Morgunblaðið - 25.02.1996, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 25. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
VAFALAUST fór ég að
velta fyrir mér ferða-
löngunum í kringum mig
þennan sunnudagsmorg-
un á Arlandaflugvelli við Stokkhólm
af því að ég hafði fengið ávæning
af umræðuefni Svía undanfamar
vikur. Svíum verður tíðrætt um
hvemig þjóðfélagið sé að skiptast í
„okkur“ og „hina“. I síðdegisblöðun-
um eru þessir „hinir“ oft stjórnmála-
menn, háembættismenn og fólk úr
viðskiptalífinu. Út fá þessu sjónar-
homi emm „við“ þá venjulega fólk-
ið, sem lifir venjulegu lífi og les síð-
degisblöðin, sem fjalla iðulega um
venjulegt fólk, nema þegar hinir og
líf þeirra er tekið fyrir.
Og ég þurfti auðvitað ekki lengi
að velta fyrir mér ferðalöngunum
þarna til að sjá að þeir vom ekki
venjulega fólkið. í fyrsta lagi vom
karlmenn í miklum meirihluta, allir
vel klæddir, ábúðarmiklir á svip og
með virðulegar skjalatöskur, sem
vom greinilega ekki tómar. Frá-
hnepptir velmegunarfrakkarnir
flöksuðust um þá, þar sem þeir
reikuðu um biðsali og búðirnar,
ýmist einir eða nokkrir í hóp. Búð-
imar og úrval þeirra var greinilega
sniðið fyrir þennan óvanalega hóp,
dýr vín, ilmvötn og aðrar lúxusvör-
ur, eins og mest ber á á flugvöllum.
Þama heyrði ég reyndar á tal
íslenskrar fjölskyldu, hjón með
strákling og svo eldri hjón með
þeim, líklega amma og afi krakk-
ans. Pabbinn reikaði um dýrðina
með stráksa og gætti þess vandlega
að missa ekki sjónir af honum, þar
sem hann ferðaðist óbanginn um
en hreyfði sig kannski helst til
hressilega innan um flöskur sem
hróflað var glæsilega en ótraust-
lega upp. Svæðið er ekki sérlega
innréttað fyrir krakka, enda ekki
mikið af þeim á ferðinni. Á endan-
um heyrði ég að pabbinn stundi upp
að jafnvel þótt hann vildi gjarnan
kaupa eitthvað þama, væri úrvalið
svo mikið að maður yrði bara alveg
mglaður. Svona kemur þetta vænt-
anlega venjulegu fólki fyrir sjónir,
en ferðalangarnir, sem mest var
af, kipptu sér ekki upp við úrvalið
og völdu fumlaust.
Það er vitað mál að megnið af
farþegum sem fara um stóru flug-
vellina, einkum utan sumarleyfis-
tímans, falla í þijá flokka. Þeir eru
embættismenn, á vegum fyrirtækja
Skilgreining á orð-
inu „venjulegnr“
Flugvallarbréf
Á Arlandaflugvelli við Stokkhólm kom Sigrún
Davíðsdóttir auga á fulltrúa forréttindastétt-
anna sem reikuðu þar um. Ekkert venjulegt
fólk þar, samkvæmt viðteknum skilgreining-
um. En er það þá fyrir venjulegt fólk að lesa
„merkisfréttir“ síðdegisblaðanna?
eða stjómmálamenn, allt menn sem
ekki greiða farmiðana sína sjálfír
eins og venjulegt fólk gerir og fá
líka ferðakostnað og uppihald greitt
af öðrum.
Grafið undan lýðræðinu
Eg er nýlega byijuð að lesa bráð-
skemmtilega bók, sem kom út í
fyrra eftir bandaríska fræðimann-
inn Christopher Lasch, The Revolt
of the Elites and the Betrayal of
Democracy. Lasch þessi var pró-
fessor, fæddur 1932, en lést í fyrra.
Hann þótti vinstrisinnaður en hér
verður að hafa í huga að hann er
Bandaríkjamaður og því varla
vinstrisinnaður í evrópskum skiln-
ingi orðsins. Hann skrifaði fyrir
nokkrum árum umtalaða bók, The
Culture of Narcissism, þar sem
hann vekur athygli á því hve nú-
tímamaðurinn sé sjálfhverfur og
upptekinn af eigin hag.
