Morgunblaðið - 03.03.1996, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 3. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Enn er þörf fyrir
Hvítabandið
Fyrír Guð - heimilið - þjóðina. Þannig hljóða
einkunnarorð Hvítabandsins, bindindis- og
líknarfélags sem stofnað var í apríl árið
1895 og er því rösklega hundrað ára gam-
alt. Þetta er næstelsta líknarfélag sem starf-
andi er á íslandi og hefur það, að sögn
Hervarar Jónasdóttur núverandi formanns,
jafnan unnið sitt starf í kyrrþey. Guðrún
Guðlaugsdóttir ræddi við hana um starf-
semi Hvítabandsins fyrr og nú, en það styrk-
ir m.a. Dyngjuna, áfangaheimili fyrír konur
____og meðferðarheimili fyrír böm_
við Kleifarveg.
ÞORBJORG Sveinsdóttir ljósmóðir og Olafía
Jóhannsdóttir fósturdóttir hennar.
v
HVÍTABANDIÐ er hluti af
alþjóðahreyfingu sem á
sér athyglisverða sögu.
Hún er rakin að hluta í
bókinni Aldarspor sem Hvítabandið
á íslandi gaf út fyrir skömmu. Höf-
undur hennar er Margrét Guð-
mundsdóttir. Fremst í bók þessari
er kveðja frá forseta íslands Vigdísi
Finnbogadóttur, þar segir m.a. „Það
er stundum sagt að ef ekki hefði til
komið mikil sjálfboðavinna kvenna
þegar íslenskt þjóðfélag var að mót-
ast til þess nútímasamfélags sem
við nú njótum væri þjóðlíf á íslandi
ekki með þeim myndarbrag sem
raun ber vitni.“
Forsaga þessa máls var að til ís-
lands komu þijár bandarískar konur
í júlímánuði árið 1895. Þær voru
fulltrúar alþjóðlegra samtaka krist-
inna bindindiskvenna. Félag þetta
var í daglegu tali nefnt Hvítabandið.
Jessie A. Ackermann var í forsvari
fyrir þessari sendinefnd sem hélt
skömmu síðar fund í Góðtemplara-
húsinu og sagði Ackermann þar frá
uppruna Hvítabandsins í Bandaríkj-
unum. Það var í árslok 1873 að
hreyfing kvenna í Ohioríki sagði
veitingamönnum stríð á hendur.
Markmið þeirra var að uppræta
knæpur og breyta þeim í bænahús.
Slíkar krossferðir kvenna breiddust
út um öll Bandaríkin. Góður árangur
sameiginlegra aðgerða leiddi fljót-
lega til þess að stofnuð voru bindind-
isfélög kvenna víðs vegar um Banda-
ríkin. Þau bundust síðan samtökum
og stofnuðu Landssamband Hvíta-
bandsfélaga 18. nóvember 1874.
Með ferð sinni til íslands urðu
þessar þrjár bandarísku konur
hvatamenn að stofnun Hvítabands-
ins á íslandi. Hjálparhella þeirra á
íslandi var Ólafía Jóhannsdóttir,
fósturdóttir Þorbjargar Sveinsdóttur
ljósmóður, sem vann merkt braut-
ryðjendastarf fyrir íslenskar konur,
sem leiddi m.a. til stofnunar Hins
íslenska kvenfélags vorið 1894. Það
félag vann fyrst að fjársöfnun til
styrktar innlendum háskóla en sneri
sér svo nokkru síðar að bindindis-
málum. Ári síðar boðaði félagið til
fundar og lagði Ólafía Jóhannsdóttir
þar til, fyrir hönd undirbúnings-
nefndar, að stofnað yrði bindindisfé-
lag kvénna. Nokkrar konur svöruðu
kallinu og meðan bandarísku kon-
urnar stóðu við á íslandi gengu níu-
tíu konur í Hvítabandið, margar
þeirra töldust til heldri kvenna í
bænum.
