Morgunblaðið - 03.03.1996, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 3. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MAIMNLÍFSSTRAUMAR
ÁN \PRÖS¥L1$IA)II./Náttúrugripasöfn
FRÁ Sandgerði.
Húsnædi í eigu
ríkis og bæja
Umhverfismálaráðherra, Guð-
mundur Bjarnason, sagði í fyrir-
spumartíma á Alþingi 7. febrúar
síðastliðinn að áætlað væri að
ljúka við endurbætur á húsnæði
Umhverfisráðuneytisins fyrir mitt
þetta ár. Þá verður fullt aðgengi
hreyfihamlaðra að fyrstu hæð
ráðuneytisins, en þar er afgreiðsla
þess og fundasalir.
ÞAÐ er lofsvert ef það tekst í
tíma og á ráðherra þá þakkir
skildar, því ekki var það hann sem
framdi það glapræði að flytja
ráðuneytið úr sæmilega aðgengi-
legu húsnæði í
þetta gjörsamlega
fáránlega og and-
félagslega hús-
næði fyrir um
fímm árum og
binda það þar í
heil tíu!
Ég hlakka því
svo sannarlega til
að koma í ráðuneyti skipulags- og
byggingarmála í sumar og ræða
við ráðherra og starfsfólk hans
um aðstöðu hreyfihamlaðra. Hvort
og þá hvernig ráðherra ætlar að
beita sér fyrir bættu aðgengi al-
mennt á íslandi, ekki hvað síst í
húsnæði í eigu og/eða á vegum
ríkisins.
Náttúrugripasafn
í svari ráðherra kom líka fram
að Náttúrufræðistofnun og Nátt-
úrugripasafn megi heita algerlega
óaðgengileg hreyfihömluðum.
Hann sagð það „... auðvitað óvið-
unandi að slíkt sé í húsnæði sem
er ekki aðgengilegt hreyfíhömluð-
um“. Ég er hjartanlega sammála
ráðherra og vil benda á að mikið
hreyfíhamlaðir einstaklingar eiga
hreint enga aðra möguleika til að
kynnast ýmsu í náttúru landsins
en að skoða það á safni!
Þann 17. nóvember á síðasta
ári var opnað stórmerkilegt nátt-
úrusafn í Sandgerði. Mér hafði
veist sá heiður að fá að fylgjast
svolítið með tilurð þess og var
stefnt að því að það yrði fullkom-
lega aðgengilegt. Kristín Haf-
steinsdóttir forstöðumaður
Fræðasafnsins, en svo nefnist
safnið, hafði óskað eftir umsögn
frá Sjálfsbjörg félagi fatlaðra og
þá ráðleggingum um gott að-
gengi. Hún sýndi okkur húsnæðið
í sumar meðan enn var verið að
vinna að breytingunum. - Ég get
varla með orðum lýst hve von-
brigði mín urðu mikil þegar kom
í ljós að ákveðið hafði verið að
„geyma“ lyftuna. Þetta var þeim
mun vandræðalegra að aðstaða
öll í safninu var að öðru leyti til
fyrirmyndar, sýningagripir og
fiskabúr í hentugri hæð (flest
þeirra a.m.k.). Vonandi verður
drifíð í að gera safnið fullaðgengi-
legt fyrir sumarið og er ég þá
viss um að margir munu fara
sunnudagsbíltúrinn til Sandgerðis
og njóta þeirrar merkilegu nátt-
úru sem þar er að finna.
Sólbakki
Á síðustu árum höfum við verið
að gera okkur betur og betur grein
fyrir þýðingu náttúrunnar. Við
hugsum æ meir um nauðsyn þess
að lifa í samræmi við umhverfi
vort og leitum í ríkari mæli út
undir bert loft. Hjólreiðar hafa
aukist, að ég ekki tali um alla
gönguklúbbana sem hafa sprottið
upp að undanförnu. En það eru
ekki allir sem eiga þess kost að
njóta náttúrunnar með sama
hætti, því við höfum ekki öll þá
líkamlegu burði sem til þarf. Það
er því geysimikilvægt að þeir sem
geta veiti hinum þá aðstoð sem
þarf, svo allir eigi þess kost að
njóta útivistar og heilbrigðs lífern-
is.
Ég sagði frá því fyrr í þessum
pistlum mínum að Magnús Hjalt-
ested á Vatnsenda við Elliðavatn
hefði látið Sjálfsbjörg félagi fatl-
aðra í Reykjavík og nágrenni í té
skika við vatnið og er félagið að
koma þar upp hentugri aðstöðu
fyrir alla með góðri aðstoð sam-
borgaranna. Allt kostar peninga
og því hafði félagið samband við
allmarga listamenn, sem voru svo
elskulegir að gefa félaginu hver
sitt verk sem nú eru til sýnis í
Ráðhúsi Reykjavíkur. Þetta er
sölusýning og rennur hver króna
til verkefnisins við Elliðavatn og
vonum við að verkin seljist öll svo
hægt verði að standa að þessu
með sem mestum myndarskap.
