Morgunblaðið - 01.03.1996, Blaðsíða 36

36 FÖSTUDAGUR 1. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Forvarnir -
fræðsla - fordæmi
Jákvæð-
ari sókn
NEYSLA vímuefna
hefur verið meira í
umræðunum nú um
stund en oftast áður.
Orsök þess er augljós.
Sú vá, sem neysla
þeirra veldur, dylst
engum. Og nú hefur
sú neysla færst svo í
aukana meðal ungu
kynslóðarinnár að
jafnvel þeir, sem ekk-
ert vildu af hinum að-
stéðjandi vágesti vita,
geta ekki lengur varið
það fyrir sjálfum sér
að láta sem ekkert sé
og vilja nú reyna að
spyma við fæti áður
en flotið er sofandi að feigðarósi.
Forvarnir eru mikið notað og
vinsælt orð, þegar fjallað er um
baráttuna gegn vímuefnum í dag,
bæði í ræðu og riti. En svo virðist,
sem menn séu ekki á einu máli um,
hvaða merkingu beri að leggja í
það ágæta orð. í mínum huga hef-
ur það aðeins eina merkingu þegar
um baráttu gegn neyslu fíkniefna
er að ræða: Að koma í veg fyrir
að nokkru sinni verði byrjað á
nesylu þeirra. Það eru hinar einu
raunhæfu forvarnir.
Þess vegna er svo nauðsynlegt
að bytja snemma á bindindisstarf-
inu. Þá staðreynd hefur Góðtempl-
arareglan haft að leiðarljósi í alda-
löngu mannbótastarfi sínu. Þess
vegna hefur hún lagt sérstaka rækt
við barnastarfið. I barnastúkunum
hafa börnin hlotið margvíslega
fræðslu um skaðsemi tóbaks og
áfengis. Þar hefur verið leitast við
að vekja hjá þeim löngun til að lifa
lífinu ómenguðu af hvers konar
eitri og ólyfjan, sem oft veldur hinu
sárasta böli og ávallt leitar á
ógæfuveg. Þar er ekki um neinn
hræðsluáróður að ræða, heldur er
aðeins bent á óhrekjanlegar stað-
reyndir. Þá skal undir-
strikuð sú nauðsyn að
heimilin séu vel á verði
og foreldrarnir þekki
sinni vitjunartíma,
þegar forvarnarstarfið
er haft í huga. Þar
mega sífelldar aðf-
innslur, nagg og neik-
vætt nöldur aldrei sitja
í fyrirrúmi. Foreldr-
arnir verða að ræða
hreinskilnislega við
börnin sín, gera þeirra
hugðarefni og áhuga-
mál að sínum, að svo
miklu leyti sem um
slíkt er að ræða og
leggja sérstaka rækt
við að glata ekki trúnaði þeirra.
„Besta forvörnin er gott samband
foreldra og barns“, er haft eftir
einum af sálfræðingum okkar, og
víst er það staðreynd, sem vart
Landnám áfenga
bjórsins, segir Björn
Jónsson, er ein mesta
ógæfa sem yfir þjóðina
hefur dunið.
verður of mikil áhersla á lögð. Það
gildir ekki síst þegar unglingsárin
ganga í garð.
í umræðunni um neyslu vímu-
efna eru allir á einu máli um að
fordæma hin ólöglegu efni sem
ganga undir samheitinu „dóp“, en
gleyma því, eða vilja a.m.k. ekki
viðurkenna það, að áfengið er lang-
hættulegasta vímuefnið. Áfengis-
neysla unglinga hefir aldrei verið
eins mikil og síðustu árin. Og um
leið eru ólöglegu vímuefnin í sí-
felldri sókn, eins og sorgleg dæmi
sanna. Áfengið er hættulegt sjálfs
sín vegna, en hættulegast verður
það vegna þess að það er langoft-
ast forsenda fyrir neyslu hinna
sterkari og oft lífshættulegu fíkni-
efna. Þess munu fá dæmi ef nokk-
ur að unglingur, sem hvorki neytir
tóbaks eða áfengis, byiji á neyslu
sterkari fíkniefna. Landnám
áfenga bjórsins hér á íslandi er ein
mesta ógæfa sem yfir þjóðina okk-
ar hefur dunið á þessari öld. Hann
hefur orðið mörgum unglings-
manninum okkar lykillinn að dyr-
um þess voðavalds, sem Bakkus
nær svo víða ásamt með landanum,
sem unglingar í dag virðast hafa
svo greiðan aðgang að.
