Morgunblaðið - 07.03.1996, Page 26

26 FIMMTUÐAGUR 7. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 7. MARZ 1996 27
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SPARNAÐURI
TRY GGIN GAKERFI
UM SÍÐUSTU mánaðamót kom til framkvæmda hjá
Tryggingastofnun ríkisins skerðing á ákveðinni
uppbót á lífeyri. Þessa skerðingu hefur tryggingaráð-
herra, Ingibjörg Pálmadóttir, ákveðið til að spara ríkis-
sjóði útgjöld. En sparnaðurinn er óverulegur, eða 24
milljónir króna á ári, en hins vegar kemur hann hart
niður á 1.800 manns, sem hvað sízt mega verða fyrir
tekjumissi.
Málið kom til umræðu á Alþingi i fyrradag og þar
kom fram, að skerðingin nær til viðbótar á grunnlíf-
eyri og tekjutryggingu, sem Tryggingastofnun greiðir,
þyki sýnt, að lífeyrisþegi geti ekki framfleytt sér án
hennar. Uppbót er greidd samkvæmt læknisvottorði
um mikla ummönnunarþörf á heimili, lyfjakostnað, sjú-
krakostnað og fleira. Hámarksuppbótin er 19 þúsund
krónur og er hún nú skert um 2.700 krónur.
Heilbrigðisráðherra svaraði gagnrýninni með því að
skýra frá, að undirbúnar séu aðgerðir til að lækka lyfja-
og lækniskostnað lífeyrisþega og barnmargra fjöl-
skyldna, sem muni meira en vega upp þá skerðingu
sem komin er til framkvæmda. Jafnframt verði endur-
greiðslum vegna þessara útgjalda fjölgað. Breytingarn-
ar muni taka gildi um næstu mánaðamót. Ráðherrann
gat þess einnig, að umrædd skerðing næði til bóta, sem
væru þáttur í félagsmálahlutverki Tryggingastofnunar,
en slík framfærsla væri skilgreind sem verkefni sveitar-
félaga.
Þessar skýringar ráðherrans duga ekki. Nægileg rök
hafa ekki komið fram fyrir nauðsyn eða ástæðum bóta-
skerðingarinnar og ekki er hægt að vísa til sparnaðar
verði lífeyrisþegum greitt með öðrum hætti. Deilur á
milli ríkis og sveitarfélaga um kostnaðargreiðslur verð-
ur að leysa á annan veg en þann, að sú lausn verði á
kostnað þeirra, sem minnst mega sín. Að vísu er óhjá-
kvæmilegt að ná fram sparnaði í heilbrigðis- og trygg-
ingakerfinu. En það er ekki er sama hvernig það er
gert og á hveijum sparnaðurinn bitnar.
FYRIKBY GGJANDI
ÞJÓNUSTA SKERT?
FRÁ ÞVÍ var greint í fréttum Morgunblaðsins í vik-
unni að krabbameinsleit á vegum Heilsugæzlu-
stöðvarinnar á Akureyri verði hætt frá og með 1. júní
nk. og að þrengt yrði að fleiri þjónustuþáttum. Ástæð-
an er sú að stöðinni er gert að spara 5,5 milljónir króna
á þessu ári, til viðbótar sparnaði fyrri ára.
Ekkert er við það að athuga, síður en svo, að að-
hald, hagræðing og sparnaður setji svip á framkvæmd
heilbrigðisþjónustunnar, sem, ásamt almannatrygging-
um, er langstærsti útgjaldaþáttur ríkisins. Það er á
hinn bóginn meira en vafasamt, að það leiði til sparnað-
ar í heilbrigðisþjónustunni, til lengri tíma litið, að fella
niður fyrirbyggjandi þjónustu sem þessa. Og ekki eyk-
ur það á heilsufarslegt öryggi fólks.
Hagræðing í heilbrigðiskerfinu hefur ekki verið fram-
kvæmd með þeim samræmda og markvissa hætti, sem
æskilegt hefði verið. Vissulega hefur allnokkuð áunnizt
á þessum vettvangi, sem markar spor til réttrar áttar,
en á stundum hefur niðurstaðan verið tilfærslur á kostn-
aði fremur en sparnaður.