Sigurður Guðmundsson, sem
lengi var formaður félagsins, bjó
í húsi sem hét Sóibakki og voru
margir fundir haldnir þar á sokka-
bandsárum félagsins. Það er í
minningu Sigurðar og heimilis
hans að svæðið hefur fengið þetta
fallega nafn, Sólbakki.
Það er nú von mín að ráðamenn
í ríkisstjórn og sveitarfélögum taki
nú á þessum málum með þeim
myndarbrag sem þeir eiga til. Ég
trúi því að nafni minn umhverfis-
málaráðherrann drífí nú í því að
fundið verði hentugt húsnæði fyrir
Náttúrugripasafnið sem fyrst svo
öll þjóðin megi njóta þeirra gripa
sem þar eru. Ég er líka fullviss
um að sveitarstjórn Sandgerðis-
hrepps undir forustu Sigurðar
Vals geri nú það átak sem til þarf
svo Fræðasafn þeirra megi verða
öllum til fyrirmyndar, hérlendis
sem og í öðrum löndum.
eftir Guðmund
Mognússon
SYDY'fUEXVL/Hefuryfirlœtisleysid aldrei áorkab neinu?
Kraftur auðmýktarínnar
AUÐMYKTIN
hittir í mark
(e. Jasper Johns).
Auðmýktin á ekki sjö dagana sæla. Hún er ekki kennd.
Konum var hún eitt sinn kennd en oftast á röngum
forsendum. Auðmýktin á sér ekki marga meðmælendur
og það er synd, því hún getur áorkað miklu. Fólki er
kennt að standa fast á sínu og láta ekki troða sér um
tær. Það er gott að verjast þannig ranglætinu, en því
miður hefur auðmýktin orðið undir í baráttu manna
fyrir skerfí sínum.
Andstæða auðmýktar er dramb,
sem er að miklast af verkum
sínum og þykjast eiga betra skilið
en raun er á. En hvers virði er
góðverk sem gortað er af? Þarf
að gera öllum það
heyrinkunnugt?
Nei, þegar öðrum
er hjálpað er nær
að segja: „Gætið
þess, að enginn fái
að vita þetta.“
Dramp ér nefni-
lega heimskulegt
stolt og að gera
sjálfan sig mikinn, jafnvel þótt efni
standi til.
Sá sem nemur auðmýkt verður
lítillátur og mjúklyndur í hjarta:
Launin eru hvíld í sál. Auðmýkt
gagnvart lífínu er að bera lotningu
fyrir því og gera ekkert viljandi
sem vinnur gegn því. Hann lærir
að virða náttúruna og leggur það
í vana sinn að spytja hvort at-
hafnasemin geti skaðað hana. Og
hann dregur sig í hlé telji hann
hagsmuni hennar ofar sínum og
hann geti áfram lifað sómasam-
legu lífi.
Hversu leiðinlegt er ekki að sjá
sterkan mann breytast í oflátung.
Hroka þarfnast hans síst. Hversu
meiri myndi auðmýktin ekki gera
hann? Því ekkert er tilkomumeira
en auðmjúkt stórmenni.
Sannleikurinn í brjósti hvers
eftir Gunnor
Hersvein
manns hvíslar fyrir daufum eyrum
gorgeirsins, því hann hlustar að-
eins á röddina sem hrópar: „Þú ert
mikilmenni, aðrir bera ekki næga
virðingu fyrir þér, láttu þá frétta
um göfugmennsku þína.“ Rostinn
skilur ekki setninguna: „Þar sem
lítillæti er þar er speki.“
Hár guð lítur lága hluti. Sé guð
til 'og sé hann góður, hversu mikið
lítillæti þarf hann ekki til að bera,
ef hann á að hlusta á bænir mann-
anna? Eða hversu miklu hærri er
ekki himinninn jörðinni og hans
hugsanir og vegir, en jörð mann-
anna, vegir og hugsun? Göfug
venja ætti auðmýktin að vera með-
al manna. Eða þekkir einhver guð
á ofmetnaði?
Þeir sem kenna að borgin-
mennskan dugi best til að ná ár-
angri í lífínu og að ástunduð auð-
mýkt sé ekki vænleg til vinnings,
er gjarnt að tengja lítillætið við
óþarfa undirgefni og aumingja-
skap. Þeir segja að menn verði að
standa á tánum og hrópa hástöfum
ágæti sitt til að vera virtir viðlits:
„Komdu kostum þínum á framfæri
og sýndu enga linkind. Náðu at-
hygli þeirra sem hafa völdin og
bentu þeim á að þeir þurfi á þér
að halda. Vertu ekki feiminn,
kveiktu í púðrinu sem býr innra
með þér. Ekki efast um ágæti þitt.
