Morgunblaðið - 02.03.1996, Blaðsíða 12

12 LAUGARDAGUR 2. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Eiríkur Tómasson vísar því á bug að verið sé að skerða áunnin réttindi starfsmanna ríkisins
EIRÍKUR Tómasson, lagaprófessor og for-
maður nefndar sem samdi frumvarp til laga
um réttindi og skyldur opinberra starfs-
manna, segir að með frumvarpinu sé stefnt
að því. að auka hagkvæmni opinbers rekstrar
og bæta þjónustuna við fólkið í landinu. Við
samningu frumvarpsins hafi sjónarmið
starfsmanna um starfsöryggi verið gætt.
Hann segist telja verulegar líkur á að verði
ekki gerðar breytingar á starfsmannastefnu
-ríkisins neyðist stjórnmálamenn til að ganga
lengra í einkavæðingu stofnana ríkisins.
Hörð viðbrögð forystumann opinberra starfs-
manna við frumvarpinu einkennist því af
nokkurri skammsýni.
Eiríkur var fyrst spurður hvort einhver
brýn þörf væri á að breyta lögunum um
réttindi og skyldur opinberra starfsmanna.
„Já, lögin eru fyrir löngu orðin úreit. Þau
eru sett við allt aðrar aðstæður en nú ríkja.
Þegar þau tóku gildi árið 1954 höfðu allflest-
ir ríkisstarfsmenn hvorki samningsrétt né
verkfallsrétt. Það er líka ástæðan fyrir því
að lögin ná ekki til þeirra starfsmanna ríkis-
ins, sem voru félagsmenn í almennum verka-
lýðsfélögum innan ASÍ. Rökin fyrir þessu á
þeim tíma voru þau að þeir hefðu bæði samn-
ings- og verkfallsrétt. Nú hafa ríkisstarfs-
menn fengið bæði samningsrétt og verkfalls-
rétt og því eru þær forsendur sem lágu að
baki setningu laganna á sínum tíma ekki
lengur fyrir hendi."
_ Réttindi
ASI-félaga aukin
Eitt af markmiðum frumvarpsins er að
jafna réttarstöðu ríkisstarfsmanna og starfs-
manna á almennum markaði. Gagnrýnendur
frumvarpsins benda á að verið sé að færa
réttindi starfsmanna aftur um áratugi og
nær væri að bæta réttindi almennra launa-
manna frekar en að skerða stöðu ríkisstarfs-
manna.
„Með þessum breytingum erum við að
færa okkur 40 ár fram í tímann, þ.e.a.s. frá
1954 til 1996. Það er hins vegar rétt að það
er hægt að fara ýmsar leiðir við að jafna
kjörin, en menn verða að hafa tvö sjónarmið
í huga. í fyrsta lagi, sjónarmið fólksins í
landinu sem eru kannski hinir eiginlegu
vinnuveitendur ríkisstarfsmanna. Sjónarmið
þeirra er að ríkiskerfið sé sem ódýrast í
rekstri og veiti góða þjónustu ög til þess
þarf það að vera sveigjanlegt. Þetta sjónar-
mið mælir t.d. á móti því að æviráða starfs-
menn eða að gera það mjög erfitt að segja
starfsmönnum upp störfum ef ekki er lengur
þörf fyrir þá. A móti kemur svo sjónarmið
starfsmannanna, að búa við sem mest ör-
yggi í starfi. Ég tel að það verði að hafa
bæði þessi sjónarmið í huga og það hafi
verið gert við samningu þessa frumvarps.
Við drögum lítillega úr rétti sumra starfs-
manna ríksins, en á móti aukum við rétt
annarra, þ._e. ríkisstarfsmanna sem eru fé-
lagar í ASÍ, þar sem frumvarpið gerir ráð
fyrir að lögin nái einnig til þeirra.
Ég tel að ef við hefðum farið þá leið að
halda algerlega óbreyttum réttindum hjá rík-
isstarfsmönnum, sem fallið hafa undir lögin
Erum að bæta
þjónustu við
almenning
og fært hinum sömu réttindi,
t.d. ákveðið að æviráða alla
starfsmenn ríkisins, værum við
að stríða gegn því sjónarmiði,
sem ég nefndi fyrr, sjónarmiði
skattgreiðenda. Þá værum við
að gera ríkiskerfið ósveigjanlegt
og dýrara í rekstri, sem þýðir
annað hvort hærri skatta eða
lélegri þjónustu.
