Morgunblaðið - 25.02.1996, Blaðsíða 12
12 SUNNUDAGUR 25. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Með tilf lutningi valds og verkef na frá stjórnvöldum
til kirkjunnar vaknar spurningin, hver á að fara
með þetta aukna vald og hvernig á að beita því?
og hávaðalaust. Nú er farið að nota breiðu
spjótin.“
Einn þáttur gagnrýninnar á Ólaf er að
hann hafi ekki staðið nægilega fast gegn
ríkisvaldinu í kirkjueignamálum. Á 19. og
snemma á 20. öld eignaðist ríkið eignir kirkj-
unnar en fór jafnframt að greiða prestum
laun. Margir prestar telja að mjög hafi hallað
á kirkjuna við þessi skipti og vilja að hún
fái þessar eignir til sín aftur eða að ríkið
greiði fyrir þær. Þetta kristallast í sölunni á
kirkjujörðinni Görðum á Álftanesi, sem fyrr-
verandi landbúnaðarráðherra seldi fyrir 50
milljónir. Sumir prestar halda því fram að
um hreina gjöf hafi verið að ræða því verð-
mæti jarðarinnar sé nær 300 milljónum.
Staða vígslubiskupsembættanna óyós
Það er ekki bara að embætti biskups Ís-
lands hafi breyst. Vígslubiskupsembættin
hafa einnig breyst mikið. Hlutverk og staða
vígslubiskupsembættanna hefur aldrei verið
afmörkuð með skýrum hætti. Löggjafinn vís-
aði því á sínum tíma til kirkjunnar sjálfrar
að móta þau. Embættin hafa ekki síst mót-
ast af þeim einstaklingum sem þeim hafa
gegnt og þau hafa raunar þróast með dálítið
ólíkum hætti. Sú togstreita sem menn telja
sig greina á milli Sigurðar Sigurðarsonar,
vígslubiskups í Skálholti, og Ólafs Skúlason-
ar er þess vegna að hluta til vegna þess að
þeir eru að takast á um valdsvið vígslubisk-
upsembættisins. Forveri Sigurðar, séra Jónas
Gíslason, átti við veikindi að stríða í mörg
ár og gat því ekki beitt sér sem skyldi. Heim-
ildarmönnum Morgunblaðsins ber hins vegar
saman um að sr. Sigurður hafi hug á að
styrkja vígslubiskupsembættið í Skálholti og
um leið gera það valdameira.
Það er síðan fallið til að draga enn frekar
fram ágreining milli Sigurðar og Ólafs að
Sigurður er í forystu fyrir hina hákirkjulegu
hreyfingu eða „svartstakkana" eins og hann
hefur sjálfur nefnt hana. Ólafur hefur aftur
á móti lagt mikla áherslu á safnaðaruppbygg-
ingu í sinni biskupstíð.
Mönnum ber ekki saman um hvort ágrein-
ingurinn milli Sigurðar og Ólafs sé persónu-
legur. Viðmælendur Morgunblaðsins sögðust
vona að svo væri ekki. „En það er hins veg-
ar skilgreiningaratriði hvenær ágreiningur
snýst upp í óvild,“ sagði einn prestur um
samskipti Ólafs og Sigurðar.
Erfitt að breyta
Kirkjan er gömul stofnun sem á rætur
sínar í sterkum hefðum og þess vegna m.a.
gengur það ekki hljóðalaust fyrir sig að
breyta skipulagi hennar og uppbyggingu.
Geir Waage hefur aflað sér víðtækrar þekk-
ingar á kirkjusögu og kirkjurétti og hann
telur að sumum hætti til að gleyma því hvers
konar stofnun kirkjan er.
„íslenska Þjóðkirkjan er byggð upp af
sjálfstæðum prestaköllum og í hveiju presta-
kalli er embætti sem er í reynd sjálfseignar-
stofnun. Prestssetrið og laun prestsins eru
hluti af ævafornri sjálfseignarstofnun. Þessi
embætti eru mjög sjálfstæð. Vald biskupsins
yfir okkur prestunum er tilsjónarembætti.
