Morgunblaðið - 28.02.1996, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 28. FEBRÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Hjartavernd
á tímamótum
MONICA-rannsóknin
ÞÁTTTÖKUÞJÓÐIR í MONICA-RANNSÓKN.
Aldursstöðluð tíðni kransæðastíflu árin 198S-’87 á 100.000 íbúa.
Bretland
Finnland
Kanada
ISLAND
Danmörk
Pólland
USA
Svlþjóð
Tékkland
Astralfa
Litháen
Rússland
Nýja-Sjáland
Belgfa
Luxemborg
Þýskaland
Júgóslavla
Frakkland
I talfa
Sviss
Spánn
Klna
Bretland
Ástralla
Danmörk
USA
Kanada
Pólland
Nýja-Sjáland
Finnland
Svlþjóö
Rússland
Belgla
ISLAND
Tékkland
Litháen
Júgóslavia
Lúxemborg
Þýskaland
Frakkland
Italla
Klna
Spánn
ÁHÆTTUÞÁTTASKRÁNING Á ÍSLANDI (MONICA)
1983 c 1993
Aldur (ár) Karlar: 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74
Hæö (cm) 181 179 179 175 172 181 181 179 178 175
Þyngd (kg) 80 82 83 81 77 81 86 87 85 82
Blóöþr.(mmHg) 121/79 123/82 126/83 135/87 143/85 122/73 121/78 123/84 134/83 141/82
Kól.(mmol/l) 5,6 5,9 6,3 6,4 6,3 5,2 6,0 6,1 6,4 6,4
HDL (mmol/1) 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3
Rcykingar Konun 45% 48% 39% 32% 30% 37% 37% 34% 28% 22%
Hæö (cm) 167 167 165 162 159 168 167 166 164 161
Þyngd (kg) 65 67 70 69 66 68 72 74 74 70
Blóöþr.(mmHg) 113/74 116/77 123/83 133/84 145/85 111/68 113/73 122/78 132/78 144/79
Kól.(mmol/l) 5,4 5,7 6,4 7,1 7,0 5,1 5,5 6,1 6,7 7,0
HDL (mmol/1) 1,5 1,5 1,6 1,6 1,6 1,4 1,4 1,5 1,4 1,5
Reykingar 47% 47% 35% 31% 25% 35% 36% 32% 29% 19%
Taflan sýnir mcðaliöl mælinga fri árunum 1983 og 1993 (tilgreindum aldursflokkum hjá körlum og konum. Sjá lexta I grcininni.
Karlar
0 200 400 600 800 1000
Konur
0 50 100 150 200 250 300
FJ ÖLÁFANG ARANN SÓKN
Hjartaverndar er nú að ljúka og
hafa margar vísindagreinar birst í
bæði erlendum og íslenskum vís-
indatímaritum þar sem greint er
frá niðurstöðum. Hafa þær vakið
verðskuldaða athygli
vísindamanna og ann-
arra er til þekkja og
eru og verða grund-
völlur frekari þróunar
til framtíðar. Næsta
stóra verkefni, sem
rannsóknarstöðin
glímir nú við og hefur
verið áformað nú um
alllangt skeið, er loks
í sjónmáli. Afkom-
endarannsókn Rann-
sóknarstöðvar Hjarta-
verndar með nýjar
áherslur stendur fyrir
dyrum. Afkomendur
fyrri þátttakenda, með sérstakri
áherslu á niðja þeirra sem fengið
hafa hjartasjúkdóma, verða kvadd-
ir til þátttöku. Fjáröflun til að
stofnsetja nýja rannsóknarstofu í
sameindalíffræði er áformuð til
þess að takast megi að gera þessa
næstu rannsókn sem best úr garði.
Einstaklingum með of
háan blóðþrýsting, segir
Uggi Agnarsson, hefur
farið fækkandi.
Tækifæri sem hér gefst er ein-
stakt. Gagnabanki Hjartaverndar
býður okkur nú að leita uppi erfða-
vísa kransæðasjúkdóma í úrtaki
heillar þjóðar. Ef vel tekst til verð-
ur um að ræða stórmerkilegt fram-
lag til baráttunnar við þann sjúk-
dóm sem veldur miklum skaða,
ótímabærum dauðsföllum og
vinnutapi fjölmargra einstaklinga
á besta aldri í okkar þjóðfélagi og
mörgum öðrum vestrænum samfé-
lögum. Það er því til mikils að
vinna og framlag hvers um sig,
þótt smátt væri, skipt-
ir hér miklu máli.
