Morgunblaðið - 03.03.1996, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 3. MARZ 1996
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Þingkosningar eru á Spáni í dag og líklegt er að með þeim ljúki valdatíma sósíalista
Spillingin vegiir þyngra en
persónutöfrar Gionzalez
Spánverjar tóku upp lýðræðislega stjómar-
hætti eftir lát Francisco Francos einræðis-
herra 1975 og á þeim tveimur áratugum,
sem síðan em liðnir, hefur Sósíalistaflokkur
Felipe Gonzalez farið með völdin í 13 ár
samfleytt. Nú hillir hins vegar undir endalok-
in að því er fram kemur í grein Sveins
Signrðssonar. Það er spillingin, sem þrifíst
hefur í skjóli langrar stjómarsetu, sem er
líkleg til að verða flokknum að falli.
Reuter
FELIPE Gonzalez með sínu fólki á útifundi í Cadiz. Fátt virð-
ist geta komið í veg fyrir, að forsætisráðherratíð hans sé að ljúka.
JOSE Maria Aznar, leiðtogi Þjóðarflokksins, (t.h.) á kosningafundi í Zaragoza ásamt söngvaranum
og stuðningsnianni sínum Julio Iglesias.
SÍÐUSTU skoðanakannanir
um fylgi stjómmálaflokk-
anna á Spáni bentu tii, að
Felipe Gonzalez forsætis-
ráðherra og Sósíalistaflokkurinn
myndu bíða verulega ósigur fyrir
hægrimönnum í Þjóðarflokknum og
Jose Maria Aznar, leiðtoga hans.
Með því væri bundinn endi á 13 ára
valdatíð sósíalista, sem á síðustu
árum hefur aðallega einkennst af
ásökunum um spillingu og ólöglegar
aðferðir í leynilegu stríði stjórnvalda
við aðskilnaðarsinna Baska. Það er
samt engin ástæða til að afskrifa
Gonzalez fyrr en talið hefur verið
upp úr kjörkössunum. Honum hefur
áður tekist að snúa erfíðri stöðu sér
í hag á síðustu stund og í persónuleg-
um vinsældakosningum ber hann
enn höfuð og herðar yfir andstæð-
inga sína. Aznar svarar því aftur
til, að Spánveijar séu búnir að fá
nóg af persónutöfrunum, í skjóli
þeirra hafi einmitt spillingin þrifist
og aðgerðaleysi í efnahagsmálum
þjóðarinnar.
Síðustu leyfilegu skoðanakannan-
irnar fyrir kosningarnar voru birtar
sl. mánudag en samkvæmt þeim fær
Þjóðarflokkurinn milli 40,5 og 44%
atkvæða en Sósíalistaflokkurinn að-
eins 30 til 34%. Spænskir kjósend-
ur, 32 milljónir að tölu, virtust því
vera búnir að gera það upp við sig,
að kominn væri tími til að hvíla sós-
íalista'eftir langa setu við kjötkatl-
ana.
Eina óvissan virtist vera hvort
Þjóðarflokkur Aznars fengi hreinan
meirihluta á þinginu, Cortes, en
hann mun ná því marki gangi hag-
stæðustu kosningaspárnar eftir.
Þjóðarflokkurinn hefur aldrei verið
við völd á Spáni eftir að þar var
tekið upp lýðræði að Francisco
Franco einræðisherra látnum 1975.
Gonzalez, sem er 53 ára að aldri,
hefur áður náð að bjarga flokki sín-
um fyrir horn og hann ætlaði ekki
að gefast upp baráttulaust að þessu
sinni heldur. Útlitið hefur hins vegar
aldrei verið svartara og fangaráðið
hjá honum nú var að skora á kjós-
endur til vinstri við Sósíalistaflokk-
inn að koma flokknum til hjálpar
enn einu sinni og afstýra þannig
valdatöku hægrimanna.
Þetta gerðist einmitt í kosningun-
um 1993. Þá voru spillingarmálin
farin að brenna á Sósíalistaflokknum
og ósigurinn blasti við en á síðustu
stundu ákváðu ýmsir stuðningsmenn
Vinstrabandalagsins, sem kommún-
istar stýra, að styðja Gonzalez.
í kosningaáróðri sínum nú hefur
Gonzalez lagt áherslu á, að komist
Þjóðarflokkurinn til valda muni hann
taka til baka flest af því, sem áunn-
ist hafi í velferðar- og umhverfismál-
um í stjórnartíð sósíalista. „Mér ber
skylda til að segja ykkur hvað er í
húfi komist Þjóðarflokkurinn að. Ég
vil ekki að þið segið eftir tvö eða
þijú ár, að enginn hafí varað ykkur
við,“ sagði Gonzalez á kosningafundi
í borginni La Coruna á Norðvestur-
Spáni.