Hann á að líta til með okkur. Hann er ekki
yfirmaður okkar í einfaldri veraldlegri merk-
ingu þess orðs. Presturinn er forystumaður
í sínum söfnuði og leiðtogi kirkjunnar í sókn-
inni. Það hefur gengið erfiðlega að aðlaga
þetta ævaforna fyrirkomu-
lag breyttum stjórnar- og
þjóðfélagsháttum. Það sem
er verst að alþingismenn og
embættismenn, sem hafa
með þetta að gera, virðast
ekki lengur gera sér grein
fyrir þessu eðli kirkjunnar.
Þeir nálgast kirkjuna eins og hveija aðra
veraldlega stofnun 'og halda að þar gildi sömu
lögmál og í rekstri fyrirtækja, en það er nú
öðru nær,“ sagði Geir.
Geir sagði að á síðustu árum hefði mið-
stjómarvald kirkjunnar verið aukið með þvi
að færa stöðugt meira vald til biskupsemb-
ættisins. „Þetta miðstjórnarvald hlýtur í stóru
og smáu að rekast á það fyrirkomulag sem
er.“
Þau sjónarmið heyrast líka innan kirkjunn-
ar að hluti af vandanum sé að biskup hafi
ekki nægilega mikið vald. Hann hafi í reynd
ekki þau stjórntæki sem dugi til að leysa
erfíðar deilur eins og Langholtskirkjudeiluna
og þess vegna hefði hún náð að magnast.
Það sjónarmið er einnig uppi að biskup hafí
haft tækifæri til að taka á Langholtskirkju-
málinu og það hafi verið veikleikamerki að
vísa því frá sér til ráðherra til að fá það
aftur og fá síðan lögfræðing til að segja sér
að hann hefði vald til að úrskurða. „Hann
átti ekki að þurfa að láta segja sér það,“
sagði viðmælandi.
Einn heimildarmaður Morgunblaðsins
sagði að hafi Ólafur haft möguleika á að
leysa Langholtskirkjudeiluna þá hafi hann
það ékki lengur. Hann hafi misst af tækifær-
inu. Öruggt sé að úrskurði hans í deilunni
verði mætt af hörku af þeim sem telja á sig
hallað með úrskurðinum.
Biskup skortir stjórntæki
Séra Karl Matthíasson, prestur í Grundar-
fírði, sagði að ef biskup hefði vald til að ráða
presta og færa þá til milli kirkna fengi hann
það stjórntæki sem hann skorti í dag. Hann
sagði að miklir annmarkar væru á núverandi
fyrirkomulagi við veitingu prestsembætta og
um það væri engin sátt.
Það er hins vegar mikil andstaða meðal
presta við þá hugmynd að færa veitingarvald
prestsembætta til biskupsembættisins. Og
margir mega ekki til þess hugsa að þeir
geti átt á hættu að verða
færðir tii ef ágreiningur rís
við sóknarnefndina. Með því
sé verið að rýra ráðningar-
réttindi þeirra og gera stöðu
þeirra gagnvart sóknarnefnd
óþolandi. Prestur geti ekki
búið við þá stöðu að eiga á
hættu að verða færður til í starfi ef einhveij-
um í sóknarnefndinni líkar ekki við hann.
Prestar eru margir óánægðir með fyrir-
komulag prestskosninga og telja það stórmál
að fá því breytt. Sr. Örn Bárður segir að
talað hafi verið um að skipa stöðunefnd til
að meta hæfí kandídata. Hún raði prestum
eftir hæfí, menntun og reynslu. Þá myndi
það ekki gerast að yngsti maðurinn með
minnsta reynslu hljóti embætti.
Ásakanir á biskup
Sem kunnugt er hefur hr. Ólafur Skúlason
óskað eftir því við embætti ríkissaksóknara
að það láti fara fram opinbera rannsókn á
tilurð og sannleiksgildi ásakana, sem á hann
hafa verið bomar um refsivert athæfi. Um
er að ræða ásakanir konu um meinta kynferð-
islega áreitni.