Enginn vafi er á því að fyrirbyggjandi aðgerðir, eins
og krabbameinsleit, gegna mikilvægu hlutverki í heil-
brigðisþjónustu okkar. Þær leiða oftlega til þess að
sjúkdómar finnast meðan þeir eru enn á viðráðanlegu
byijunarstigi. Ekki þarf að eyða orðum að því, hvaða
þýðingu það hefur fyrir viðkomandi einstaklinga. Fyrir-
byggjandi aðgerðir draga og verulega úr aðstreymi að
dýrum meðferðardeildum í heilbrigðiskerfinu.
Það kann að vera réttlætanlegt að koma krabba-
meinsleit nyrðra fyrir með öðrum hætti en verið hefur.
Það er á hinn bóginn ekki verjandi að leggja hana fyr-
ir róða.
Vantraust gæti ógnað
velfer ðarkerfinu
Danir hljóta hveija fyrstu einkunnina á fæt-
ur annarri í efnahagslegu tilliti og þeir líta
á kerfi sitt sem fyrirmynd annarra. En kerf-
ið byggist á að fólk hafi trú á því og sé fúst
til að gjalda meirihluta tekna sinna til við-
halds þess. Sigrún Davíðsdóttir ræddi
dönsk og evrópsk mál við Mogens Lykketoft
fj ármálaráðherra, sem ekki hefur aðeins töl-
ur á takteinum, heldur hugsar einnig til fram-
tíðarinnar.
MOGENS Lykketoft þykir maður rólegur og hófstilltur í hvívetna.
Hér líður hann á hjólhesti sínum um götur Kaupmannahafnar, á
heimleið, með fjárlagafrumvarpið í körfunni.
Um 100 tilfelli salmon-
ellusýkinga greind á ári
MEÐAN fjármálaráðherrar
Evrópusambandsríkjanna
ræða áhyggjufullir hvern-
ig lönd þeirra geti mætt
skilyrðum Maastricht-sáttmálans get-
ur Mogens Lykketoft, fjármálaráð-
herra Dana, hallað sér aftur í stólnum,
rólegur í bragði. Efnahagslíf Dana
stendur svo traustum fótum að fátt
bendir til annars en að hinar eftirsóttu
tölur náist strax á næsta ári. Reyndar
virðist fátt raska ró Lykketoft, sem
kemur alltaf fram af yfirvegun og
umhugsun, þótt nákunnugir segi að
hann sé öldungis ekki skaplaus. Innan
Jafnaðarmannaflokksins ræðir hann
ekki aðeins efnahagsmálin, heldur tek-
ur virkan þátt í umræðum um framtíð-
arstefnu. Hann þykir bæði afburða vel
að sér um tækni- og tölulegar hliðar
efnahagsmála, en er einnig hugsandi
maður og gefinn fyrir að velta vöng-
um, þegar það á við. I fyrra gaf hann
út bók, Sans og samling, þar sem
hann rekur helstu hugðarefni sín í
stjómmálum. Hann tekur undir að það
geti verið gott fyrir stjórnmálamenn
að setja hugmyndir sínar á blað, en
bætir við að ráðherrastörfin hafi gert
það að verkum að skrifin hafi verið
mikið átak og tekið sinn skerf af
nætursvefninum.
Efnahagsvelgengni: Olían, gasið
og samstarf við
verkalýðshreyfinguna
Hökutoppurinn, dökkt yfirbragð,
frá augu og skarpt nef ljá fjármálaráð-
herranum yfirbragð galdramanns og
þótt hann hafi verið fjármálaráðherra
undanfarin þtjú ár er fjarri því að
hann eigni sér einum heiðurinn af
styrkum efnahag Dana. En hvernig
skýrir hann þá trausta efnahagsstöðu
landsins, ekki síst þegar Svíar beijast
í bökkum og Finnar eru fyrst nú að
vinna sig út úr efnahagsörðugleikum
undanfarinna ára?
