestu óþekkt-
ar og því vaknar sú
spurning hvort
nokkuð sé hægt að
gera til þess að koma
í veg fyrir háan blóð-
þrýsting. Sem betur
fer er svarið við því
játandi. Faralds-
fræðilegar rann-
sóknir hafa leitt í Ijós
að blóðþrýstingur
tengist vissum lifn-
aðarvenjum og eru
það einkum þijú atr-
iði sem veruleg áhrif
hafa: neysla salts,
hreyfingarleysi og offita.
Salt
Salt er nauðsynlegt líkamanum
en of mikil neysla þess leiðir til
hækkunar blóðþrýstings. Talið er
að fyrir hvert gramm af salti
Blóðþrýstingur,
segir Nikulás Sigfús-
son, tengist vissum
lifnaðarvenjum.
hækki blóðþrýstingur um 1 mm
kvikasilfurs. Meðal þjóða þar sem
saltneysla er mikil, eins og t.d. í
Japan þar sem dagleg saltneysla
getur verið allt að 25 g, er slag
ein algengasta dánarorsökin. Hér
á landi er saltneysla um 8 g á dag
á mann. Þessa neyslu mætti
minnka verulega og þannig lækka
Sigfússon
meðalblóðþrýsting þjóð-
arinnar.
í þessu sambandi er
þó rétt að benda á að
neytandinn er í talsverð-
um vanda staddur þegar
hann fer að kaupa í
matinn. í innihaldslýs-
ingu á mörgum matvörum er ekk-
ert getið um saltinnihald, á öðrum
aðeins nefnt að í þeim sé salt en
ekki hve mikið og í besta falli
getið um innihald natríums (sem
er annað frumefnið í natríumklór-
íði - salti) og getur það vafist
fyrir fólki að reikna út hve tiltekið
magn af natríum mótsvarar miklu
magni af salti. í þessu efni tel ég
að heilbrigðisyfirvöld ættu að setja
reglur um innihaldslýsingar sem
kæmu neytendum að meira gagni
en nú er.
Þjálfun
Sýnt hefur verið fram á að
hæfileg líkamsþjálfun lækkar
blóðþrýsting. Nú er svo komið að
um helmingur vinnandi fólks hér
á landi er við kyrrsetustörf. Þessu
fólki er nauðsynlegt að bæta upp
hreyfíngarleysið með reglubund-
inni þjálfun af einhveiju tagi. Fyr-
ir hjarta- og æðakerfí eru gagnleg-
astar allar æfingar sem skapa
samfellt og jafnt álag um lengri
tíma, t.d. sund, skokk, hjólreiðar,
skíðaferðir eða röskleg ganga. Til
að auka þol og ná fram heppileg-
um áhrifum á blóðþrýsting þarf
að stunda slíka þjálfun reglulega
a.m.k. þrisvar í viku og minnst
20-30 mín. í senn. Áreynslan þarf
að vera það mikil að púls fari upp
í minnst 120 slög á mínútu.
Þyngd
Samband er milli ofþyngdar og
blóðþrýstings. Þegar líkamsþyngd
minnkar hjá of feitu fólki lækkar
blóðþrýstingur. Offita er algengt
vandamál hér á landi eins
og reyndar víðast hvar á
Vesturlöndum. Um það
bil 30% fullorðinna ís-
lendinga eru verulega of
þung. Auðvelt er að gefa
ráð um megrun en erfið-
ara að fara eftir þeim.
Hér verða ekki gefnar neinar
uppskriftir af megrunarkúrum.
Reynsla manna af ströngu
megrunarfæði er yfirleitt slæm
þegar til lengri tíma er litið. Svo
virðist sem tiltölulega litlar breyt-
ingar á mataræði og lifnaðarhátt-
um skili betri árangri þótt hann
komi ekki jafnfljótt. Einföld ráð
sem engan skaða en skilað geta
varanlegum árangri eru:
1) að forðast sykur og sætmeti
sem mest,
.2) að minnka neyslu á fítu,
3) að auka líkamshreyfingu,
4) að borða aðeins á matmáls-
tímum.
Ástæða er til að vara fólk við
auglýsingaskrumi megrunar-
iðnaðarins. Megrunarpillur, megr-
unarplástrar, megrunarföt o.þ.h.
koma engum að gagni nema fram-
leiðendunum sem á þessu græða
stórfé.
Oft er spurt um hver sé kjör-
þyngd en þá er átt við þá þyngd,
sem hefur í för með sér mestu
ævilengd. Ýmsar formúlur hafa
verið fundnar út í þessu sambandi
og virðist útkoman nokkuð fara
eftir því hvaða hópur hefur verið
rannsakaður. Ein slík skal látin
hér upp: Kjörþyngd= 22 x (hæð í
metrum)2. Þessi formúla gildir fyr-
ir fólk á aldrinum 30-59 ára.
Kjörþyngd manns sem er 180
cm á hæð væri þannig: 22 x 1,8
x 1,8= 71,3 kg.
Höfundur er yfirlæknir Rann-
sóknarstöðvar Hjartaverndar.