Morgunblaðið - 28.02.1996, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 28. FEBRÚAR 1996 19
____________________LISTIR
„920 millibör“
TORBJÖRN Olsen. „Nafnlaus" olía á léreft 1993.
Norræna húsiö
MYNDVERK
Anna Eyjólfsdóttir, Anne Birte
Hove, Hafdís Helgadóttir, Hans
Pauli Olsen, Hlíf Asgrímsdóttir,
Kristian Olsen Aaju, Marius Olsen,
Torbjörn Olsen. Til 10. mars. Að-
gangur ókeypis.
FRAMKVÆMDIN „920 millibör“
er samstarfsverkefni norrænna
myndlistarmanna, sem virðast eiga
það helst sameiginlegt, með undan-
tekningum þó, að hafa lagt nokkuð
seint út á listabrautina, sem kann
að vera tilviljun. Verða þó engu að
síður að teljast til yngri kynslóðar
sé tekið mið af hvenær lagt var út
í nám, eða hafist handa, og verklagi
sumra þeirra.
Verkefnið er tileinkað eyþjóðum
og dregur nafn af skilgreiningu úr
veðurfræði á mælikvarða loftþrýst-
ings, og eru 920 millibör með því
lægsta sem mælist. Vísað er til
þeirra sanninda, að veðurfar hefur
mikil áhrif á líf fólks hér á eyjunum
í norðri, sem og að sjálfsögðu alls
staðar í heiminum.
Gefínn hefur verið út bæklingur
sem aðgreinir verkefnið í tvo hluta,
annars vegar er sýning á verkum
átta norrænna myndlistarmanna frá
eyjunum Færeyjum, Grænlandi og
íslandi, og hins vegar dreifíng bækl-
ingsins til 45 sjálfstæðra og nafn-
greindra eyríkja. Hér saknar maður
strax Álandseyja, sem ég veit ekki
betur en að hafí eigin fána og ef
ætti að fara nánar í saumana, eru
til fleiri byggðar eyjar á Norðurlönd-
um þar sem myndlistarlíf þróast eða
fætt hafa af sér nafnkennda lista-
menn.
Grunnurinn að framkvæmd verk-
efnisins ber þó með sér lofsverða
hugkvæmni sem mætti vera öðrum
til eftirbreytni og ber ekki með sér
að menn séu að úrkynjast á þessu
sérstaka sviði.
Einar Már Guðmundsson rithöf-
undur fylgir bæklingnum úr hlaði
með velskrifuðum formála. Helst
sitja eftir í kollinum eftirfarandi og
sígildu sannindi: „Frammi fyrir and-
anum eru þjóðir hvorki litlar né stór-
ar. Mikil menningarafrek hafa oft
verið unnin fjarri þeim slóðum sem
taldar eru nafli heimsins og miðja
jarðar. í mörg hundruð ár þekktu
aðeins örfáir fískimenn og bændur
þá sígildu sagnalist sem sköpuð var
á íslandi á miðöldum." Ennfremur:
„í heimi þar sem tízkustraumamir
koma og fara er okkur hollt að hafa
í huga að það er ekki sjálft viðfangs-
efnið sem skiptir máli heldur sam-
band listamannsins við það; sá andi
sem hann miðlar. Því dýpra sem
listamaðurinn kafar niður í veröld-
ina, í lífsskilyrði mannanna, því
hærra flýgur andinn."
Mættu þessi orð vera greypt í
vegg anddyris allra listaskóla hér-
lendis, þar sem flestir telja sér skylt
að vera samstiga því sem er að ger-
ast í útlandinu, og jafnvel mestu
frumlegheitin. Með því hugarfari
hefði saga þjóðarinnar orðið önnur,
ef þá nokkur saga. Þetta segir vit-
anlega hverjum þeim sem heyra vill,
að þegar öllu er á botninn hvolft,
skiptir i raun litlu máli hve margir
þekkja list okkar eða hversu ein-
angruð hún er, svo fremi sem hún
standi undir sér, rismikil og sterk.