Útrýma skyldi nautn
áfengra drykkja'
Meginmarkmið Hvítabandsins var
að útrýma nautn áfengra drykkja. í
lögum félagsins var þess þó sérstak-
lega getið að félagskonur mættu
bera fram áfengi „eftir skipun eigin-
manns eða húsbænda". Vorið 1896
ferðaðist Ólafla Jóhannsdóttir um
landið fyrir tilstilli 200 króna styrks
frá bandarísku hreyfíngunni og
stofnaði nýjar félagsdeildir Hvíta-
bandsins. Þær urðu þó ekki Ianglífar
og náði félagið aldrei fótfestu utan
Reykjavíkur að nokkru marki. Einn
helsti hugmyndafræðingur Hvíta-
bandsins í Bandaríkjunum var
Frances E. Willard. Hún hafði
snemma risið upp gegn hefðbundn-
um hugmyndum um hlutverk kon-
unnar og hún var kosin forseti lands-
samtaka Hvítabandsins árið 1879.
Eitt helsta markmið samtakanna var
að vernda veg og velferð heimil-
anna. Þrátt fyrir þessar hefðbundnu
hugmyndir um hlutverk og stöðu
kvenna börðust samtökin fyrir laga-
legu jafnrétti kynjanna, fyrst og
fremst kosningaréttinum. Willard
vildi yfirfæra hlutverk og gildislffíar
mæðra yfir í opinbera lífíð. Þannig
skipti ekki máli hvort konur væru
líkamlegar mæður eðá ekki. Þær
áttu að líta á alla samferðamenn
sína eins og móðir á afkvæmi sitt
og lifa og starfa með það að leiðar-
ljósi. Alþjóðasamband Hvítabandsins
hélt því fram að stöðva bæri hvers
konar siðleysi með lögum. Alla 19.
öldina var almennt talið að grund-
vallarmunur væri á þörf karla og
kvenna fyrir kynlíf. Álitið var að
karlmenn hefðu mun sterkari kyn-
þörf en konur. Þessi kennisetning
kynti undir þá skoðun að konur
væru nánast óvirk fórnardýr losta
karlmanna. Willard notaði þessa rök-
semdafærslu til þess að undirstrika
nauðsyn þess að konur fengju kosn-
ingarétt. Þær myndu þá styðja fram-
bjóðendur til valda sem stæðu vörð
um gott siðferði.
Hvítabandið á íslandi
Hvítabandið á íslandi varð fyrst
íslenskra kvenfélaga til að gerast
aðili að alþjóðlegum samtökum.
Þjóðemishyggja setti þó frá upphafi
svip á störf Hins íslenska kvenfélags
og Hvítabandsins. Þau voru fyrstu
kvenfélögin í Reykjavík sem tóku
pólitíska afstöðu í sjálfstæðisbarátt-
unni og Hvítabandskonur stunduðu
leynt og ljóst þjóðfrelsisbaráttu inn-
an alþjóðasamtakanna. íslenska
Hvítabandið var viðurkennt sem
sjálfstæður aðili að alþjóðasamtök-
unum en ekki sem deild dönsku
landssamtakanna. Fyrsti forseti
Hvítabandsins á íslandi var Ólafía
Jóhannsdóttir.
Núverandi formaður Hvítabands-
ins á íslandi er Hervör Jónasdóttir^
fyrrum sendiherrafrú í London. I
samtali við blaðamann Morgun-
blaðsins sagði hún að fyrstu kynni
sín af Hvítabandinu hefðu verið þau
að tengdamóðir hennar, Oddfríður
Steinunn Jóhannsdóttir, hefði boðið
henni á fund þar árið 1967. „Þá var
ég 24 ára gömul og fannst þetta
mjög merkilegt," sagði Hervör.
„Öddfríður tengdamóðir mín var í
stjórn Hvítabandsins í 37 ár og var
þar m.a. í forystusveit þegar sjúkra-
hús Hvítabandsins var byggt, hún
var mikil baráttukona. Eftir að hafa
farið með henni á þennan fyrsta
fund varð ekki aftur snúið.“
í bókinni Aldarspor segir að tekið
hafí verið á móti fyrstu sjúklingun-
um á Skólavörðustíg 37, þar sem
sjúkrahús Hvítabandsins var til
húsa, 1934. Reglugerð fyrir sjúkra-
húsið var þó ekki staðfest fyrr en
1937. Hvítabandskonur hugðust í
upphafí reka hjúkrunarheimili fyrir
konur en endurskoðuðu þá hug-
mynd, m.a. af fjármögnunarástæð-
um, og reistu þess í stað sjúkrahús.