„Ef tekið er mið af þessum tveimur
Iöndum, er atvinnuuppbygging land-
anna ólík. Þó Finnar hafi stýrt efna-
hagsmálum sínum vel undanfarin ár,
fóru efnahagslegar kolldýf-
ur Austur-Evrópu illa með
þá vegna mikilla viðskipta
þeirra þar. Atvinnuleysið í
Finnlandi má að miklu leyti
skýra með þessu. í Svíþjóð
er atvinnulífið markað af
fáum og stórum iðnfyrirtækjum og
allt atvinnumynstrið er gamaldags.
Sænskt atvinnulíf er því viðkvæmt.
Kostnaðarþróunin hefur hvorki verið
samstiga uppbyggingunni í iðnaði né
í opinbera geiranum og það hafði mik-
ið að segja um það gífurlegaefnahags-
lega bakslag, sem Svíar hafa átt við
að glíma undanfarið.
í Ðanmörku eru mörg, smá og
sveigjanleg fyrirtæki. Hægri stjórn
Poul Schlúters á síðasta áratug tók
líka skynsamlega á fjármálunum, sér-
staklega framanaf, með því að skera
niður í opinbera geiranum og styðjast
við fastgengisstefnu. Síðast en ekki
síst má ekki gleyma því að Danmörk
hefur verið sjálfri sér nóg hvað orku-
framleiðslu varðar undanfarin fimm
ár. Meðan svo er getur viðskiptajöfn-
uðurinn vart orðið okkur fjötur um
fót. Það má segja að olían og gasið
úr Norðursjónum hafi hnikað til jafn-
vægispunktinum í efnahagslífinu svo
viðskiptajöfnuðurinn varð hagstæður.
Það hefur einnig tekist að ná góðri
samstöðu með verkalýðshreyfingunni
í launasamningum undanfarin ár. For-
stöðumönnum hennar hefur skilist að
litlar Iaunahækkanir geta skilað hærri
launum, þegar til lengdar lætur, skap-
að fleiri atvinnutækifæri og eflt sam-
keppnisstöðuna. Þessi afstaða verka-
lýðshreyfingarinnar er firna mikilvæg-
ur þáttui' í stöðugum og sterkum efna-
hag Dana.
I samanburði við Evrópulöndin yfir-
leitt stendur Danmörk einnig vel. í
engu öðru Evrópulandi hefur tekist
að skapa sextíu þúsund atvinnutæki-
færi í einkageiranum á undanförnum
árum, eins og okkur hefur tekist. Það
er einstakt að það skuli takast, um
ieið og verðbólgunni er haldið niðri,
vextir lækka og viðskiptajöfnuðurinn
er hagstæður. Með þetta í vegarnesti
og aðhaldssama efnahagsstefnu sjáum
við fram á hallalaus ijárlög á næsta
eða þarnæsta ári og komum því næst
á eftir Lúxemborg hvað þetta varðar."
Lág laun með félagslegum
uppbótum
Atvinnuleysi hefur veríð viðloðandi
vandi í Danmörku undanfarinn áratug.
Það hefur verið stefnan hér undanfar-
ið að vinna bug á því með því að
mennta fólk meir. Ef litið er á banda-
rískt atvinnulíf hefur tekist þar að
skapa fleiri atvinnutækifæri en til
dæmis í Þýskalandi, þrátt fyrir lægri
menntunarstöðu í Bandaríkjunum. Er
aukin menntun vænleg leið til að sigr-
ast á atvinnuleysi?
„Eg er ekki viss um að Bandaríkin
séu til fyrirmyndar í þessum efnum.