Hin mikla spuming er svo, hvort
myndverkin á sýningunni beri alfar-
ið keim af einangrun úthafseyja-
skeggja og frumstæðu lunderni og
má hafna því fullkomlega á sama
hátt og að íslendingasögurnar beri
þau einkenni. En einmitt þess vegna
em þær timalaus sannindi, geymd
sem alltaf er fersk og ný í tíma og
rúmi.
Ef til er einhver einangrun kemur
hún helst fram í hugarfari og frum-
stæðri útfærslu, því viðhorfín em
ekki viðlíka rótgróin og jarðtengd
og meðal stærri þjóða í Evrópu og
tæknibrögðin ekki jafn sígild.
Menn geta verið alveg sáttir við
sértækar tilvísanir Önnu Eyjólfs-
dóttur til atvinnuhátta á eyjunum
og einkum er verk hennar „Hönd í
hendi“ táknrænt fyrir mikilvægi
samhugar og verkþátta í fámenni
og jafnframt að sleppa aldrei taug-
inni til stærri heilda. Það er sitthvað
frá heimaslóðum í myndum hinnar
grænlenzku Önnu Birtu Hove, en
hin grafíska tækni og útfærsla
myndanna virðist nokkuð á reiki.
Þetta reynir hún, líkt og fleiri nútíma
grafíklistamenn, að bæta upp með
ýmsum hliðarsporum og einþrykki.
Dæmið gengur þó óvænt upp í tveim
einþrykkjum er hún nefnir Imec I-II
og þá losnar einmitt um hugarflugið
jafnframt því sem myndbyggingin
verður markvissari og þá einkum
hvað efri myndina snertir. Hafdís
Helgadóttir hefur tekið myndbandið
í þjónustu sína, vísar til beinnar lif-
unar og ferskleikans í náttúrunni,
þess sem er fyrir framan og allt í
kring um okkur, þótt fæstir taki
eftir því. Verkið, sem er á þrem
skjám nefnir hún „Skynjun“/Per-
ception og er réttnefni, en á vegg
eru þijú línurit af hreyfíngum
myndavélar við upptöku, og má það
vera gjörningnum til áherslu. Fersk-
leikann nálgast Hafdís með ágætum
og einkum er tímalengdin inarkviss,
þannig að þetta verður ekki að ein-
tóna og endalausri síbylju sjónert-
ingar eins og oft vill henda.
Færeyski myndhöggvarinn Hans
Pauli Olsen hefur vakið dijúga at-
hygli með fersklegum verkum sín-
um, sem hann byggir upp á sígildan
hátt og minnist ég áhrifamikils
framlags hans til Grönningen sýn-
ingarinnar á Charlottenborg 1994.
Eitthvað njóta myndir hans sín illa
á staðnum og þannig verður hin
sérkennilega útgáfa af táknsæi eitt-
hvað syo beggja blands. Málverk
Hlífar Ásgrímsdóttur virðast nokkuð
óróleg og léttkeypt við fyrstu sýn.
Hér er verið að kljást við órólegt
yfírborð, en myndirnar vinna á við
endurtekna skoðun, einkum bláa
verkið, sem ber í sér meiri virkjun
innri vídda myndflatarins. Ljós-
myndir hins færeyska Kristian Olsen
Aaju eru vel gerðar og einkum eru
myndirnar „Kross“ 1, „Andlit í nátt-
úrunni“ og „Skúlptúr í náttúrunni"
áhrifaríkar. Grafíkmyndir Færey-
ingsins Maríusar Olsen eru á sinn
hátt nokkuð nævar í útfærslu og
minna ekki svo lítið á vissa frásagn-
arhefð í danskri list, en alveg óvænt
er hann skólaður í Finnlandi og
Svíþjóð! Viðfangsefni hans er mann-
lífsvettvangurinn og stíllinn raunsær
og einfaldur. Málverk landa þeirra
Torbjörns Olsens sveija sig mjög í
ætt við þá sérstöku myndhefð sem
færeyskir málarar hafa tileinkað sér
og þróað með ágætum. Við þekkjum
myndir hans frá sýningunni „Fimm
Færeyingar" á sama stað 1993. 01-
sen er enn að rækta sinn garð, en
myndir hans mættu vera metnaðar-
fyllri í byggingu. Myndimar
„Nólsoy" (22) og „Brúgvin“ (27)
bera þó vott um ríka tilfínningu fyr-
ir óformlegri myndhugsun.