Mál konunnar barst siðanefnd Prestafé-
lagsins í lok janúar. Konan kvartaði við
nefndina yfir samskiptum við séra Vigfús
Þór Árnason, en hún hafði greint honum frá
meintri, kynferðislegri áreitni Ólafs Skúlason-
ar biskups við sig fyrir 17 árum þegar hann
var prestur í Bústaðasókn. Nefndin fjallaði
fyrst um málið á fundi 30. janúar og hélt
um það sjö fundi. Sættir tókust milli konunn-
ar og prestsins á fundi 15. febrúar. I fram-
haldi af því sendi siðanefndin stjórn Prestafé-
lagsins bréf þar sem vakin var athygli stjórn-
arinnar á því að mjög alvarlegar ásakanir
hefðu verið bornar fram gegn þjónandi presti
innan kirkjunnar. Siðanefnd og stjórn Presta-
félagsins héldu fund sl. mánudag þar sem
rætt var um málið og verkaskiptingu milli
stjórnarinnar og nefndarinnar.
Séra Úlfar Guðmundsson, formaður siða-
nefndar, sagði að stjórnin hefði óskað eftir
því við siðanefndina að hún fjallaði áfram
um málið. í reynd hefði stjórnin neitað að
taka við málinu enda teldi hún sig ekki vera
í dómarahlutverki. Úlfar sagði að ákvörðun
biskups að óska eftir rannsókn ríkissaksókn-
ara á ásökunum hefði ekki
áhrif á störf siðanefndar.
Hún myndi áfram fjalla efn-
islega um málið og ljúka því
með einhveijum hætti.
í reglum siðanefndar seg-
ir að kæra til nefndarinnar
skuli vera skrifleg og málið
megi ekki varða atvik sem eru eldri en eins
árs. Hvorugu er til að dreifa í máli konunn-
ar. Úlfar sagði að siðanefnd Prestafélagsins
hefði verið komið á fót í ágúst 1994 og
starfsreglur hennar væru enn í mótun. Nefnd-
in hefði því, að beiðni stjórnar Prestafélags-
ins, ákveðið að taka málið til formlegrar
umfjöllunar.
Úlfar sagðist líta svo á að meginhlutverk
siðanefndar væri að leita sátta í málum sem
til hennar væri vísað. Málin væru hins vegar
ekki alltaf þannig vaxin að sátt væri mögu-
leg. Nefndin gæti þess vegna þurft að úr-
skurða í málum, t.d. með því að veita presti
áminningu. Eins gæti hún vísað máli frá.
Úlfar sagði að siðanefnd hefði rætt þetta
mál við biskup íslands í tengslum við af-
greiðslu fyrra málsins og hún myndi ræða
við hann frekar næstu daga. Hann sagðist
ekki vita til þess að íslenskur prestur hefði
áður verið ásakaður um kynferðislega áreitni.
Séra Vigfús Þór Árnason, prestur í Grafar-
vogi, sagði að umrædd kona hefði komið til
sín fyrir 11 mánuðum og rætt um þessa
ásökun á hendur biskupnum. Hún hefði ósk-
að eftir því að hann ræddi þetta mál við
aðra presta. Hann sagðist ekki hafa gert það
enda hefði hann með því verið að bijóta siða-
reglur kirkjunnar um þagnarskyldu. Vigfús
sagði að konan hefði ekki rætt við sig aftur
um þetta mál og hún hefði ekki afhent sér
greinargerð um málið.
Vigfús staðfesti að konan hefði rætt við
nokkra presta um málið.
Úlfar vildi ekki svara því hvort um eitt
mál væri að ræða eða tvö, en samkvæmt
upplýsingum Morgunblaðsins eru málin tvö,
annars vegar frá konu sem leitaði til biskups
vegna skilnaðar fyrir 17 árum og hins vegar
frá konu sem telur sig hafa orðið fyrir áreitni
biskups á skemmtistað í Danmörku fyrir
mörgum árum.
Prestar slegnir
Af viðtölum við presta er óhætt að full-
yrða að prestar séu mjög slegnir yfir þessum
ásökunum sem beinast að biskupi. Einn prest-
ur orðaði þetta með þessum hætti: „Prestar
eru í öngum sínum út af þessu máli. Menn
vita hreinlega ekki sitt ijúkandi ráð og vita
ekki hveiju þeir eiga von á.“
Flestum ber saman um að það hafi verið
eðlileg viðbrögð biskups að óska eftir rann-
sókn ríkissaksóknara á þessum ásökunum
og í reynd það eina sem hann gat gert. Jafn-
framt gagnrýna sumir að hann skyldi hóta
því að fara í meiðyrðamál við konuna á sama
tíma og hann leitaði eftir sáttum við hana á
sáttafundi.