Misheppnaður hræðsluáróður
Flest benti til, að þessi hræðslu-
áróður Gonzalez hefði haft lítil áhrif
á kjósendur, sem eru vinstramegin
við sósíalista. Skoðanakannanir hafa
sýnt, að Vinstrabandalagið, „þriðja
röddin" í spænskum stjórnmálum,
myndi auka fylgi sitt og sækja aukn-
inguna fyrst og fremst til sósíalista.
Bandalagið hefur nú 18 þingsæti en
er spáð allt að 25.
Leiðtogi Vinstrabandalagsins,
Julio Anguita, hefur að undanfömu
verið að gera hosur sínar grænar
fyrir sósíalistum með hugsanlegt
samstarf fyrir augum og hann hefur
lagt á það áherslu á fundum sínum,
að bandalagið muni ekki setja nein
fyrirframskilyrði fyrir viðræðum við
sósíalista.
Anguita og öðrum frammámönn-
um Vinstrabandalagsins er í mun
að bijótast út úr þeirri einangrun,
sem flokkurinn hefur verið í, og
ástandið innan hans er nú betra en
var fyrir kosningarnar 1993. Þá !og-
aði hann í innbyrðisátökum milli
hófsamra manna og harða vinstri-
kjarnans og með þeim afleiðingum,
að möguleikar flokksins til að auka
fylgi sitt á kostnað sósíalista urðu
að engu.
Auk þeirra þriggja flokka, sem
hér hafa verið nefndir, er um að
ræða smáflokka, svæðisbundna
flokka eins og flokk Baska og Kat-
alóníuflokkinn, og við þann síðar-
nefnda samdi Gonzales eftir kosn-
ingarnar 1993. Anguita vill ekki, að
það endurtaki sig en ljóst er, að
hugsanlegar stjórnarmyndunarvið-
ræður Vinstrabandalagsins og Sós-
íalistaflokksins, fái þeir kjörfylgi til
þess, munu ekki verða auðveldar.
Vinstrabandalagið er andvígt
ýmsum meginatriðunum í stefnu
sósíalista, einkavæðingu, umbótum
á vinnulöggjöfinni og minni fjárlaga-
halla til að Spánn geti tekið þátt í
myntbandalagi Evrópusambands-
ríkjanna, og það leggur áherslu á
að afnema herskyldu og loka kjarn-
orkuknúnum raforkuverum. Það
þarf því líklega mikið að ganga á
áður en um semst milli þessara
flokka.
Óumdeildur leiötogi
Jose Maria Aznar, 43 ára gamall
leiðtogi Þjóðarflokksins og hugsan-
lega næsti forsætisráðherra Spánar,
er mjög ólíkur Gonzalez. Hann hefur
ekki sömu persónutöfrana og sósíal-
istaleiðtoginn og hann hlýtur að ótt-
ast það undir niðri, að enn takist
Gonzalez það ómögulega, að snúa
vísum ósigri í sigur eða vamarsigur
á elleftu stund. Skoðanakannanir
benda þó alls ekki til þess og Azn-
ar, sem þykir þurr á manninn og
fremur óaðlaðandi, hefur gerst því
brosmildari sem nær hefur dregið
kosningum.
Á landsfundi Þjóðarflokksins í síð-
asta mánuði fékk Aznar „rússneska
kosningu“ sem leiðtogi, 99,5% at-
kvæða, og honum er fyrst og fremst
að þakka sú endurnýjun, sem flokk-
urinn hefur gengið í gegnum á síð-
ustu árum. Honum hefur tekist að
bræða saman kristilega demókrata,
fijálslynda menn í efnahagsmálum
og leifarnar af hægraliðinu, sem
studdi Franco, í einn flokk og færa
hann um leið nær miðju stjórnmál-
anna. Það hefur hann gert með því
að beita flokksmenn hörðum aga og
stundum á kostnað eðlilegrar um-
ræðu. Sumir óttast því, að komist
flokkurinn til valda muni ólíkar lífs-
skoðanir þessara hópa bijótast upp
á yfirborðið.
i þjóðfélagsmálum virðist ekki
bera mikið á milli þeirra Aznars og
Gonzalez en sumir Spánveijar hafa
þó áhyggjur af, að sá armur í Þjóðar-
flokknum, sem sækir meðal annars
fylgi sitt og stuðning til Opus Dei,
kaþólskra samtaka frá valdadögum
Francos, muni krefjast þess, að fóst-
ureyðingar verði takmarkaðar veru-
lega og kristindómsfræðsla í skólum
aukin.
Evrópu- og efnahagsmál
Gonzalez er mikill Evrópusinni en
stjórnmálaskýrendur telja, að Evr-
ópuhugsjón Aznars ráðist fyrst og
fremst af þeim hagsmunum, sem
Spánveijar hafa að aðildinni að Evr-
ópusambandinu, ESB. Það eru þó
efnahagsmálin, sem verða aðalverk-
efni næstu stjórnar og aðgerðir gegn
atvinnuleysinu. Það er 22,7%, helm-
ingi meira en að meðaltali innan
ESB, en þess ber að geta, að sumir
spænskir hagfræðingar telja, að í
raun sé það miklu minna og jafnvel
ekki meira en fyrrnefnt meðaltal.