Rannsóknarstöð
Hjartaverndar hefur
annars komið víða við
á sínum 30 ára ferli
og var ætlunin hér að
skýra örlítið frá sér-
stöku verkefni, svo-
kallaðri MONICA-
rannsókn sem er fjöl-
þjóðleg í eðli sínu og
lýtur að rannsókn á
þróun kransæðasjúk-
dóma, samanburði á
vægi áhættuþátta milli
mismunandi þjóða og
áhrifum meðferðar á sjúkdómsferl-
ið.
Með styrk frá Alþjóðaheil-
brigðisstofnuninni hefur sl. 10 ár
verið gerð hér könnun á þeim þátt-
um sem mest hafa verið taldir
hafa áhrif á kransæðasjúkdóm og
einnig hefur verið haldið uppi virkri
skráningu á kransæðatilfellum og
þeirri meðferð sem sjúklingamir
hafa þá fengið á hveijum tíma.
Þetta gefur okkur tækifæri til að
fylgjast með þróunni hjá okkur
sjálfum og eins hvar við stöndum
í alþjóðlegu tilliti.
Eins og sjá má í meðfylgjandi
töflu fyrir karla og konur er hér
gerð grein fyrir áhættuþáttum á
árunum 1983 og aftur 1993. Þar
má sjá meðalhæð og -þyngd í til-
teknum aldurshópum, meðaltals-
blóðþrýsting í slagbili og lagbili,
kólesterólgildi, mæld í mmol/1,
HDL eða háþétta blóðfitu, einnig
mælda í mmol/1, og reykingavenj-
ur. Skoðaðar eru þær breytingar
sem þessi 10 ár ná til. Fram kem-
ur að karlar og konur hafa aðeins
hækkað og eru greinilega þyngri
nú en fyrir 10 árum. Blóðþrýst-
ingsgildi era hins vegar mjög
áþekk og þá. Blóðfita hefur lækkað
lítillega. Sýnt er fram á að tíðni
reykinga hefur minnkað.
Lyf við háum blóðþrýstingi voru
oftar notuð á árinu 1993 en 1983.
Einstaklingum með of háan blóð-
þrýsting hefur farið fækkandi.
Rannsóknarstöð Hjartaverndar
hefur skráð kransæðastíflutíðni í
áðurnefndu MONICA-verkefni.
Þar hefur komið í ljós hver staða
íslands er í fjölþjóðlegu samhengi.
Við erum ofarlega á lista yfir þátt-
tökuþjóðir meðal karla en um miðj-
an lista meðal kvenna.
Þar má sjá eins og vitað er, að
kransæðasjúkdómur er algengur á
íslandi. Við getum hins vegar
glaðst yfir því að árangur meðferð-
ar hér á íslandi hefur verið mjög
góður og var dánarhlutfall meðal
karla af þessum sjúkdómi það
lægsta meðal þessara þjóða, 37%,
og vorum við einnig mjög lág í
hópi kvenna. Á sama tíma eru
sambærilegar tölur fyrir Dani og
t.d. Bandaríkjamenn um 50%.
Þetta segir með öðrum orðum að
af 100 einstaklingum sem fá bráða
kransæðastíflu eru 37 látnir innan
eins mánaðar meðal íslendinga en
um helmingur meðal Bandaríkja-
manna. Hér er að sjálfsögðu inni-
falinn sá hópur einstaklinga sem
er látinn skyndilega áður en til
spítalavistar kemur. Þessi árangur
telst góður þó að jafnframt sé ljóst
að enn eigum við langt í land. Hér
hafa eflaust áhrif margir þættir,
sem ekki verður gerð nein tilraun
til að rekja hér eða skilgreina,
bæði lífsvenjur þjóðarinnar, arf-
bundnir eiginleikar og meðferð á
sjúkdómnum hjá lyf- og skurð-
læknum.
Það er hins vegar alveg ljóst að
Rannsóknarstöð Hjartaverndar
þarf að halda áfram að eflast og
leggja inn á nýjar brautir til rann-
sókna og leita nýrra leiða í barátt-
unni við hjarta- og æðasjúkdóma.