Áfengisneyslan sem byijaði með
bjór- og landadrykkju er sá eitur-
pyttur, sem við verðum að byija á
að byrgja. Takist það, með sam-
stilltu þjóðarátaki, mun það sann-
ast að baráttan við hin ólöglegu
og lífshættulegu fíkniefni verður
ekki vonlaus lengur, eins og hún
því miður er, á meðan tóbak og
áfengi fá óáreitt að rífa niður þann
forvarnamúr, sem bindindismenn
hafa reynt að reisa æskunni til
vamar og björgunar.
Að lokum er það svo okkar eig-
ið fodæmi, sem við ekki megum
gleyma eða vanmeta. Albert
Schweitzer sagði einu sinni: „For-
dæmið er ekki einhver besta leið-
in til að hafa áhrif á aðra. Það er
eina leiðin." Þetta er staðreynd,
sem allir þeir sem áhrif vilja hafa
á jákvæða mótun barna og ungl-
inga, ekki síst foreldrar, ættu að
hugfesta og hafa að leiðarljósi.
Má vera að það geti orðið beitt-
asta vopnið í baráttunni gegn
vímuefnum á komandi tíð.
Hefjum þjóðarátak gegn vímu-
efnum með traustum forvörnum,
markvissri fræðslu og eigin for-
dæmi, sem vísar veginn!
Höfundur er stórtemplar.
Bjöm
Jónsson
Föstusöfnun Caritas -
hungursneyð og betri heilsa
Á ÞESSARI föstu
minnir Jóhannes Páll
páfi II á þann vanda
sem tekist er á við í
veröldinni þar sem
milljónir saklausra
manna búa við hungur
og örvæntingu, sem í
flestum tilfellum má
rekja til valdníðslu og
styijaldarátaka. Tug-
milljónir manna búa
við hungurmörk og
viðvarandi ótta um hag
og líf sinna nánustu.
Milljónir manna eru á
flótta eða í flótta-
mannabúðum, utan
heimaslóða vegna
styijalda, staðbundinna átaka,
slæmra stjórnarhátta, uppskeru-
brests og matarskorts. Milljónir ein-
staklinga, ekki síst böm, deyja
ótímabærum dauða vegna slæms
aðbúnaðar, hungurs og sjúkdóma,
sem hægt væri að lækna ef heil-
brigðisþjónustu, eins og hún er í
velferðarríkjum heimsins, nyti við.
Hér víkur páfinn að samtímaat-
burðum sem krefjast hvað flestra
mannslífa nú um stundir. Allsleysi
þess fólks sem stendur annars veg-
ar andspænis miskunnarlausum
innrásarher og horfir hins vegar í
augu hungurvofunnar. Sameinuðu
þjóðimar hafa kallað þetta mesta
vandamál vorra daga, enda eru
þjáningar þessar fólks ólýsanlegar.
í samanburði við þessar hörm-
ungar er vandinn hjá
íslensku þjóðinni hrein-
ir smámunir. Við búum
við ytra öryggi. Landa-
mæri okkar em vel
varin og velferðarsjón-
armið ráða í stjórn
landsmála. Við skulum
ekki gleyma því að það
eru aðeins' tvær aldir
síðan fimmtungur
þjóðar okkar féll í
móðuharðindum svo-
nefndum og aðeins um
hundrað ár síðan
fimmtán þúsund ís-
lendingar, af tæplega
áttatíu þúsundum sem
þá byggðu land okkar,
hrökkluðust til Ameríku.
Jóhannes Páll páfi II, hvetur
kristna menn að rétta fram hjálpar-
Jóhannes Páll páfí II,
segir Sigríður Ing-
varsdóttir, hvetur alla
krístna menn að rétta
fram hjálparhönd.
hönd og gera allt sem í þeirra valdi
stendur til að lina sársaukann og
hjálpa þessu fólki. Þessi bón á ekki
síst við um þann hluta mannkyns
sem býr við góð kjör og mestan
frið. Á þessari föstu hefur Caritas
Internationalis (hjálparstofnun kaþ-
ólsku kirkjunnar) tekið höndum
saman og hafið söfnun gegn hung-
ursneyð og fyrir betri heilsu þessa
fólks. Til þess að það verði mögu-
legt verður þetta fólk að fá mat,
vatn, lyf og umönnun.
íslendingar hafa hins vegar verið
aftarlega á merinni í hjálparstarfi
við þriðja heims ríkin. Þótt tíundað
væri allt sem flokka mætti undir
slíka hjálp sem veitt er til hinna
hjálparþurfi. Á sama tíma hafa
Norðurlandaþjóðirnar axlað þungar
byrðar til að veita þessu fólki hjálp.
