Morgunblaðið - 24.02.1996, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 24. FEBRÚAR 1996 35
AÐSEINIDAR GREINAR
Ný ólög um lyfjadreifingu
Erlendur Jónsson
ÞAÐ er krafa sið-
menntaðra manna, að
þegar taka á ákvörðun
um mikilvægt mál og
velja á milli valkosta,
þá beri að vega og
meta þau rök, sem
mæla með og á móti
hverjum valkosti. Séu
rökin gegn valkosti
þyngri á metunum en
þau rök sem mæla
með honum, ber að
hafna honum. Þetta
ætti að vera augljóst
öllum sæmilega skyn-
sömum mönnum, þótt
það sé augsýnilega
ekki skiljanlegt þeim, sem hlynntir
eru nýjum lyfjalögum nr. 93/1994,
en þau ákvæði laganna, sem mestri
gagnrýni hafa sætt, eiga að taka
gildi nú 15. mars n.k. Er þar eink-
um um að ræða breytt ákvæði um
þaðj hveijir fá að stofna lyfjabúð-
ir. Eg vil þó benda á í þessu sam-
hengi, að það er núverandi heil-
brigðisráðherra til mikils sóma, að
hún skyldi á sínum tíma beijast
gegn svo vitlausri lagasetningu.
Yfirgnæfandi rök mæla
gegn lögunum
Rökin á móti lögunum eru
nefnilega svo miklu þungvægari
en þau sem mæla með þeim. Hin
fyrrnefndu rök hafa öll komið fram
í umræðu á undanförnum árum,
og ætla ég því aðeins að stikla á
nokkrum hinum mikilvægustu
stuttlega.
1. Lélegri þjónusta og
dýrari lyf
Lögin leiða til lélegri lyfjaþjón-
ustu við landsbyggðina og bijóta
gegn þeirri grundvallarreglu heil-
brigðisþjónustu, að allir lands-
menn búi við sömu lyfjaþjónustu
og geti keypt lyf á sama verði.
Þetta sjónarmið gerði stjórn hægri
manna í Danmörku andsnúna svo-
kölluðu „frelsi“ í stofnun lyfjabúða
á sínum tíma. Búa Danir þó við
mikið „frelsi“ á ýmsum sviðum,
t.d. sölu áfengis í matvöruverslun-
um.
2. Aukin miðstýring
ög ríkisrekstur
Lögin hafa verið kölluð „frelsis-
lög“, en það eru alger öfugmæli.
Þau innleiða meiri miðstýringu og
ríkisrekstur í lyijadreifíngarmál-
um en fyrri lög. Hið eina „frelsi“,
sem hægt væri hugsanlega að
kenna við þessi lög, felst í breytt-
um ákvæðum um heimild til stofn-
unar lyfjabúða. Sumir myndu kalla
þessa breytingu „rýmkun", en hún
er hins vegar þess eðlis, að hún
gefur tilefni til geðþóttaákvarðana
og klíkuskapar varðandi það, hver
fær að stofna lyfjabúð.
3. Lögmál markaðarins
Allir, sem um málið hafa fjall-
að, eru sammála um, að lögmál
markaðarins um samkeppni og
viðskiptafrelsi gilda ekki um smá-
söludreifingu lyfja, vegna þess a)
það er læknirinn fyrst og fremst,
sem ákveður, hvaða lyf skuli
keypt, og jafnvel hvar þau skuli
keypt, b) það er ekki fyrst og
fremst viðskiptavinurinn, sem
greiðir fyrir vöruna, heldur sjúkra-
ti-yggingar, og c) lyfsali á ekki
eðli málsins samkvæmt að reyna
að selja eins mikið af lyfjum og
hann getur, heldur á hann aðeins
að afgreiða þau lyf, sem læknir
hefur ávísað.
4. Hagsmunatengsl
Lögin undirbúa jarðveginn fyrir
fákeppni og hagmunatengsl á
smásölumarkaði lyfja í mun meiri
mæli en hingað til hefur þekkst.
Vissulega hafa sum stærri apótek
leigt út læknastofur, og læknar
leigt út húsnæði undir
apótek, og getur þar
verið um að ræða
óæskileg hagsmuna-
tengsl, en það er hrein
hátíð hjá því sem nýju
lögin bjóða upp á. Til
dæmis geta hlutafé-
lög eða fyrirtæki í
eigu aðila, sem áhrif
geta haft á ávísun
lyfja, skv. lögunum
átt apótek eða jafnvel
apótekskeðjur.