Brostu, því lífið í heiminum er
barátta og sá sem lætur engan
bilbug á sér fínna kemst þangað
sem hann vill, hvað sem það kost-
ar.“
Ráðgjafar þessarar leiðar hugsa
að hætti heimsins og þekkja ekki
kraft auðmýktarinnar. Eða hefur
yfírlætisleysi aldrei áorkað neinu?
Ef ekki, hvað er þá átt við með
ráðleggingunni „hver sem auð-
mýkir sig eins og barn þetta, sá
er mestur í himnaríki,“ eða „sá sem
minnstur er meðal yðar allra, hann
er mestur“? Þessi ráðlegging geng-
L/EKNISFRÆÐI / / hægl að sjá sjúkdómafyrirfafnvel
áratugum áður en viðkomandi veikist?
DNA-rannsóknir, kortlagning
getuiy sjúkdóma og líftryggingar
DNA-rannsóknir eða rannsóknir á kjarnasýrunum sem geyma erfða-
stofna okkar, hafa verið nokkuð í fréttum að undanförnu. Þessi umfjöll-
un hefur verið um rannsóknir sakamála og spurninguna um það hvort
hægt sé að tengja eitthvert lífsýni ákveðnum einstaklingi og þá með
hve mikilli vissu. Þetta snýst um það að DNA í hverri einustu frumu
líkamans hefur að geyma alla erfðafræðilega eiginleika okkar og er því
einstakt. En það eru til ýmsar aðrar hliðar á þessu máli og ein þeirra
snýst um möguleika okkar á því að finna leynda erfðagalla sem
síðar á ævinni leiða til sjúkdóma eða að finna erföafræðilega eigin-
leika sem auka líkur á því að viðkomandi einstaklingur fái viss-
an sjúkdóm. Möguleikarnir eru nú þegar nokkrir og fara hratt
vaxandi og vísindamenn sýna rannsóknum á þessu sviði skiljan-
lega mikinn áhuga. Annar hópur fólks, sem hefur sýnt þessum
málum mikinn áhuga, eru forsvarsmenn líftryggingafélaga.
ræða flókið og margþætt samband
sem líklega skýrir marga algeng-
ustu sjúkdómana eins og flest
krabbamein og hjarta- og æðasjúk-
dóma. Við getum tekið bijósta-
krabbamein sem dæmi en um 10%
evrópskra kvenna fá þennan sjúk-
dóm og um fjórðungur þeirra deyr
úr honum. Svo virðist sem bijósta-
krabbamein sé arfgengt í einungis
5% tilfella og þekktar stökkbreyt-
ingar í tveimur genum skýra 8 af
hveijum 10 þessara arfgengu til-
fella. Þetta þýðir að ef þessi stökk-
breyttu gen greinast þá er viðkom-
andi einstaklingur í mikilli hættu
að fá bijóstakrabbamein en rann-
sókn á þessum genum hefur ekk-
ert forspárgildi fyrir meirihluta
(rúmlega 95%) þeirra kvenna sem
MÖGULEIKARNIR, sem við
getum séð fyrir á sviði erfða-
tækni, sameindaerfðafræði og
erfðatæknilækninga á næstu árum
og áratugum, eru ótæmandi. Nú
þegar er hægt að
greina nokkur
stökkbreytt gen,
sem erfast og
valda oftast sjúk-
dómi síðar á
ævinni. Hér er t.d.
um að ræða Hunt-
ingtons-sjúkdóm,
sem dregur um
einn af hveijum 20 þúsund Evr-
ópubúum til dauða á miðjum aldri,
slímþykknisjúkdóm (cystic fibros-
is), sem hrjáir einn af 2.500, og
vissa tegund arfgengrar heilablæð-
ingar sem mikið hefur verið rann-
sökuð á Islandi. I þessum tilvikum
er um að ræða stökkbreytingu í
eftir Magnús
Jóhannsson
einu geni og málið því
frekar einfalt, nær
allir sem eru með
stökkbreytta genið fá sjúkdóminn
og nær allir sem fá sjúkdóminn
eru með stökkbreytt gen. I flestum
tilvikum er þó samband erfða og
sjúkdóma flóknara en hér hefur
verið lýst en þetta samband getur
verið með ýmsu móti: 1) Ein stökk-
breyting í einu geni veldur sjúk-
dómnum; hér er sambandið mjög
einfalt eins og lýst var að ofan.
2) Margar stökkbreytingar í einu
eða fleiri genum valda sjúkdómn-
um; í slíkum tilfellum er samband
erfða og sjúkdóms flókið en samt
virðist líklegt að með aukinni þekk-
ingu og rannsóknum verði líka
hægt að segja fyrir um slíka sjúk-
dóma. 3) Mörg stökkbreytt gen
ásamt ýmsum umhverfisþáttum
valda sjúkdómnum; hér er um að