Atvinnuleysisbætur þar eru bæði iægri
og veittar í skamman tíma og að hon-
um liðnum fæst ekkert. Eg er því
ekki viss um að atvinnuleysistölur
þaðan gefi rétta mynd af atvinnu-
leysi, því það hefur einfaldiega ekkert
upp á sig að skrá sig at-
vinnulausan, þegar ekkert
er að fá. Og svo má ekki
gleyma að hluti af velgengni
Bandaríkjamanna við að
skapa atvinnutækifæri ligg-
ur í að þar eru engin lág-
markslaun. Evrópulönd eins og Dan-
mörk, SvRjjóð og Þýskaland gætu
vissulega skapað fleiri störf, ef .launin
væru lækkuð, en við álítum það ekki
lausn að bjóða fullorðnu fólki 30-40
krónur danskar (330-440 íslenskar
krónur) á tímann.“
En væri það ekki lausn að bæta
láglaunafólki upp þessi lágu laun með
félagslegum greiðslum, þanhig að það
sé þó í vinnu og ekki á atvinnuleysis-
bótum á framfæri hins opinbera?
„Sú leið hefur reyndar verið farin
hér hvað snertir einstaka hópa, en
ekki sem almennt tilboð. Um fimmtíu
þúsund Danir eru í vinnu á þessum
forsendum, mest fóik sem hefur verið
atvinnulaust lengi. Venjulega greiðir
þá atvinnurekandinn helming launa,
venjulega 40 danskar krónur, og hið
opinbera hinn helminginn. Tilgangur-
inn með þessu fyrirkomulagi er að
nota það handa litlum hópum og þá í
þeirri von að verndaða starfið, sem
skapað er með þessum hætti, skili við-
komandi inn í venjulegt starf í atvinnu-
llfinu. Þegar fram í sækir er viðbúið
að veita þurfi viðbótargreiðslur til
hópa eldri borgara, sem geta ekki
keppt í atvinnulífinu við yngra fólk,
en sem betra er að hafa í vinnu en á
framfærslu hins opinbera.
Þriðja dæmið um vernduð störf hef-
ur verið tilraun til að skapa störf fyr-
ir lítið menntað eða ómenntað fólk á
sviði heimilisþjónustu, sem eru þá
dæmigerð láglaunastörf. Þá greiðir sá
sem ræður fólk ti! þessara þjónustu-
starfa helming launanna og hið opin-
bera hinn heiminginn. Hér er um
vernduð störf að ræða, en einnig verið
að keppa við skattsvikna vinnu. Þetta
fyrirkomulag hefur skilað um 3-4 þús-
und störfum, en ekki þeim tíu þúsund
sem þeir bjartsýnustu vonuðust eftir.“
Togstreitan í velferðarkerfinu
Það er stundum bent á að helstu
veikleikaf velferðarkerfisins séu að
það megni ekki að draga úr vaxandi
bili milli ríkra og fátækra og að það
geri fólk háð keríinu. Hvernig bregð-
ast Danir við þessum vanda?
„Tekjurnar eru jafnaðar í gegnum
skattakerfið. En neyslumöguleikarnir
eru líka jafnaðir með sköttum og gjöld-
um og svo er peningunum deilt út í
gegnum félagslega kerfið. Það er því
ekki mikill munur á neyslumöguleikum
hér. En það verður alltaf einhver lítill
hluti fólks, sem er annaðhvort ógnar-
lega ríkur eða bláfátækur. Fátæktinni
er ekki hægt að útrýma, því jafnvel
þó kerfið bjóði upp á hjálp eru alltaf
einhveijir sem af völdum andlegra eða
líkamlegra sjúkdóma bera sig ekki
eftir henni. En þessir tveir jaðrar þjóð-
félagsins eru miklu minna áberandi
hér en víðast annars staðar.
Hvað varðar það að fólk verði háð
velferðarkerfinu, hefur ekki farið hjá
að í takt við aukna atvinnuþátttöku
kvenna, hafa ýmis verkefni, sem áður
voru leyst af fjölskyldunni eða öðrum
hópum, færst yfir á þjóðfélagsheildina.
Þar eru þau leyst á skipu-
lagðan en um leið ópersónu-
legan hátt. Oft heyrast
raddir um að þetta hafi ver-
ið betra áður, en það er í
sjálfu sér óáhugaverð um-
ræða, því það var sannar-
lega ekki betra fyrir þá, sem voru ein-
ir á báti, án fjölskyldu eða náinna
tengsla. Þar að auki er tómt mál að
tala um að skrúfa tímann tii baka.