5. Ekki í anda
, j afnaðar mennsku “
Lögin eru sett til
höfuðs núverandi apótekurum, til
þess að þeir græði ekki of mikið.
Hins vegar gera þau, og hafa
þegar gert, sumum þeirra kleift
að „græða“ enn meira en sam-
kvæmt fyrri lögum, þar sem þeir
þurfa nú ekki að leggja inn lyf-
söluleyfi sín við ákveðinn aldur
eða geta gert apótekin að fjölskyl-
dufyrirtækjum.
6. Neikvæð reynsla
Ekkert bendir til þess, að fjölg-
un apóteka muni leiða til verð-
lækkunar á lyfjum eða betri þjón-
ustu við neytendur. Þvert á móti
bendir reynsla frá öðrum löndum
til þess, að hún muni leiða til verri
þjónustu, að meðaltali hærra lyfja-
verðs og meiri lyfjaneyslu.
Engin rök mæla með lögunum
Nú mætti ætla, að aftur komi
mjög mikilvæg rök á móti þeim,
sem að ofan eru talin. En við nán-
ari skoðun blasir sú blákalda stað-
reynd við, að ekki ein einasta heil-
steypt rökfærsla hefur verið sett
fram til stuðnings fyrrnefndum
lögum. Baráttan fyrir lögunum á
þinginu á sínum tíma hafði á sér
blæ krossfarar gegn apótekurum.
Það sem kallað hefur verið rök
fyrir ólögum þessum er ekkert
annað en súpa af hálforðuðum
hugsanabrotum, tilfinningum og
innantómum slagorðum. í öllum
þessum hrærigraut má þó greina
ýmsa þætti:
1. Öfundarþátturinn
Undanfarin ár hefur farið fram
stanslaus áróður í fjölmiðlum og
á öðrum vettvangi þess efnis, að
apótekarar græði alltof mikið -
vegna þess að þeir greiða svo háa
skatta -og séu þess vegna vondir.
Þessi áróður hefur að sjálfsögðu
heilaþvegið almenning og þing-
menn: allt, sama hversu vitlaust
sem það er, er réttlætanlegt, bara
ef unnt er að nota það til að berja
á apótekurum.
2. Slagorðið „frelsi“
Með því að kalla hin nýju lög
„frelsislög" hefur þeirri hugmynd
lævíslega verið smyglað inn í
undirvitundina, að lögin hafi í för
með sér aukið „frelsi“. Og allt sem
heitir „frelsi" er jú gott, jafnvel

Ekkert bendir til, segir
Erlendur Jónsson, að
fjölgun apóteka leiði til
verðlækkunar.
þótt það sé í raun andstaða frels-
is. Stundum er þessi hugsun, ef
hugsun skyldi kalla, líka orðuð
svona: „þetta er þó í áttina til
frelsisl". Með sömu hundalógík
má segja t.d., að auknir skattar
séu í frelsisátt, vegna þess að þá
þurfum við ekki að eyða eins mikl-
um tíma í að hugsa um hvað við
eigum að gera við peningana.
3. Slagorðið „samkeppni"
Menn hafa látið blekkjast af
röngum samlíkingum á lyfjasölu
við t.d. sölu stórmarkaða á mat-
vöru: hefur samkeppni stórmark-
aða ekki stórlækkað vöruverð? Og
svo kemur hin gatslitna (en jafn-
framt ranga) mjólkursamlíking:
einu sinni voru menn á móti mjólk-
ursölu í öðrum verslunum en mjólk-
urbúðum o.s.frv. En: lyf eru ein-
faldlega ekki matvara og lyijasala
er ekki sambærileg við sölu á mat-
vöru. Svo einfalt er það mál.
4. Slagorðið
„úreltur“
Hér eru klisjumar „lénsveldi
apótekara", „úrelt lög,“ o.s.frv. Það
era að sjálfsögðu engin rök gegn
fyrirkomulagi að segja það úrelt
án þess að segja, af hveiju það er
úrelt. Þeir sem setja fram slík rök,
era áreiðanlega þeirra skoðunar,
að það sé úrelt að hugsa, vegna
þess að sá vani sé orðinn mjög
gamall.