Við fögnum því nýju verkefni
Hjartaverndar - afkomendarann-
sókninni - og gerum okkur góðar
vonir um að hún muni hjálpa okk-
ur að draga enn frekar úr tíðni
hjarta- og æðasjúkdóma meðal ís-
lendinga.
Höfundur er læknir.

Uggi Agnarsson
Greitt fyrir stuld
„GREIÐI fyrir útvarpstónlist í
matvörubúð.“ Svona hljómar fyrir-
sögn á baksíðu Morgunblaðsins,
Iaugardaginn 10. febrúar. Nánari
skýringar er svo að finna í frétta-
textanum. „Af gögnum málsins
verður ráðið að tónlist hefur verið
flutt í útvarpstæki í verslun stefnda
og hefur hún heyrst um- svæði þar
sem almenningur á aðgang að.“
Hvað er útvarpstónlist? Er það sér-
stök tegund tónlistar? Nei, síður
en svo, ekki frekar en tónlist flutt
af segulbandi er segulbandstónlist
eða tónlist flutt í sjónvarpi er sjón-
varpstónlist. Tónlist á ekki að skil-
greina eftir þeirri tækni sem miðlar
henni.
Með öllutn þeim útvarpsrásum
sem fólki á íslandi býðst að heyra
má færa rök fyrir því að flestar
tónlistartegundir séu því aðgengi-
legar. Þannig er útvarpstónlist ekk-
ert annað en nákvæmlega sú tón-
list sem er að finna á öldum ljósvak-
ans á hveijum tíma. Vafalaust er
notkun orðsins ætlað að vera upp-
lýsandi. Líkur eru samt á því að
þessi skilgreining ýti undir land-
læga tækifærismennsku um notk-
• un tónlistar í atvinnuskyni hjá
þriðja aðila. Eðlileg fyrirsögn hefði
því verið, „Greiði fyrir tónlist í
matvörubúð" eða öllu nákvæmar
,„Greiði fyrir notkun tónlistar í
matvörubúð". Svo ekki sé talað um,
„Matvörubúð greiði fyrir stuld á
tónlist."
Samkvæmt samningum rétt-
hafa, þ.e. eiganda tónlistarinnar,
og við útvarpsstöðvar hafa þær
léyfi til að útvarpa tónlistinni gegn
gjaldi sem miðast við að um einka-
not fólks á tónlistinni sé að ræða.
Með einkanotum er átt við að tón-
listin sé notuð. til menningarauka
og dægrastyttingar t.d. á heimilum
eða vinnustöðum. Onnur lög og
gjaldskylda gildir hins vegar ef
fyrirtæki nota tónlist til þess að
gera viðskiptaumhverfi sitt meira
aðlaðandi fyrir viskiptavini sína.
Þannig myndi kaupmanni aldrei
detta í hug að biðja útlitshönnuð
að vinna verk sitt við útstillingar
og útvega öll aðföng til þess án
greiðslu.
íslendingar eiga ættir að rekja
til víkinga. Ein af undirstöðum vík-
ingaeðlisins var að ræna og rupla
útlendinga og sá grunntónn hljóm-
ar enn sterkt í mörgum nútíma
íslendingnum. Þó þetta fari nokkuð
duldara en áður freistast menn til
þess grípa tækifærið ef það býðst.
Helsta breytingin er ný tækni og
að gera ekki lengur mun á þjóðemi
þeirra sem stolið er frá. Enda er
þetta allt að renna saman í eina
heild og í sjálfu sér sanngirnisatr-
iði að fórnardýrunum sé ekki mis-
munað.
í bók Halldórs Kiljans Laxness
„Reisubókarkorn" er að fmna grein
sem hann skrifaði um þann.sið Ís-
lendinga að taka tii útgáfu ritverk
án þess að spyrja viðkomandi er-
lenda eigendur verksins leyfis, hvað
þá að greiða þeim fyrir afnotin.
Fram á miðja þessa öld tíðkaðist
Aragrúi dæma er um
það, segir Steinar Berg
ísleifsson, að huglæg
réttindi eru tekin
traustataki.
útgáfa ritverka hérlendis án tilskil-
inna leyfa. Lögðu ýmsir mektar-
menn sig í líma við að veija og
varðveita þetta fyrirkomulag.