Samkvæmt öruggum heimildum Morgun-
blaðsins íhugaði biskup að draga sig í hlé
frá störfum meðan rannsókn stæði yfir í
málinu. Eftir vandlega skoðun tók hann þá
ákvörðun að sitja áfram í embættinu. Úm
þetta eru skiptar skoðanir meðal presta.
Annars vegar heyrist það sjónarmið að bisk-
up megi alls ekki víkja úr embætti m.a. vegna
þess að það yrði túlkað út á við sem viður-
kenning af hans hálfu á réttmæti þessara
ásakana. Þeir eru einnig til sem segja að
biskup geti ekki setið í embættinu við þessar
aðstæður. Þrír prestar, sem Morgunblaðið
ræddi við, sögðust ákveðið vera þessarar
skoðunar.
„Kirkjustjórnin er lömuð meðan þetta
gengur yfir. Og ég sé ekki fyrir endann á
því hvernig það getur gengið yfir. Ég er eins
og aðrir menn logandi hræddur um að þetta
þróist úr vondu yfir í verra. Ég er hræddur
um áhrif þessa á kirkjuna og biskupsembætt-
ið,“ sagði einn viðmælandi Morgunblaðsins
úr prestastétt.
Gömul mál sem valda biskupi
erfiðleikum
Annar prestur fullyrti að þessar ásakanir
hefðu lengi verið baksviðs og biskupi hefði
verið kunnugt um þær í mörg ár. Ásakanirn-
ar hefðu skert möguleika hans á að gegna
embættinu. „Málið hefur skert möguleika
hans á að gegna embættinu með eðlilegum
hætti. Ég tel að það geti verið að það hafi
valdið því að biskup gat ekki tekið á máli
Solvéigar Láru, Langholtskirkjumálinu og
fleiri málum.“
Baldur Kristjánsson biskupsritari vísaði
þessu á bug. Þetta hefði á engan hátt skert
starfshæfni biskups. Hann hefði tekið faglega
og af festu á öllum málum sem inn á hans
borð hefðu borist. Það væri hins vegar rétt
að biskupi hefði fyrir nokkrum árum borist
til eyrna sögur um að ein eða fleiri konur
bæru hann sökum.
Baldur sagði að úrskurðar biskups í Lang-
holtskirkjudeilunni væri að
vænta um miðja þessa viku
og hann myndi ekki tjá sig
í fjölmiðlum fyrr en eftir að
úrskurður lægi fyrir.
Persóna Ólafs Skúlasonar
hefur verið mjög áberandi
undanfarnar vikur. Að hon-
um hefur beinst allhörð gagnrýni á opinber-
um vettvangi m.a. fyrir framgöngu hans í
Langholtskirkjumálinu. Stuðningsmenn hans
fullyrða að það sé ekki tilviljun að þessar
ásakanir á biskupinn komi fram nú. Hann
sé veikur fyrir núna og höggin hitti hann
þungt. Sumir vilja ganga svo langt að um
hreint og klárt samsæri sé að ræða. Unnið
sé að því að skaða biskupinn svo mikið að
honum verði gert ómögulegt að gegna emb-
ætti.
Prestar setja sig í spor biskups
Margir prestar leiða hugann að því þessa
dagana hvernig þeir ættu sjálfir að bregð-
ast við yrðu þeir bornir viðlíka sökum og
biskupinn. Þeir þekkja það allir að þurfa að
taka syrgjandi fólk í fang sér, bæði karla
og konur. Einn viðmælenda úr prestastétt
orðaði áhyggjur sínar svo: „Hvað á maður
að gera núna? A maður að fá sér langa töng
og rétta fólki tissjú yfír borðið og passa sig
að koma ekki nálægt því? Hver eru mörkin?
Hvenær er maður viss um að fólk misskilji
ekki allt? Presturinn er illa staddur og auð-
velt skotmark og þetta er gengið út í vit-
leysu. Með því er ég þó ekki að segja að
allir prestar þurfi að vera hvítþvegnir engl-
ar.“
Erfitt er að
stjórna kirkjunni
á breytinga-
tímum
Kirkjan í mikilli
sókn í tíð Ólafs
Skúlasonar
biskups