5. Þrýstingur frá
hagsmunaaðilum
Margur hyggur gott til glóðar-
innar og vonast til að komast í
kjötkatla þá, sem menn halda að
apótekarar hafi setið einir að.
Askorun
Lagasetningar, sem byggðar era
á tilfínningum og slagorðum, era
ótækar. Minnumst þess, að áróð-
ursmaskína ólýðraeðislegra afla
hefur alltaf verið grandvölluð á því
að varast skynsamlega umræðu en
höfða fýrst og fremst til tilfínn-
inga. Mér er því spurn: hvar eram
við stödd, sem lýðræðisríki, ef við
getum leyft okkur að setja lög á
þennan hátt? Og ég vil hér með
skora á hvem þann, sem telur sig
hafa haldbær rök fyrir fyrrgreind-
um lögum, að setja þau fram.
Höfundur er dósent í heimspeki
við Háskóia íslunds.
ImÍRÓ EHF. • SÍMI 565 5633
ISLENSKT MAL
GAMALL skólabróðir minn, Þor-
björn Karlsson prófessor, mikill
stærðfræðingur, skrifar mér hið
vandaðasta bréf um ágreinings-
efni sem um hríð hefur verið
uppi. Áður en að bréfínu kemur,
get ég þess, að ég er lítill stærð-
fræðingur, og kannski bera orð
mín þess merki. En gefum Þor-
birni orðið:
„Kæri Gísli.
Ég vísa í 635. þátt þinn um
íslenskt mál sem birtist í Morg-
unblaðinu 4. apríl 1992, en þar
segir þú:
„Ef ég fæ hundrað krónur og
annar maður helmingi meira, þá
hlýtur sá tvö hundruð krónur
eftir gamalli hefð málsins og
málvitund umsjónarmanns.“
Nú viðurkenni ég að ég vand-
ist sömu merkingu í mínu upp-
eldi, en eftir að ég komst á legg
og hugsaði meira um framsetn-
ingu tungunnar komst ég að
þeirri niðurstöðu að rökréttara
væri í ofangreindu dæmi að
helmingi meira væri 150 krónur.
Vafalítið á nám mitt í verkfræði
og raunvísindum sinn þátt í þess-
um breytingum á minni málvit-
und, en varla er ég einn um þessa
skoðun þar sem Orðabók Menn-
ingarsjóðs gefur tvær merkingar
orðtaksins, þ.e. 100% meira eða
50% meira.
í framhaldi af ofangreindri
tilvitnun gefur þú eftirfarandi
skýringu,_ sem þú hefur eftir
Svavari Ármannssyni í Reykja-
vík:
„Gagnstætt reglum prósentu-
reiknings gildir sú regla í ís-
lensku máli, að sé eitthvað aukið
t.d. fjórðungi, þriðjungi eða
helmingi, þá er fjórðungur, þriðj-
ungur eða helmingur reiknaður
af niðurstöðu en ekki grunni.“
Síðan þakkar þú Svavari þetta
skýra og skilmerkilega orðalag
og virðist með því hafa kveðið í
kútinn alla þá lesendur þáttarins
sem efast um framangreindar
merkingar, þar sem enginn hefur
tekið málið upp nú í næstum
fjögur ár. Ég hefði þó kosið að
þú styddir þessa reglu Svavars
„dæmum úr klassískum ritum“
eins og þú býður upp á, því að
mér fínnst orðalagið hvorki skýrt
né skilmerkilegt og vil því skoða
það nokkra nánar.
I ofangreindri skýringu kemur
fikki greinilega fram hvort reikna
skuli með því að fjórðungi, þriðj-
ungi eða helmingi meira þýði að
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
837. þáttur
minni talan sé fjórðungi, þriðj-
ungi eða helmingi minni en
stærri talan, eða hvort hún sé
fjórðungur, þriðjungur eða helm-
ingur af stærri tölunni. Nú vill
svo til að það skiptir ekki máli
hvor merkingin gildir þegar um
helming er að ræða, þar sem
báðar gefa sömu niðurstöðu. En
athugum þá hvað þetta þýðir ef
um fjórðung eða þriðjung er að
ræða og miðum þá við að minni
talan sé 100 eins og í þínu dæmi:
A. Minni talan fjórðungi
minni: Stærri talan = 133,33.
Minni talan þriðjungi minni:
Stærri talan = 150.
B. Minni talan fjórðungur:
Stærri talan = 400.
Minni talan þriðjungur: Stærri
talan = 300.