Konur og karlar óska eftir að vinna,
en tilboð þjóðfélagsins getur aldrei
komið í staðinn fyrir framlag fjöl-
skyldnanna. Samfélagið verður kulda-
legt, ef fjölskyldan hleypst undan
ábyrgðinni.
En það verður ekki framhjá því lit-
ið að það er ákveðin togstreita innifal-
in í velferðarkerfinu. Annars vegar er
hugsunin sú að fólk eigi ekki að eiga
verra líf þótt það missi vinnuna og
fari á atvinnuleysisbætur. Hins vegar
að það geri ekki út á kerfið. Viðbrögð
okkar eru ekki að lækka bæturnar,
fyrir þá sem þurfa á þeim að halda,
heldur að setja kröfur um að fólk fari
sem fyrst í nám eða taki á móti þeirri
vinnu, sem býðst.
Við leitumst eftir því að bjóða upp
á bætur, sem svara nokkurn veginn
til tekna, en um leið höfum við hert
mjög reglur um að viðkomandi verði
að taka á móti þeirri vinnu, sem fæst.
Nú hefur vindurinn snúist á vinnu-
markaðnum, það vantar fólk í vinnu
og um leið verðum við að herða regl-
urnar þannig að þeir sem hafa misst
vinnuna verði að taka það sem býðst.
Við búum við bótakerfi, ekki borgara-
laun og um árabil hefur reglum um
að atvinnulausir leiti vinnu ekki verið
fylgt eftir.“
Jafnaðarstefnan á því herrans
ári 1996
Það veitist oft erfitt að heyra ein-
hvern mun á sjónarmiðum jafnaðar-
manna og hægríflokkanna, utan hvað
jafnaðarmenn hnýta gjarnan við auka-
setningu um að aðgerðir eigi að styrkja
stöðu litla mannsins. Hver er kjarninn
í stefnu jafnaðarmanna á því herrans
ári 1996?
„Stefnan gengur út á að fá sem
flesta til að styðja við velferðarkerfið,
sem býður upp á ókeypis eða ódýra
þjónustu til allra og veitir öllum jafna
efnahagslega undirstöðu til að nýta
hæfileika sína. En jöfnuður felst ekki
í jafnmörgum krónum á hvert manns-
barn, heldur að allir hafi jafna mögu-
leika til að nýta hæfíleika sína. í dag-
legri stjórnmálaumræðu er kannski
ekki auðvelt að koma auga á skoðana-
mun, því hér í Danmörku er stjóm-
málaandrúmsloftið mótað af minni-
hlutastjómum og þörfinni á að ná
málamiðlunum. Stefna hægri flokk-
anna gengur út á að hvetja þá ríku
til að vinna með því að lækka skatt-
ana þeirra og fá þá fátæku til að vinna
með því að Iækka félagslegar bætur.“
Það vekur víða áhyggjur að sam-
staða stórra þjóðfélagshópa með vel-
ferðarkerfinu sé að minnka, þar sem
þessir hópar líta fyrst og fremst á sig
sem veitendur, meðan aðrír séu þiggj-
endur. Er þetta áhyggjuefni hér?
„Fjöldinn allur af skoðanakönnun-
um sýnir að Jafnaðarmannaflokkurinn
hefur ekki starfað hér til einskis, því
þær sýna sterkan og almennan stuðn-
ing við grundvallarhugmyndir velferð-
arkerfisins. Það eina sem getur dregið
úr þessum stuðningi er ef stórir hópar
fólks álíta að þeir borgi ekki aðeins
eigin skatta, heldur líka skatta ná-
grannans, eða álíta að aðrir svíki sér
opinbert fé. Þess vegna ber stjórnvöld-
um skylda til að halda aftur af allri
misnotkun kerfisins. Ef okkur tekst
að halda kerfinu við og aðlaga það,
tekst okkur líka að varðveita stuðning
fólks við það. Það hafa legið sterkir
straumar ungs fólks til hægri, en ég
hef á tilfinningunni að straumurinn
liggi núna frekar til okkar."