I þessari síðustu bók sinni tekur
Lasch fyrir forréttindastétt nútím-
ans, en til hennar teljist fólk í at-
vinnulífinu, embættismenn, at-
vinnustjórnmálamenn, fólk frá
markaðs- og auglýsingafyrirtækj-
um, að ógleymdum blaðamönnum,
en auðvitað aðeins þeir háttsettu
og áhrifamiklu. Sumsé fólk eins og
maður sér gjarnan á Arlanda og
öðrum flugvöllum. Hann hefur af
því þungar áhyggjur hvernig þessar
stéttir séu smám saman að draga
sig út úr þjóðfélaginu. Þetta fólk
kaupi sér tryggingar og böm þess
gangi í einkaskóla, svo það þurfi
ekki á neinum opinberum kerfum
að halda. Enn verra sé þó að þetta
fólk hafi litlar eða engar rætur til
þeirra staða, sem það búi á, því það
sé alltaf á ferðinni. Það rækti því
ekki samfélag sitt og finni jafnvel
til meiri samkenndar með samskon-
ar fólki í öðram löndum en löndum
sínum.
Ekki sel ég kenningu Lasch dýr-
ar en ég keypti hana, en þykir hún
athyglisverð, því hún getur varpað
ákveðnu ljósi á ýmsar samfélags-
breytingar, kannski mest í Banda-
ríkjunum þaðan sem hún er ættuð,
en einnig í Evrópu og jafnvel á
Norðurlöndum, þar sem forrétt-
indastéttir eru þó aðeins daufur
endurómur af því sem til er fyrir
„westan" haf. En þær eru sannar-
lega athyglisverðar sem innlegg í
stöðugar umræður um ástand og
horfur vestræns lýðræðis, sem
Lasch telur að sé ógnað af rót-
lausri forréttindastéttinni.
Kenningar Lasch voru firna mik-
ið ræddar í alvarlega þenkjandi fjöl-
miðlum þegar bókin kom út í fyrra,
voru ýmist studdar eða hraktar eins
og gengur. Lítið fór þó fyrir umræð-
unni í síðdegisblöðum af léttvægari
tegund, enda eru þau blöð skrifuð
fyrir venjulegt fólk, sem ekki er
talið hafa áhuga á svo háfleygum
efnum. Á þeim bæjum einbeita
menn sér fremur að áþreifanlegri
úttekt en hugmyndafræðilegri á
þeim hópum, sem Lasch gagnrýnir.
Fréttir fyrir venjulegt fólk
Sem ég hafði horft nægju mína
á holdi tekna forréttindastétt Lasch
og hafði lesið alvarlega þenkjandi
morgunblöðin greip ég síðdegis-
blöðin. Þar gat að líta athyglisverða
grein um illfygli nokkurt, sem lagst
hefur á íbúa í bæ í Norður-Svíþjóð
og klórað fólk og bitið. Samkvæmt
fréttinni fara bæjarbúar ekki lengur
út að ganga öðruvísi en vopnaðir
byssu eða lurkum. Svo var þarna
önnur merkisfrétt um að á hveiju
ári dæju nokkrir Svíar úr fýlu.
Nei, ekki úr vondu skapi, heldur
vondri lykt og auðvitað segir fræð-
ingurinn, sem rannsakað hefur fýl-
una að þetta sýni að ástandið sé
hvorki meira né minna en hörmu-
legt.
En það var enginn hörgull á
merkisfréttum þennan ósköp venju-
lega sunnudag. Nýtt hneykslismál
er í uppsiglingu, samkvæmt blað-
inu, því komið hefur í ljós að lög-
reglustjóri nokkur hefur verið lagð-
ur í einelti. Hann var vakinn upp
af símhringingum að næturiagi,
dekkin á bílnum hans voru skorin
í tætlur og klámmyndir pantaðar í
hans nafni.
Samkvæmt þessu sama blaði hef-
ur kennslukona nokkur misst vinn-
una og líka maðurinn hennar, af því
að hún berháttaði sig fyrir framan
bekkinn sinn, sem vora reyndar full-
orðnar konur, en ekki böm. Strippið
var liður í sjálfsstyrkingamámskeiði
og gegndi því hlutverki að sýna
konunum að kennarinn, sem vænt-
anlega hafði sterkt sjálf, hefði ekki
fullkominn líkama, enda 45 ára og
fímm bama móðir. En skólastjómin
kunni ekki að meta kennsluna, rak
hana og þá missti maðurinn líka
vinnuna og þá misstu þau húsið, svo
nú eru hjónin og börnin fímm á
götunni. Vonandi að bókaskrif
þeirra um málið bæti úr fyrir þeim,
en bókin á auðvitað að heita Hinn
nakti sannleikur.