Skýringin á því er sú, að neðanjarð-
ar- eða svarta hagkerfið er stærra
á Spáni en víðast annars staðar.
Aznar ætlar að koma böndum á
ríkisútgjöldin, minnka ríkissjóðs-
halla úr tæpum 6% í 3%, lækka
hæstu skatta og vexti og einkavæða
ríkisfyrirtæki, til dæmis orku-, sam-
göngu- og fjarskiptafyrirtæki. Hann
forðast þó að útiista stefnu sína að
þessu leyti mjög nákvæmlega enda
veit hann, að iandar hans eru orðnir
vanir málamiðlunum og hryllir enn
við minningunni um borgarastríðið.
Þess vegna hefur hann lofað að hafa
samráð við verkalýðshreyfinguna og
vinnuveitendur.
Verkalýðsfélögin, sem hafa fjór-
um sinnum efnt til allsheijarverk-
falls vegna einkavæðingartilrauna
Gonzalez, eru vissulega nokkuð
raunsærri en áður en Aznar mun
þurfa á öllu sínu hugrekki að halda
ef hann ætlar að grípa til þeirra
aðgerða í spænskum efnahagsmál-
um, sem ekki þola lengur neina bið.
Baráttan fyrir þessar kosningar
hefur ekki snúist mikið um þau
málefni, sem mestu skipta fyrir
Spánveija, efnahagsmálin, heldur
hefur hún einkennst af illvígu, per-
sónulegu skítkasti. Þjóðarflokks-
menn og aðrir andstæðingar sósíal-
ista hafa núið þeim upp úr spillingar-
málunum og „leynistríðinu" gegn
Böskum og þeir hafa svarað fyrir
sig í sömu mynt.
Öilum brögðum beitt
Áróður sósíalista hefur meðal
annars falist í því að sýna myndband
þar sem gefið er í skyn, að atkvæði
greidd Aznar og Þjóðarflokki hans
jafngildi afturhvarfi til daga einræð;
isins og efnahagslegrar óvissu. Á
öðru myndbandi er Aznar beinlínis
líkt við einræðisherrann Francisco
Franco.
Þjóðarflokkurinn hefur ekki geng-
ið alveg jafn langt enda hefur hann
töluvert forskot í skoðanakönnunum
en íjölmiðlar segja, að á hans vegum
hafi verið gert myndband, sem sýnir
flesta þá, sem mest hafa komið við
sögu í spillingarmálum síðustu ár.
Þeir hafi hins vegar allir sama andlit-
ið, ásjónu Felipe Gonzalez. Þetta
myndband hafi átt að sýna ef sósíal-
istar tækju að saxa á forskot Þjóðar-
flokksins.
Eins og fyrr segir virtist mesta
óvissan fyrir kosningarnar vera sú
hvort Þjóðarflokknum tækist að fá
hreinan meirihluta á þingi. Nái hann
ekki því marki í kosningunum í dag
getur Aznar reynt að mynda meiri-
hluta með öðrum hvorum héraðs-
flokknum, Baskneska þjóðarflokkn-
um eða Katalóníuflokknum.
Raunar hefur Ieiðtogi fyrrnefnda
flokksins, Xabier Arzallus, sagt, að
hann muni aldrei starfa með Þjóðar-
flokknum en eftir því, sem nær hef-
ur dregið kosningum, hefur hann
gerst varkárari í yfirlýsingum. Sömu
sögu er að segja af Jordi Pujol, leið-
toga Katalóníuflokksins, en báðir
menn þessir segjast óttast, að Aznar
sé ekki jafn mikill Evrópusinni og
Gonzalez. Baskar og Katalónúimenn
hafa nefnilega treyst á Evrópusam-
bandið í baráttu sinni fyrir viður-
kenningu á sérstöðu héraðanna og
hafa jafnvel gefið í skyn, að þeir séu
tilbúnir til að segja upp hollustunni
við Madrid og færa hana yfir til
Brussel.
Katalóniumenn studdu sósíalista
á síðasta kjörtímabili án þess að eiga
aðild að ríkisstjórninni en sagt er,
að Aznar ætli ekki að sætta sig við
slíkt fyrirkomulag verði hann að
semja við aðra. Annaðhvort verði
um stjórnarsamstarf að ræða eða
alls ekkert samstarf.
Jose Maria Aznar hefur sagt, að
sigri Þjóðarflokkurinn í kosningun-
um í dag verði það lokasönnunin
fyrir því, að lýðræðið standi föstum
fótum á Spáni. Um þriðjungur kjós-
enda var ekki fæddur eða var á
barnsaldri þegar Franco lést 1976.
„Ný kynslóð er að taka völdin,“
sagði hann. „Mín kynslóð."
■ Heimildir:77ie International
Herald Tribune, The Economist,
Reuter, Newsweek.