ESB: Óhægt í notkun en
ómögulegt að vera án þess
Svo vikið sé að Evrópumálunum þá
heyrast þær raddir gjarnan að Evrópu-
sambandið standi fyrst og fremst vörð
um efnahagsleg veikleikamerki land-
anna eins og ríkisstyrki. Hefur Evrópa
styrkst í efnahagslegu tilliti fyrir tilst-
uðlan Evrópusamrunans undanfarna
áratugi?
„Það er enginn vafi á að Evrópa
stendur mun betur í efnahagslegu til-
liti í krafti samvinnunnar, en hún stæði
án hennar. Heimskreppan í kjölfar
olíukreppunnar deyfir hins vegar
myndina. Danmörk gekk í Efnahags-
bandalagið 1972 í von um
að atvinnuleysið hyrfi og
lífshagir bættust, en það
gagnstæða gerðist vegna
rangrar stefnu stóru land-
anna. Ef Evrópusamvinnan
hefði ekki komið til hefði
hættan verið sú að löndin hefðu keppst
við að flytja út atvinnuleysið til ná-
grannalandanna, eins og gerðist á
fjórða áratugnum, í stað þess að reyna
að versla með vörur og þjónustu.
Hins vegar er ekki hægt að neita
því að Evrópusambandið er þungt í
vöfum og við1 vitum öii að margir al-
þýðufordómar gegn þvi eiga við rök
að styðjast. Skrifræðið er of mikið, ESB
skiptir sér af of mörgu og ýmis verk-
efni þess eru vafasöm. En þrátt fyrir
hinar neikvæðu hliðar þess, hefur það
leitt til veigamikiila bóta á sviði stjórn-
mála og efnahagsmála. Vinnumarkað-
ur og verslun í Evrópu hafa runnið
saman og það er engin leið til að vinda
ofan af því. Það gildir um ESB eins
og margt annað að það er óhægt í
notkun, en ómögulegt að vera án þess.“
FRANKLIN segir að nokkuð
jöfn tíðni salmonellusýk-
inga á ári hverju eins og
er hérlendis eigi sér tæpast
hliðstæðu erlendis, þar sem fjöldi
tilfella hafi aukist á seinustu árum.
Þó megi ekki gleymast að salmon-
eliusýkingar séu eflaust fleiri en
koma fram í dagsljósið, þar sem
sjúkdómseinkenni séu oft ekki svo
alvarleg að viðkomandi leiti til lækn-
is eða Heilbrigðiseftirlitsins. Þetta
sé í samræmi við þróunina ytra þar
sem kannanir bendi til að aðeins
nokkur prósent sýktra komi upp á
yfirborðið.
Strangri stefnu framfylgt
Franklín segir helstu skýringu á
að ekki hafi orðið aukning í þessum
efnum hérlendis þá að heilbrigðisyf-
irvöld hafi mótað stranga stefnu
gagnvart salmonellusýkingum, á
þann hátt að þau vilji ekki sætta
sig við að salmonella leynist í mat-
vælum eða öðru hráefni og treysta
alfarið á fræðslu fyrir neytendur.
Þannig sé málum hins vegar háttað
víða erlendis, fyrir utan t.a.m. Noreg
og Svíþjóð.
„í Bretlandi og Bandaríkjunum
hef ég jafnvel séð skýrslur um yfir
50% mengun í kjúklingum og þeir
gera ekkert í þessum efnum,
heldur leiðbeina fólki um að
þíða kjötið vel, steikja það í
gegn og varast krossmengun
frá hrámeti yfir í soðin mat-
væii. Við leiðbeinum fólki á
sama hátt en líðum ekki
mengunina samt sem áður,“
segir hann.
Karl G. Kristinsson, sér-
fræðingur í sýklafræði á
Landspítala, segir að miðað
við þá reynslu sem hann hafi
af erlendum sjúkrahúsum, sé
innra eftirlit þeirra ekki virk-
ara en á Ríkisspítölum. „Ég
held að við stöndumst fylli-
lega þær kröfur sem gerðar
eru í nágrannalöndum okkar
til hreinlætis eldhúss og gæða
hráefnis, og gott betur en t.d. í Bret-
landi,“ segir hann.