Því má ekki gleyma að með
þessu frumvarpi er starfsmönn-
um ríkisins þrátt fyrir allt
tryggð betri réttarstaða í skipt-
um við vinnuveitandann, ríkið,
heldur en launþegar búa al-
mennt við í skiptum við sína
vinnuveitendur. Ég nefni í því
sambandi rétt til að tjá sig úm
uppsögn áður en hún kemur til framkvæmda
og rétt til að krefjast þess að uppsögn sé
rökstudd skriflega."
Kröfur til
stjórnenda auknar
Með frumvarpinu er verið að auka sjálf-
stæði stofnana ríkisins og færa meiri völd
og* ábyrgð til forstöðumanna. Hver er til-
gartgurinn með þessu?
„Hugsunin sem liggur að baki þessu frum-
varpi er sú að færa ríkisreksturinn nær því
sem gengur og gerist í rekstri einkafyrir-
tækja. Það viðhorf hefur orðið ofan á í nú-
tímastjórnun að farsælasta leiðin til þess að
ná árangri sé að fela stjórnanda stofnana
eða fyrirtækja tiltölulega rúmt vald til að
stjórna, en um leið að gera auknar kröfur
til stjórnandans. Þetta lýsir sér í því að nái
hann ekki markmiðum, sem eigendurnir, í
þessu tilviki fólkið í landinu og ríkisstjórn á
hveijum tíma, stefnir að, verði hann að víkja
úr starfi.
Við teljum þetta mjög mikilvægt ef ríkið
ætlar að aðlaga sig breyttum aðstæðum, sem
eru þær að mæta síauknum kröfum fólksins
um bætta þjónustu og um leið að mæta
þeim kröfum fólks að skattar og þjónustu-
gjöld verði ekki hækkuð frá því sem nú er.“
Sumir halda því fram að þessi stefna vinni
á móti atvinnulýðræði og verið sé að draga
úr möguleikum almennra starfsmanna til að
hafa áhrif?
„Ég álit að það sé misskilning-
ur. Ég held að starfsmenn hafi
meiri möguleika til að hafa áhrif
ef völd færast í hendur stjórn-
enda stofnana vegna þess að þá
er minni fjarlægð á milli starfs-
mannsins og þess sem tekur
ákvarðanir en er í dag þar sem
ákvarðarnir eru að verulegu leyti
teknar í ráðuneytunum og af
ráðherrum. Með breyttum lögum
tel ég að starfsmenn fái einmitt
tækifæri til þess að hafa virk
áhrif á starfsmannastefnu í
hverri stofnun fyrir sig og önnur
mál sem stofnunina varðar. Þar
sem vald hefur verið fært í hend-
ur forstöðumanna og þeir hafa
kunnað að beita því í samráði
við starfsmenn hefur árangur orðið bestur.“
Yfirborganir lögfestar
í frumvarpinu er að finna ákvæði um yfir-
borganir til starfsmanna. Er slíkt ákvæði
ekki að finna í núgildandi lögum?
„Nei, það segir ekkert í núgildandi lögum
um yfirborganir. Þær hafa tíðkast í misjafn-
lega miklum mæli hjá stofnunum ríkisins.
Menn hafa gripið til yfirborgana til að halda
góðum starfsmönnum eða laða til sín góða
starfsmenn í samkeppni við einkafyrirtæki.
Yfirborganir hafa hins vegar verið með
ýmsu móti, t.d. í formi þess sem kallað er
ómæld yfirvinna. Ég held að það sé alger-
lega óraunhæft að reyna að koma í veg fyr-
ir þessar yfirborganir. Ríkið þarf að keppa
um góða og hæfileikaríka starfsmenn við
einkamarkaðinn þar sem yfirborganir tíðkast
í ríkum mæli.