Reyndin varð sú að mun fleiri konur
dvöldu á sjúkrahúsi félagsins en
karlar. Margar konur auk Oddfríðar
urðu til þess að lyfta því grettistaki
sem stofnun og rekstur sjúkrahúss
Hvítabandsins var á þeim árum.
Hervör Jónasdóttir hefur setið
marga fundi Hvítabandsins, þótt hún
hafí á stundum átt heima erlendis.
„Mér fannst alltaf gott að koma
þarna. Þessar konur vildu láta gott
af sér leiða án þess að hafa hátt um
það,“ sagði Hervör. „Þær styrktu
þá sérstaklega geðfatlað fólk og
einnig þá sem áttu við áfengisvanda
að stríða. Það á einnig við í dag,
að viðbættum vímuefnavandanum.
Við styrkjum Dyngjuna, sem er
áfangaheimili fyrir konur sem hafa
verið í vímuefnameðferð. Einnig
styrkjum við heimili fyrir börn sem
eiga um sárt að binda af ýmsum
ástæðum. Þetta heimili er við Kleif-
arveg og Hvítabandið átti hlut að
tilurð þess ásamt Barnaverndar-
nefnd og Heimilissjóði taugaveikl-
aðra barna. Á þessu heimili er rekið
mikilvægt forvarnarstarf fyrir börn.
Það er erfitt að græða sár sem ekki
sjást en á þessu heimili er yndislegt
fólk sem veitir þá hjálp sem það
getur. Heimilið á Kleifarvegi er angi
af Sjúkrahúsi Reykjavíkur. Aðstoð
okkar Hvítabandskvenna hefur m.a.
falist í ýmsu sem lýtur að útbúnaði
á heimilinu, svo aðbúnaður barnanna
sem dvelja þar verði sem bestur og
líkastur því sem gerist í góðum for-
eldrahúsum. Aðstoðin við þessi tvö
heimili er helsta verkefni Hvíta-
bandsins.
Nýjar konur velkomnar
til starfa
Hvað skyldu margar konur starfa
í Hvítabandinu núna?
„Við erum rúmlega fjörutíu, en
meðalaldur kvennanna er orðinn
nokkuð hár. Um tíma þótti ekki fínt
að starfa í kvenfélagi. Ég minnist
þess að á árum áður sögðu kunn-
ingjakonur mínar stundum þegar ég
var að fara á fund í Hvítabandinu:
„Ertu að fara á kerlingafund?" og
vildu ekki koma með mér. Sannleik-
urinn er sá að það er full þörf fyrir
starfsemi af þessu tagi. Mér er mikið
í mun, ekki síst þegar Hvítabandið
stendur á einnar aldar tímamótum,
að fá sem flestar nýjar konur til
starfa með okkur. Við erum að vinna
að mjög góðum málum. Þær sem
vilja leggja góðum málefnum lið en
hafa ekki enn fundið sinn farveg eru
velkomnar til starfa innan vébanda
Hvítabandsins. Fólk talar gjarnan um
að það hafi ekki tíma, en það er nú
svo að við höfum flest tíma til þess
sem okkur langar til að gera. Við
tölum oft um hvemig við vildun)
gjaman hafa ýmislegt i umhverfi
okkar en setjumst svo niður og bíðum
eftir að einhver annar geri hlutina.
Hér í Hvítabandinu hefur verið unnið
mikið brautryðjendastarf. Ég veit
fyrir víst að samfélagið í Reykjavík
væri ekki það sem það er ef ekki
hefði komið til mikið og óeigingjarnt
starf kvenna og manna í líknarfélög-
um. Það dugir oft skammt að bíða
alltaf eftir að hið opinbera geri eitt-
hvað. Enn er þörf fyrir Hvítabandið,
það sýna m.a. fréttir af vímuefna-
vandanum. Það felst í því mikil gæfa
að vera þess megnugur að geta stað-
ið jafnt í báða fætur og hafa styrk
til þess að rétta hinum þróttminni
hjálparhönd."""’ ............."
FRANCES E. Willard var helsti hugmyndafræð- HERVÖR Jónasdóttir
ingur Hvítabandsins i Bandaríkjunum. formaður Hvítabandsins.
I
)
I
í
t
i
I
t
I
I
I
I
í
I-