Morgunblaðið - 03.03.1996, Blaðsíða 16

16 B SUNNUDAGUR 3. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
í smalamennsku haustið 1990
fann einn leitarmanna álbút
úr flugvél, innst í gili við ræt-
ur Eyjafjallajökuls. Viku síóar
var smalinn kominn upp á
glerhálan og sprunginn Jök-
ulinn ofan vió gilið, þar sem
hann læddist einsamall um á
ullarsokkum með broddstaf
sér til stuðnings. Fyrir ein-
skæra tilviljun fann hann heil-
legan hluta af vængenda
með áletrun. Aletrunin gaf til
kynna að hér væri á feróinni
brak úr bandarískri sprengju-
flugvél af gerðinni B-1 7G,
eóa „fljúgandi virki“ eins og
þessar frægustu vígvélar
stríðsins voru kallaðar.
Samkvæmt gamalli frá-
sögn þarna úr sveitinni mun
vélin hafa brotlent ofarlega
í norðanverðum Jöklinum
laugardaginn 16. september
1944. Fyrir einhvers konar
tilviljun lifði hin 10 manna
áhöfn hins „fljúgandi virkis"
óhappið af, komst niður af
Jökli og til byggóa náðu allir
aó lokum.
Af ýmsum ástæðum hafa
bæði flugslysið sjálftog sér
í lagi atburðir því téngdir leg-
ið í þagnargildi í rúma hálfa
öld. Þessi fundur smalans
Árna Alfreðssonar varó til þess
að vekja hjá honum áhuga á
að safna þessari merku sögu
saman. Það var þó ekki fyrr
en í haust, 52 árum eftir aó
þessir atburðir áttu sér stað,
að smalinn byrjaði fyrir al-
vöru að ræða við þá sem
þarna höfðu komið nærri. I
fyrstu voru hinir gömlu menn
tregir til, en fljótlega fór aó
liðkast um málbeinió á þeim.
Honum til furðu voru hinir
gömlu kappar flestir stál-
minnugir á það sem gerst
hafði. Meðal annars var
geróur út leiðangur á Jökul-
inn til að rifja söguna betur
upp og finna staðinn þar sem
vélin hafði brotlent, og slóst
Ragnar Axelsson þá í för með
Arna og félögum. En það var
eins og Jökullinn hefði eitt-
hvaó aó fela.
Ekki varð þverfótað fyrir
gapandi jökulgjám á leið sem
hingað til hefur verið
sprungulaus. Gömlu brýnin
létu þó slíkt ekki aftra sér og
örkuðu upp Jökulinn á sömu
slóðir og rúmri hálfri öld
áður. Þegar skammt var eftir
að slysstaðnum sjálfum var
„vegurinn að Virkinu“ orðinn
alveg ófær, svo ekki varó
lengra komist. Það verður að
teljast stórmerki, rétt eins og
áhöfnin komst af, að það
tókst aó tína brot sögunnar
saman eins vel og raun ber
vitni. Hér birtist hún eins og
þeir sem hana upplifðu, lýstu
atburóum.
-F
ÞAÐ ER liðið langt á kvöld,
og flestir gengnir til náða
að bænum Djúpadal við
bakka Eystri-Rangár. Úti
næðir í köldum útsynningn-
um, enda langt liðið á sept-
embermánuð árið 1944. Alex bóndi
er þó enn á fótum. Hann þarf að
huga að kú sem er komin að burði.
Á leið í fjósið verður hann var við
eitthvað einkennilegt svo hann
staldrar við. Skær ljósbjarmi kemur
langt að úr austri. Það sem honum
finnst þó undarlegast við þetta allt
eru upptök ljósbjarmanna, sem núna
eru orðnir tveir. Svo virðist sem
þeir komi ofarlega úr Eyjafjallajökli.
Rétt við bæinn, á tanga þar sem
áin liðast hljóðlega framhjá, standa
herbúðir með litlum varðturni. Alex,
sem er óopinber túlkur setuliðsins,
fer og segir þeim sem er á vakt í
turninum frá því sem hann hefur
orðið var. Undirtektir varðmannsins,
sem virðist upptekin af öðru en að
gæta búðanna, eru dræmar og vill
hann lítið hlusta á frásögn Alex, sem
lætur þar við sitja.
Þamæsta morgun er sú frétt kom-
in á kreik á staðnum, sem reyndar
ber það virðulega nafn „Camp Oddi“,
að fundin sé flugvél sem mikil leit
hafi verið gerð að. Skömmu síðar
fær Alex boð frá yfirmönnum herl-
iðsins, að hann eigi að fara inn í
Fljótshlíð ásamt þremur Bandaríkja-
mönnum og taka þar á móti mönnum
úr flugvél sem farist hafi á Eyja-
Qallajökli.