Það sem hefur verið gagnrýnt í sambandi
við yfirborganirnar er að þær hafi verið
mjög tilviljunakenndar og hafi komið starfs-
mönnum misjafnlega til góða, þar á meðal
hefur verið fundið að því, og að mínu mati
með réttu, að þetta fyrirkomulag hafi orðið
til þess að auka launamun milli karla og
kvenna hjá ríkinu. Við, sem frumvarpið
sömdu, viljum viðurkenna þessar yfirborgan-
ir og lögfesta þær. Jafnframt að um þær
verði settar reglur þar sem m.a. verði tryggt
að karlar og konur eigi möguleika á að fá
slíkar greiðslur. Við vonumst einnig eftir að
Eiríkur
Tómasson
sú vitneskja starfsmanna, að með betri ár-
angri í starfi geti þeir átt von á launabótum
verði til þess að bæta frammistöðu þeirra í
starfi og þar með þjónustuna við almenning."
Viðbrögð einkennast
af skammsýni
Sú gagnrýni hefur heyrst að þetta frum-
varp sé einkavæðingarfrumvarp.
„Sú gagnrýni er á misskilningi byggð.
Éf tel að ef ríkið hefur ekki að einhveiju
leyti sömu möguleika til svigrúms í starfs-
mannahaldi og einkafyrirtæki og því ekki
sömu möguleika á að beita hagkvæmni í
rekstri muni stjórnmálamenn, í viðleitni sinni
við halda ríkisútgjöldum í skefjum, í ríkari
mæli neyðast til að breyta ríkisstofnunum í
hlutafélög og jafnvel selja þau í hendur
einkaaðila. Ég held að slíkt væri mjög mið-
ur. Ég tek það fram að með þessu er ég
ekki að segja að einkavæðing eigi ekki rétt
á sér. En ég vil ekki að stjórnmálamenn
verði tilneyddir til að snúa baki við ríkis-
rekstri vegna þess að starfsmannahald í rík-
isstofnunum sé ósyeigjanlegt. Þess vegna
er ég algerlega ósammála forystumönnum
samtaka opinberra starfsmanna sem segja
að þetta sé einkavæðingarfrumvarp.
Viðbrögð forystumanna samtaka opin-
berra starfsmanna hafa komið mér á óvart
og tel að þau séu byggð á nokkurri skamm-
sýni þessara forystumanna. Ég er sannfærð-
ur um að hagsmunum opinberra starfsmanna
sé almennt betur borgið með lögum sem eru
í takt við þetta frumvarp heldur en hinum
úreltu lögum frá 1954.“
Réttindi embættismanna skert
Það er einnig gagnrýnt að með frumvarp-
inu sé verið að búa til sérreglur um emb-
ættismenn og búa þeim betri kjör en öðrum.
„Með frumvarpinu er gengið lengra en
t.d. á öðrum Norðurlöndum, að draga úr
starfsöryggi æðstu embættismanna. Það er
lagt til að embættismenn verði ekki æviráðn-
ir heldur skipaðir til fimm ára í senn. Þetta
þýðir að það verður meiri hreyfing en nú er
á starfsmönnum sem gegna stjórnunarstörf-
um hjá ríkinu og það tel ég að mörgu leyti
af hinu góða.
Hins vegar þar að ríkja ákveðinn stöðug-
leiki meðal æðstu embættismanna ríkisins
því að ráðherrar og alþingismenn koma og
fara. Það þarf því að búa þeim öryggi í starfi
umfram aðra og í því sambandi má ekki
gleyma því að þeir hafa. skert réttindi um-
fram aðra vegna þess að þeir hafa hvorki
samningsrétt um sín kjör né mega þeir gera
verkfall til að knýja á um kjarakröfur sínar.“
Að lokum: Felur frumvarpið í sér skerðing
á áunnum réttindum núverandi starfsmanna
ríkisins?
„Réttindi núverandi starfsmanna ríkisins
breytast ekkert að öðru leyti en því að rétt-
ur þeirra til biðlauna verður takmarkaður.