Sannleikurinn er hins vegar sá, að
sú þjóð er og getur ekki verið öf-
undsverð sem skorast undir ábyrgð
og sýnir ekki þeim sem eiga um
sárt að binda mannúð í verki. Við
getum og eigum að gera betur í
hjálparstarfi við þennan hóp fólks.
Með almennri þátttöku í söfnun-
inni gegn hungursneyð, ber okkur
hverju og einu að leggja lítið lóð á
vogarskálamar, til að styðja við
bakið á þessu fólki. Caritas á ís-
landi hvetur alla til þess að láta sér
það tækifæri ekki úr greipum
renna, heldur sýna í reynd og verki
með því að gefa til söfnunarinnar,
sem stendur fram til páska. Föstu-
söfnunin fer fram í öllum kaþólsk-
um kirkjum annan sunnudag í
föstu, 3. mars. Gíróreikningur Car-
itas Islands nr. 0900-196002.
Höfundur er formaður Caritas á
íslandi.
Sigríður
Ingvarsdóttir
Áttum okkur á neikvæðum
áróðri gegn landbúnaði!
Bændasamtök íslands halda sinn
árlega aðalfund, búnaðarþing, nú í
byijun mars. Umræða um landbún-
að er gömul og ný enda um að
ræða eina af undirstöðuatvinnu-
greinum í atvinnulífi
okkar íslendinga.
Engu er líkara en
að ákveðin öfl hafi
mótað kerfisbundna
aðför að íslenskum
landbúnaði. Aðför
þessi hefur verið við
lýði um nókkuð langt
skeið. Það er eins og
þessi öfl vinni mark-
visst að því að niður-
lægja bændastéttina
og benda einungis á
neikvæðar hliðar þessa
atvinnuvegar. Aðförin
er hættuleg og skapar
tortryggni milli þeirra
sem búa í þéttbýli og
þeirra sem búa í dreif-
býli, auk þess sem hún veldur margs
konar miskilningi. Þess er ekki lát-
ið getið í umræðunni hve ótrúlega
margir þéttbýlisbúar á íslandi hafa
atvinnu af fullvinnslu eða þjónustu
við landbúnaðinn. Niðurrifsstarf-
semin er fagleg og aldrei nema
hálfur sannleikurinn sagður. Til eru
þeir sem virðast hafa það keppi-
kefli að reyna að ijúfa samstöðu
bænda, m.a. um afurðastöðvar
þeirra.
Fréttamat og eftirfylgni!
Það er fróðlegt að velta fyrir sér
fréttamati fjölmiðla og ekki ónýtt
fyrir ákveðin fyrirtæki að ná sér í
ókeypis auglýsingu á þeim tíma
dags þegar flestir íslendingar fylgj-
ast með fréttum. Fyrir nokkru tók
forstjóri stærsta verslunarfyrirtæk-
is landsins sér far með flutningabíl
til Borgarness til þess að sækja
þangað nýmjólk. Þótti það svo frétt-
næmt að sjónvarpsmenn slógust í
för með honum. Þær umbúðir sem
mjólkin er pökkuð í fyrir Reykjavík-
ursvæðið er að mati forstjórans lak-
ari en sú er notuð er í afurðastöðv-
unum, t.d. í Borgarnesi og á Sel-
fossi. Það fylgdi ekki fréttinni að
þessi sami forstjóri lætur pakka inn
fyrir fyrirtæki sitt ávaxtasafa í
svipaðar umbúðir og hann kvartaði
yfir. Hann lætur ekki pakka safan-
um í umbúðir sem hann telur vera
betri, en fyrirtækið Sól hf. notar
t.d. þær umbúðir undir ákveðna
tegund af ávaxtagraut og ávaxta-
safa sem það framleiðir.
Nokkra athygli vakti í fjölmiðlum
þegar hægt var að flytja inn land-
búnaðarvörur í framhaldi af GATT
samkomulaginu. T.d. er ágætur
ostur fluttur inn frá Danmörku sem
nefnist Blue Castello. Eitthvað mis-
reiknuðu menn áhuga neytenda því
danski osturinn lenti á útsölu hjá
stórri verslunarkeðju í Reyjavík.
Önnur þekkt verslunarkeðja í
Reykjavík stillti erlendum ostum
upp í kassa frá Osta- og smjörsöl-
unni sem á stóð „Veljum íslenskt".