Farartækinu, sem er herbíll af
Weapon gerð, með palli og blæju er
hvergi hlíft á léið inn Hlíðina enda
virðist liggja mikið á. Þó vegslóðinn
endi við Múlakot er ekið áfram út á
aurinn og alla leið inn að Fljótsdal,
innsta bæ í Hlíðinni. Það sem gerir
þetta mögulegt er að Þverá liggur
langt frá brekkurótum, út á miðjum
aur. Á bænum bíður Jón bóndi Úlf-
arsson, tilbúinn með fjóra hesta.
Hann hefur orðið manna var „milli
vatna“ langt í suðri og fylgst með
þeim í forláta kíki sem hann á. Það
verður úr að þeir Alex fari ríðandi
á móti þeim. Fljótið (Markarfljót)
liggur dreift í mörgum ströngum
álum þó mesta vatnið sé óvenju
sunnarlega. Á leiðinni hefur Jón á
orði að hann hafi séð ljósagang á
Jöklinum einhverjum kvöldum fyrr.
Þeir eru komnir langleiðina suður
að Merkurnesi, móts við Grýtugilin,
þegar þeir þurfa að ríða þijá stóra
ála. Á bakkanum hinum megin bíða
mennirnir, í kalsaveðri og blota.
Þeir eru í einhverskonar beltum og
hafa bundið sig þétt saman til að
hafa stuðning hver af öðrum í vatn-
inu. Þeir eru fjórir að tölu og aug-
sýnilega mjög þrekaðir. Allir hafa
þeir skammbyssur í slíðrum utan á
sér. Það leynir sér ekki að þeir eru
mjög fótsárir en að öðru leyti sést
lítið á þeim. Alex spyr hvort þeir séu
þama allir. Því er svarað játandi,
„þeir séu bara fjórir á ferð“.
Til stendur að láta þá sitja hest-
ana að bænum en svo máttfarnir
eru þeir að það verður að styðja við
þá því annars tolla þeir ekki á baki.
Þannig eru þeir fetjaðir með miklu
erfiði að Fljótsdal.
Inni í bæ hjálpar Alex til við að
færa þá úr háum uppreimuðum
skónum. Það er engu líkara en
skórnir séu grónir við lappirnar á
þeim, svo illa gengur að ná þeim
af. Þeir eru nánast skinnlausir til
fótanna eftir að verkinu líkur. Eftir
stuttan stans þarna á bænum er
haldið af stað til baka. Alex fer aft-
urá pallinn ásamt þremur úr áhöfn-
inni. Engin sæti eru þarna, en dýnur
á pallgólfinu gera vistina bærilegri.
Sá úr áhöfninni sem mest er miður
sín er hafður frammí hjá hinum. Það
er skollið á myrkur þegar komið er
í „kampinn“ eftir erfiðan dag.
En ýmislegt hafði gerst að Fljóts-
dal deginum áður, mánudaginn
18. september. Upp undir
klettabelti rétt ofan við bæinn er
Anna-Veiga, þá 6 ára, að leik við
yngri systur sínar. Foreldrar henn-
ar, Sæmundur Úlfarsson (bróðir
Jóns) býr í „vestari bænum“ að
Fljótsdal ásamt konu sinni Guðlaugu
Einarsdóttur. Fljótsdalur er innsti
bær, og einskis að vænta innan úr
óbyggðum, nema kannski útilegu-
manna eða æðri vera. Skyndilega
blasir furðuleg mynd við litlu stelp-
unni. Hún sér til manna langt inná
aurum, þaðan sem enginn átti að
BERGUR og Guðmundur Sæmundssynir, frá Stórumörk, í ofanverðum Eyjafjallajökli við skerið sem
þeir lágu í vari undir fyrir rúmri hálfri öld síðan.

koma. Þeir eru þétt saman, og eru
að vaða einhveija ála en í vatninu
sjást þeir miklu betur en á dökkum
aurnum. Guðlaug tekur eftir þessum
undarlegu mönnum þegar þeir eru
á móts við Fellstána, sem gengur
suður úr Þórólfsfellinu. í fyrstu vek-
ur þetta undrun sem síðan breytist
í ótta. Hún rekur krakkana inn í bæ
og lokar vel að sér. Þegar hið ókunna
lið nálgast bæina meir er farið ríð-
andi á móti þeim. Jón sem eitthvað
kunni fyrir sér í ensku hefur getað
áttað sig á að hér voru á ferðinni
menn sem ekki þurfti að óttast en
þurftu á hjálp að halda eftir að hafa
þvælst yfir Fljótið. Hann fer með
mennina, sem eru 6 að tölu, inn
í bæ til sín (austurbæinn) þar
B-17G
sprengju-
flugvél eins og
sú sem brotlenti í
norðanverðum Eyjafjallajökli.
Þessar vélar hlutuviðurnefnið
..fljúgandi virki“ vegna þess hve
vel þær voru vopnum búnar.
Mútaköt
Þprólfsfell
Marka
vlrsiaTífa
Stóra-
Dímon
'■Stóramörk
<5»
Staðsetning
flaksins
'Syðstamörk
Eyvindarhojt
Goðasteinn
EYJAFJÁLLAJÖKU Lú