Bragi Ásgeirsson
Lokaverk nemenda Tónlistarskólans í Reykjavík flutt í Bústaðakirkju í kvöld
Húmanískur stíll
„POEMA intervalli" og „Húman-
ísk hljómkviða" eru tónverk eftir
Arnþrúði Lilju Þorbjörnsdóttur og
Jón Guðmundsson, nemendur í
Tónfræðadeild Tónlistarskólans í
Reykjavík, sem flutt verða í Bú-
staðakirkju í kvöld kl. 20.30.
Bæði verkin eru hljómsveitarverk
og lokaverkefni þeirra frá skólan-
um. Hljómsveit Tónlistarskólans
í Reykjavík mun leika verkin auk
þess sem söngvararnir Xu Wen
sópran og Valdimar Másson bari-
ton koma við sögu í verki Arn-
þrúðar.
„Verkið mitt er búið að taka
tvö ár í vinnslu og er um 20 mínút-
ur að lengd,“ sagði Arnþrúður í
samtali við blaðamann Morgun-
blaðsins. Hún sagði að sú krafa
væri gerð að lokaverk væru í það
minnsta 15 mínútur en var tólf
áður. Sú regla er nýtilkomin í
skólanum og er í takt við auknar
námskröfur og aukinn fjölda faga
í deildinni. „Námið er orðið aka-
demískara en það var og ininna
um tilraunir hjá nemendum, enda
lítill tími til þess,“ sagði Jón Guð-
mundsson og bætti við að það
hentaði honum vel en þó voru þau
sammála um að til bóta væri að
lengja námið um eitt ár þar sem
meira fijálsræði yrði gefið.
Hvernig á að semja tónverk,
hvernig byrjar maður?
„í fyrsta kaflanum, Larghetto,
hafði ég þijá hljóma í huga sem
ég kallaði Á, B og C og kaflinn
spannst um þá, auk ákveðinnar
tólftónaraðar. í öðrum kaflanum,
Andante con affetto, var það ljóð
eftir Stein Steinarr sem ég vann
út frá og valdi sjö tóna við það.
Það eru föst formerki í þessum
kafla, en það telst óvenjulegt nú
á dögum,“ sagði Arnþrúður.
Það er allt opið
„Kaflarnir í mínu verki áttu að
vera fjórir en ég held að það hefði
gert útaf við áhorfendur,“ sagði
Jón og hló og á við að verkið, sem
er í þremur köflum, tekur rúmlega
40 mínútur í flutningi. „Þetta er
eins og gömul sinfónía í þremur
Morgunblaðið/Þorkell
JÓN Guðmundsson og Arn-
þrúður Lilja Þorbjörnsdóttir.
þáttum en þó held ég að verkið
sé ekki gamaldags, annars er
ómögulegt að dæma um verkin
sín sjálfur. Ég vann þetta svipað
og Arnþrúður talaði um, ég valdi
þrjá hljóma til að vinna útfrá.“
Aðspurður hvort það væri liðin
tíð að tónskáld rauluðu lagstúfa
fyrir munni sér úti á götu sem
yrðu svo uppistaðan í stór verk,
sagði hann að það hefði einmitt
gerst við annan kafla sinn, Noct-
urne. „Það er allt opið í dag,“
sagði Jón en nafnið á verki hans,
„Húmanísk hljómkviða" er til-
komið vegna þess að nútímatón-
list í dag er af mörgum ekki talin
nógu hlustendavæn og oft „óhúm-
anísk“. „Mitt tónmál er svar mitt
við „nútímatónlistinni", ég kalla
það húmanískan stíl.“
í dag fara tónsmíðar að mestu
fram á tölvu. Jón vann verk sitt
allt á tölvu en Arnþrúður hand-
skrifaði sitt verk. „Ég er búin að
fá mér tölvu núna. Ég er búin að
fá nóg af því að handskrifa auk
þess sem tölvan sparar svo mikinn
tíma,“ sagði Arnþrúður.