Mér finnst þessar niðurstöður
óeðlilegar hvor leiðin sem valin
er, og hallast ég að því að þú
hafir ekki hugsað dæmið til enda,
þegar þú skrifaðir umræddan
þátt. Ég tel. að fjórðungi meira
en 100 sé 125, þriðjungi meira
sé 133,33 og í rökréttu fram-
haldi er þá 150 helmingi meira.
Valgerður Jóhannsdóttir
fréttamaður hjá ríkisútvarpinu
fær prik hjá mér fyrir umræðu-
þátt sem hún stýrði eftir morg-
unfréttir kl. 08:00 föstudaginn
12. janúar sl., en þar ræddi hún
við þingmennina Svavar Gests-
son og Sturlu Böðvarsson um
endurskoðaða ríkisreikninga.
Komst hún þar svo að orði að á
ákveðnu tímabili hefðu „skuldir
ríkissjóðs aukist um rúmlega
helming eða 54%“. Þarna sýnist
mér koma fram sami skilningur
og hjá mér, að aukning einhvers
um helming geri það helmingi
(50%) stærra (meira).
Ekki óskyldur því sem hér
hefur verið fjallað um er sá tals-
háttur að eitthvað sé svo og svo
mörgum sinnum minna en eitt-
hvað annað, t.d. fímm sinnum
minna, þegar átt er við að það
sé einn fimmti af því sem miðað
er við. Þetta hef ég oft heyrt í
fréttum bæði í útvarpi og sjón-
varpi og felli mig ekki við það
fremur en ofangreind dæmi um
fjórðung, þriðjung eða helming.
Kær kveðja.“
Miklar þakkir færi ég Þorbirni
fyrir þetta bréf, og kannski erum
við ekki eins mikið ósammála og
ég hélt. Mig sundlar svolítið yfir
harðsnúnum útreikningum.
En ekki skal ég undan skorast
að taka dæmi úr klassískum rit-
um og vitna síðan í orðabækur
frá okkar tímum.
1) Hamdismál (15). Þar segir
að Sörli og Hamdir „þverrðu
þrótt sinn að þriðjungi" = rýrðu
liðstyrk sinn um þriðjung, er
þeir drápu þriðja bróðurinn Erp.
Þegar þeir þannig „þverrðu að
þriðjungi“, minnkuðu þeir töluna
þijá í tvo, en ekki tvo um einn
þriðja. Þeir voru eftir sem áður
tveir, en ekki tveir mínus 0,66.
2) Njála: „Hún (Unnur) skal
hafa sex tigi hundraða, og skal
aukast þriðjungi í þínum garði.“
Þetta skýrir Njálufræðingurinn
mikli, próf. Einar Ólafur Sveins-
son, svo:
„Heimanfylgja Unnar skyldi
vera sex tigir hundraða (þ.e.
60 x 120 álnir vaðmáls), en
Hrútur skyldi leggja á móti
30 hundruð, og hét það fé
að réttu mundr, en í Grágás
er líka haft um þetta orðið
viðgjs>ld.“
Þessu næst er að sýna hvað
stendur í orðabók Sigfúsar Blön-
dals:
„b. naar der er Tale om
Forogelse el. Formindskelse
bet. h. henholdsv. 100% og
50%: helmingi meira, det dob-
belte; helmingi minna, det
halve; helmingi stærri, dobb-
elt saa stor; aukast um allan
helming, tage voldsomt til:
dynkirnir ukust nú um allan
helming J Hall. 265-66.“
Og í orðabók Menningarsjóðs:
„helmingur, -s, -ar K 1 ann-
ar hluti af tveimur jafnstór-
um: skipta e-u í (til) helm-
inga; helmingi stærri hálfu
stærri, 100% (50%) stærri,
helmingi minni 50% minni.
Að lokum legg ég til að við
Þorbjörn leggjum málið í dóm
próf. Baldurs Jónssonar á ís-
lenskri málstöð sem bæði er
málfræðingur og stærðfræðing-
ur.
Hlymrekur handan kvað:
Jóhönnu á Jámgerðareyri
jagaði Hvalfjarðar-Geiri,
en svo tók hún sér annan
ungan og grannan
og hafði þá helmingi fleiri.
Auk þess var ljótt að heyra í
útvarpinu: „Elísabetar drottn-
ingu“ í stað Elísabetar drottn'
ingar.