Einnig hefur stuðningur stjórn-
valda alla tíð verið beinn og óbeinn
í þess átt. í greininni, sem ber
nafnið „Þú skalt ekki stela", segir
m.a.: „Vegna athæfis okkar höfum
við verið úthrópáðir í blöðum flestra
þjóða sem vita að við erum til.“
Einnig:...að fyrsta spurning sem
mætir íslenskum menntamanni
þegar hann kemur útfyrir pollinn
er þetta: „Hvað er í fréttum af ís-
lensku þjófaprenturunum?“
Hinn alþjóðlegi sáttmáli, „Bern-
arsáttmálinn", sem tekur á þessum
málum og Laxness var með
greinarskrifum sínum að berjast
fyrir að íslendingar samþyktu, var
staðfestur með lögum árið 1947.
Síðar einnig aðrir alþjóðasáttmálar
svipaðs eðlis. Engu að síður er langt
frá því að framkvæmd þeirra hafi
verið virt hér á landi fram á þenn-
an dag.
Þó ofannefnd grein hafi verið
rituð fyrir rúmum 50 árum er
aragrúi dæma í nútím-
anum um huglæg rétt-
indi sem tekin eru
traustataki • í eigin
þágu ýmiskonar at-
hafnamanna. Undirrit-
aður hefur oftar en
ekki lent í vandræðum
við að útskýra fram-
kvæmd hinna alþjóð-
legu laga sem eiga að
gilda hér á landi en
ekki er fylgt eftir. Það
er ekki langt síðan
heilu bæjarfélögin,
stundum með atbeina
viðkomandi sýslu-
mans, komu upp
myndbandstæki og
köplum og dreifðu til íbúa sinna
án þess að spyija eigendur kvik-
myndanna, íslenska umboðsmenn
þeirra eða aðra rétthafa leyfis. Ef
eitthvað, hefur löggjafinn, hand-
hafi þess og embættismannakerfið,
reynst vera ljár í þúfu eðlilegrar
þróunar í höfundarréttarmálum
enda þingmenn tregir til að styggja
atkvæði í heimabyggð og því oftast
trúir aldamótastefnunni í þessum
málum.
Það er því örugglega grunnt á
þeirri rödd íslendingseðlisins sem
segir: „Þeir eru víst búnir að græða
andskotans nóg þessir höfundar,
flytjendur og útgefendur." Hvað
þessa aðila varðar er útgáfa á
geislaplötu, svo ekki sé talað um
útvarpsflutningur þess efnis, ígildi
framsals hljóðupptakanna til al-
menningsnota. í öllu falli sé engin
munur á því að nota tónlistina jöfn-
um höndum heima, í kaffistofunni
og frammi í búð. Það veitist mörg-
um erfitt að sjá þá staðreynd að
notkun tónlistar í atvinnuskyni án
leyfis og greiðslu sam-
kvæmt lögum og
samningum er ekkert
annað en stuldur. Efn-
ið kann að vera ósýni-
legt og ósnertanlegt
en það breytir samt
ekki eðli málsins.
Dómur Héraðsdóms
er því velkomið inn-
legg í þær breytingar
sem eru að verða á
eðli íslensks þjóðfé-
lags. Hann staðfestir
að virðing skal borin
fyrir gildandi lögum
og samningum, sem
ekki hafa þótt tiltöku-
mál í þeim heimshluta
sem Islendingar vilja kenna sig við.
I skjóli fjarlægðar og fámennis
hefur oftar en ekki verið reynt að
sniðganga alþjóðasamninga af
þessu tagi eftir að þeir eru orðnir
að íslenskum lögum. Slík sjónarmið
endurspegla skammtímahagsmuni
og dæma íslendinga úr leik í eðli-
legum samskiptum þjóða á þessu
sviði. Hvernig geta íslenskir útgef-
endur komið efni höfunda og flytj-
enda á framfæri erlendis þegar
fyrirliggjandi er vitneskja um rán-
yrkju á réttindum erlendra rétthafa
á íslandi? Afleiðingin er stórskaði
fyrir þróun innlends menningarefn-
is sem hefur það að markmiði að
ná útbreiðslu í öðrum löndum. Með
dómi Héraðsdóms er tekið skref
fyrir íslendinga sem tryggir okkur
enn frekar sess í samfélagi þjóð-
anna, þó sumir komi með nauðugir
viljugir.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Spors hf.
Steinar Berg
Isleifsson