Með því er stefnt að því að koma í veg fyrir
að starfsmenn fái tvöföld laun í allt að eitt
ár við það eitt að starfsemi verði flutt frá
ríkinu til sveitarfélaga eða við það að ríkis-
stofnun verði breytt í hlutafélag.“
Aðgerðanefnd segir yfirlýsingn fjármálaráðherra lítilsvirðingu gagnvart kjarasamningum
Allir kjarasamningar hafa hvílt
á réttindum ríkisstarfsmanna
AÐGERÐANEFND samtaka opin-
berra starfsmanna, sem skipuð er
formönnum BHMR, Kennarasam-
bands íslands og BSRB, segir að
sú staðhæfing fjármálaráðherra að
breytingar á lögum um réttindi og
skyldur opinberra starfsmanna
hafi ekki í för með sér neina skerð-
ingu á kjarasamningsbundnum
réttindum sýni lítilsvirðingu gagn-
vart samningum opinberra starfs-
manna þar sem t.d. heilar starfs-
stéttir séu samkvæmt frumvarps-
drögunum sviptar samningsrétti.
Þá hafi allir kjarasamningar hvílt
á þessum réttindum og þau verið
forsendur kjarasamninga, og mörg
réttindanna hefðu einmitt fengist
í gegnum kjarasamninga.
Samtök opinberra starfsmanna
standa enn fast á þeirri kröfu sinni
að frumvarpsdrög ríkisstjómarinn-
ar sem varða breytingar á lögum
um réttindi og skyldur opinberra
starfsmanna, Lífeyrissjóð ríkis-
starfsmanna og um sáttastörf í
vinnudeilum verði dregin til baka
og samráð verði haft við samtök
opinberra starfsmanna um brej't-
ingarnar. Aðgerðanefnd samtak-
anna heldur þessa dagana fundi
með opinberum starfsmönnum um
land allt til þess að kynna þeim
málið, en ekki hafa verið teknar
ákvarðanir um neinar beinar að-
gerðir í mótmælaskyni við þá fyrir-
ætlan ríkisstjórnarinnar að leggja
frumvörpin fram á Alþingi.
A blaðamannafundi aðgerða-
nefndin boðaði til í gær kom fram
að á fundi með fjármálaráðherra
nú í vikunni þar sem kynnt var
nýjasta útgáfan af frumvarpsdrög-
unum um réttindi og skyldur opin-
berra starfsmanna hefði fjármála-
ráðherra hafnað því að gefa yfir-
lýsingu um að hann væri tilbúinn
til að opna kjarasamninga í tengsl-
um við þessa umræðu. Eiríkur
Jónsson, formaður Kennarasam-
bands Islands, sagði að það gæti
hjálpað verulega til ef fjármálaráð-
herra gæfí út slíka yfirlýsingu.
Málaferli vegna tapaðs réttar
Ögmundur Jónasson, formaður
BSRB, sagði kröfuna vera að öll
frumvörpin þijú yrðu sett út af
borðinu. Hann sagði þau ummæli
Eiríks Tómassonar að frumvarps-
drögin fælu í sér nútímavæðingu
og opnuðu möguleika á eins hag-
ræðingu og víða tíðkist á almenn-
um markaði vekti spurningu um
hvort t.d. væri um að ræða réttinn
til að reka fólk úr störfum. „Ef
þetta er sú nútímavæðing sem
menn vilja fara inn í þá mega
menn vita hitt að gegn þessu verð-
ur barist af öllum okkar kröftum,"
sagði hann.
Páll Halldórsson, formaður
BHMR, sagði að efnisatriði frum-
varpanna væru kannski ekki að-
alatriðið á þessari stundu heldur
það að knýja ætti þau í gegn án
alls eðlilegs samráðs og án tengsla
við kjarasamninga. Ef þau yrðu
samþykkt eins og þau liggja fyrir
myndi allt Iöðra í málaferlum
vegna tapaðs réttar einstaklinga
og því varaði hann eindregið við
þeirri aðgerð að skerða réttindin.
„Ég tel að það verði að vera
Ögmundur Páll
Jónasson Halldórsson
samvinna um
þetta og þetta
verði að tengja
kjarasamninga-
gerðinni. Við
erum tilbúin til
þess að ræða
þetta mál og
gefa okkur þann
tíma sem þarf til
þess að fara í
gegnum það, en við höfum alveg
ákveðnar tímasetningar sem eru
gerð kjarasamninga um næstu ára-
mót. Það er ekkert óeðlilegt að
þetta tengist því og ég held að sú
krafa okkar að þetta fái eðlilega
umfjöllun sé mjög sanngjörn,"
sagði Páll.