Sem ég innbyrti allar þessar
merkisfréttir fór ég aftur að horfa
á þá fulltrúa forréttindastéttarinnar
nýju, sem rápuðu um í kringum
mig. Þeir vora allir skelfing venju-
legir á að líta. Bara þessi venjulega
útgáfa mannskynsins með tvo fæt-
ur, tvær hendur, höfuð og búk.
Fötin vora líka bara ósköp venju-
leg. En ég fór hins vegar að velta
því fyrir mér hvort þetta fólk, sem
les síðdegisblöðin fyrir venjulegt
fólk, gæti í raun verið mjög venju-
legt. Kannski að upplagi, en það
erurn við nú meira eða minna öil
hvort sem er, en varla eftir að hafa
lesið þessar og aðrar ámóta merki-
legar fréttir daginn út og daginn
inn um árabil. Heimsmyndin hlýtur
að skekkjast við þennan rosalega
lestur. Og ef venjulega fólkið er
ekki á flugvöllunum samkvæmt
skilgreiningunni og heldur ekki í
þeim stóra hópi, sem nærir sig á
andlegri fæðu síðdegisblaðanna,
hvar er það þá? Kannski það sé
bara eitthvað bogið við skilgrein-
inguna á orðinu „venjulegur" og
að hún sé miklu flóknara fyrirbæri
en postular hins venjulega einfald-
leika vilja láta í veðri vaka...
SIEMENS
I

KÆU- |
OCFRYSTISWIELLUR
Við bjóðum nú þessa sambyggðu kæli- og
írystiskápa frá Siemens með nýju mjúklínuútliti.
Þetta eru skáparnir fyrir þig!
Akranes:
Rafþjónusta Sigurdórs
Borgarnes:
Glitnir
Borgarfjörður:
Rafstofan Hvítárskála
Hellissandur:
Blómstun/ellir
rf Grundarfjörðun
^ Guðni Hallgrlmsson
Stykkishólmun
S/ Skipavlk
Búðardalur:
Ásubúð
V Isafjörður:
Pólíinn
Hvammstangi:
Q Skjanni
Sauðárkrókur:
Rafsjá
Siglufjörður:
Torgið
2 Akureyri:
Ljósgjafinn
Húsavik:
2 ötygs'
Þórshöfn:
Noröurraf
UJ Neskaupstaður:
Rafalda
Revðarfjörðun,
■C Ratvélaverkst. Árna E.
Egilsstaðir:
Sveinn Guðmundsson
ia Breiðdalsvík:
Stefán N. Stefánsson
Höfn i Hornafirði:

KG 36V03
• 230 1 kælir
• 90 1 frystir
• 186 x 60 x 60 sm
Verð: 77.934 stgr.
KG 31V03
• 195 1 kælir
• 90 1 frystir
• 171 x 60 x 60 sm
Verð: 73.900 stgr.
KG 26V03
• 195 1 kælir
• 55 1 frystir
• 151 x 60 x 60 sm
Verð: 69.900 stgr.
SMITH & NORLAND
NÓATÚNI 4 • SÍMI 51 1 3000
Q Króm og hvitt
Vestmannaeyjar:
Tréverk
Q Hvolsvöllur:
w Kaupfélag Rangæinga
Selfoss:
m Árvirkinn
Grindavík:
Rafborg
SGaröur
Raftækjav. Sig. Ingvarss.
Keflavík:
Ljósboginn
Hafnarfjörður
Rafbúö Skúla,
Álfaskeiöi
Beint flug r9r*
til Þýskalands
HAMBORG
DUSSELDOR
MÚNCHEN
Flugfélagið LTU
flýgur áætlunarflug
milli Keflavíkur JÉ
og fjögurra áfangastaóa ™
í Þýskalandi 3. júní - 17. sept,
* Áætlunarflug til Berlínar
er 18. júní -10. sept.
Upplýsingar um feröir LTU
eru veittar á næstu feröaskrifstofu
IWTERNATIONAL AIRWAYS
LTU á ÍSLANDI Stangarhyl 3a -110 Reykjavík