Næmt auga fréttamanna tók ekkert
eftir þessu.
Einn morguninn voru heilmiklar
umræður í morgunútvarpinu um
það hvað skólajógúrtin væri sæt. Á
næringarfræðingnum, sem kynnti
málið, mátti jafnvel skilja að um
ákveðna blekkingu væri að ræða.
Þennan sama dag átti ég þess kost
að ganga um salarkynni Mjólkurbús
Flóamanna en þar eru um 130 árs-
verk í fullvinnslu mjólkur og mjólk-
urafurða. Hægt er að fá jógúrt,
súrmjólk, skyr og skyldar vörur
allt frá því að vera algerlega sykur-
skertar og uppí það að vera sætar.
Það er' einungis neytandans að
velja.
I fyrra fylgdu fjölmiðlar bónda
nokkrum úr Þingeyjarsýslunni þeg-
ar hann braut sig út úr „kerfinu"
og seldi lambakjöt, m.a. í Kolaport-
inu. Einhverra hluta vegna hafa
ekki borist spurnir af honum á þess-
um vettvangi síðan. Hvernig gekk
honum og hvers vegna hélt hann
ekki áfram á sömu braut? Ekki
hafa fjölmiðlar haft
fyrir því að fylgja þess-
um fréttum eftir.
Hvernig verður
verðmyndunin til?
Þau atriði sem ég
bendi á hér eru einung-
is örfá dæmi úr dag-
lega lífinu. Ég hef t.d.
ekki séð samanburð á
verðmyndun drykkjar-
vara eins og t.d. mjólk-
ur annarsvegar og
sódavatns hinsvegar.
Mjólkurlítrinn kostar
neytandann 68 kr. út
úr búð en lítrinn af
sódavatni kostar frá 89
kr. til 230 kr. (fer eftir
verslunum, umbúðum o.s.frv.). Ekki
væri úr vegi að gera samanburð á
þvi hvernig varan verður til og hvað
liggur að baki framleiðslunnar.
Lítið er rætt um það,
segir Isólfur Gylfi
Pálmason, hvað það
kostar framleiðendur að
selja vörur sínar
á markaði.
Lítið er rætt um það hvað það
kostar framleiðendur að selja vörur
sínar á markaði, t.d. kartöflubænd-
ur eða eggjaframleiðendur sem
pakka vörunni, verðmerkja og sjá
um að hún sé alltaf til í stóru mat-
vörumörkuðunum. Getur verið að
þeir sem selja vöruna fái þokkalega
upphæð fyrir að selja neytendum
vöruna? Mér finnst umræðan um
íslenskan landbúnað einlit.
Jákvæð áróðursstefna
verðugt verkefni!
Bændur verða sjálfir að hefja
frískari og jákvæðari sókn. Vissu-
lega er margt í landbúnaðarkerfi
okkar sem betur má fara. Áfram-
haldandi hagræðing er nauðsynleg
og þá fyrst og fremst með fækkun
sláturhúsa og afurðastöðva, því
vart verður lengra gengið í niður-
skurði á einstaka búum.
Heimsmarkaðsverð hefur stór-
lega hækkað á korni. Sú hækkun
getur orðið íslenskum landbúnaði
til góðs. Kornrækt á Suðurlandi er
orðin mikilvæg aukabúgrein hjá
bændum og hluti af heilnæmri fóð-
urgjöf búpenings. Aldrei má gleyma
í umræðunni mikilvægi íslensks
landbúnaðar og horfa á hve góða
og heilnæma vöru við erum að
framleiða.
Á gæðaþáttinn verðum við að
leggja enn meiri áherslu. Einnig
verðum við að vera meðvituð um
öll þau störf sem íslenskur landbún-
aður skapar í þéttbýli. Oskar Wilde
sagði einhveiju sinni „að ruddi
væri sá maður sem vissi verð á öllu
en ekki gildi neins“.
Það er verðugt verkefni búnaðar-
þings að fjalla um áróðursstöðu
bænda. Marka þarf ákveðna stefnu
í þessum efnum þar sem hagur
bænda og neytenda er í hávegum
hafður. Þrátt fyrir nokkurn mótbyr
verða bændasamtökin að hefja já-
kvæða sókn. Hjá bændasamtökun-
um starfar fjölmargt fólk. Má ekki
nýta það betur í sóknarbaráttu
bænda? Því sókn er besta vörnin.
Höfundur er alþingismaður.
ísólfur Gylfi
Pálmason