Aðspurð sögðu þau að líklegt
væri að verkin yrðu ekki leikin
oftar en í þetta eina skipti enda
væri það oft hlutskipti nemenda-
verka. „Það er nú bara ekki mik-
ið um að íslensk hljómsveitarverk
séu leikin yfirleitt," sagði Jón.
Þau hyggja bæði á framhalds-
nám, Jón í Noregi en Arnþrúður
í Hollandi.
Nýjar bækur
• ÚT ER komið hjá Rannsóknar-
stofnun Kennaraháskóla lslands
ritið Uppeldið varðar mestu. Úr
Ármanni á Alþingi eftir Baldvin
Einarsson. Um er að ræða umfjöll-
un Baldvins um uppeldismál sem
birtist fyrst á prenti í tímariti hans,
Ármanni á Alþingi, árin 1828 og
1829. Textinn er hér endurprentað-
ur í heild að öðru leyti en því að
sleppt er síðasta hlutanum, frá og
með Búnaðarbálki Eggerts Ólafs-
sonar að telja. ítarlegan inngang
að ritinu skrifar Ólafur Rastrick
BA.
„í þjóðarsögunni hefur Baldvins
Einarssonar einkum verið minnst
fyrir að hafa fyrstur talað fyrir því
að Alþingi yrði endurreist á Þing-
völlum. Með þessari endurútgáfu er
minnt á það að uppeldismál voru
Baldvini ekki síður hjartfólgin en
stjórnmálin," segir í kynningu.
Uppeldið varðar mestu er annað
bindi í ritröðinni Heimildarrit í ís-
lenskri uppeldis- og skólasögu
sem hóf göngu sína fyrir tveimur
árum með endurútgáfu á bókinni
Lýðmenntun eftir Guðmund Finn-
bogason. Að ritröðinni standa
Rannsóknarstofnun Kennarahá-
skóla íslands, Félagsvísindastofn-
un og Sagnfræðistofnun Háskóla
íslands. Ritnefnd skipa Guðmundur
Hálfdanarson, Helgi Skúli Kjart-
ansson og Jón Torfi Jónasson en
ritstjóri er Loftur Guttormsson.
Bókin er 128 bls. ogfæst íkilju
og bandi íöllum stærri bókaversi-
unum oghjá Rannsóknarstofnun
Kennaraháskóla íslands.
-----» ♦ ♦------
Umsóknir um styrki
til 212 verkefna
STJÓRN Menningarsjóðs útvar'ps-
stöðva auglýsti eftir umsóknum um
styrki úr sjóðnum til dagskrárgerðar
í janúar sl. Umsóknarfrestur rann
út 15. febrúar. Hlutverk sjóðsins er
skilgreint þannig í útvárpslögum að
hann skuli „... veita framlög til efl-
ingar innlendri dagskrárgerð, þeirri
er verða má til menningarauka og
fræðslu".
Umsóknir um styrki til 212 verk-
efna bárust, alls að fjárhæð kr.
449.893.000, kostnaðaráætlum
verkefnanna er rúmlega 1 milljarður.
Til úthlutunar eru u.þ.b. 30 -millj-
ónir. Af þessum 212 umsóknum voru
119 um styrki til framleiðslu dag-
skrárefnis fyrir sjónvarp, 23 um
styrki til undirbúnings dagskrárefnis
fyrir sjónvarp og 70 um styrki til
framleiðslu dagskrárefnis fyrir hljóð-
varp.
Stjórn sjóðsins gerir ráð fyrir að
ljúka úthlutun fyrir lok mars.