Tvö skæð salmonellutilfelli komu
upp árið 1987, þegar hópsýkingar
komu fram á Vesturlandi vegna
neyslu kjúklinga annars vegar og
reykts svínakjöts hins vegar. Það
ár var fjöldi greindra sýkingatilfella
um 278 talsins. Árið 1993 voru til-
fellin 83 talsins, árið 1992 voru þau
112 talsins, árið 1991 voru þau 106
talsins, 130 árið 1990, 103 árið
1989 og 130 árið 1988.
74 sýktust í Búðardal
Stærsta hópsýking af völdum
salmonellu hérlendis i seinni tíð kom
fram á höfuðborgarsvæðinu árið
1962, þegar 185 greindust sýktir
og voru 30 þeirra lagðir á sjúkra-
hús. Þeir höfðu neytt olíusósu eða
mæjones sem innihélt sýkt andar-
egg. Faraldurinn stóð í tvo mánuði
því langan tíma tók að finna orsak-
ir sýkingarinnar og meðan hélt fólk
áfram að sýkjast.
Árlega er talið að um 3 milljónir
tilfella af salmonellu-sýk-
ingu komi upp í Banda-
ríkjunum og rekja megi
um 2.000 dauðsföll til
þeirra. Alvarleg eftirköst
vegna þessara sýkjnga
eru m.a. liðagigt, bólgur
í hjartavöðva, sjúkdómar í tauga-
kerfi og beinhimnubólga. Heildarút-
gjöld vegna þessara sýkinga eru
talin nema um 1 milljarði dollara.
Aðspurður um dauðsföll hérlendis
af völdum salmonellusýkingar í
gegnum tíðina, kveðst Karl telja að
beint eða óbeint megi rekja einhver
dauðsföll til þeirra orsaka. Yfirleitt
sé þá um að ræða aldurhnigið eða
veikburða fólk.
Onnur umfangmesta hópsýking
vegna salmonellu sem um getur
hérlendis, kom upp í Búðardal árið
Um 100 tilfelli af salm-
onellasýkingu greinast
árlega hérlendis að jafn-
aði og eru yfir 80% þeirra
rakin til orsaka erlendis
frá, að sögn Franklíns
Georgssonar, forstöðu-
manns rannsóknarstofu
Hollustuverndar ríkisins.
Miðað við fjölda tilfella
að undanförnu má reikna
með að fjöldinn verði
verulega hærri í ár. Á
Bretlandseyjum svo
dæmi séu tekin, er talið
að allt að 90% tilfella
megi rekja til smits inn-
anlands.
1987. Alls greindust 74 einstakling-
ar með sjúkdóminn, en salmonellan
átti rætur að rekja til sýktra mat-
væla sem dreift var frá veitingasöl-
unni í Dalabúð frá 19. apríl til 27.
apríl. Sýkillinn leyndist í kjúklingum
og dreifðist fyrst og fremst í þremur
fermingarveislum sem haldnar voru
19. apríl, en einnig smituðust kost-
gangarar í Dalabúð, gestir þar og
einstaklingar sem smituðust af þeim
sem hlutu matarsýkingu í upphafi.
í fermingarveislunum voru 122
einstaklingar að meðtöldum heim-
ilismönnum og var þeim öllum sent
spurningablað í lok júní sama árs.
Svör bárust frá 100 einstaklingum,
eða 82% gesta og töldu 59 þeirra
sig hafa veikst. Lengstu veikindi
voru talin nema 56 dögum og
lengstu fjarvistir frá vinnu 70 dag-
ar, en þar var um að ræða mann
sem vann við matvælavinnslu. Veik-
indi hófust eftir minnst einn dag frá
neyslu kjúklinganna og mest eftir
átta daga. Að sögn Sigurbjörns
Sveinssonar læknis bendir lýsingin
á sýkingunni nú
og í Búðardal til
að eldri hópsýk-
ingin hafi verið
illvígari, enda
fólk orðið hættu-
lega veikt og
nokkrir veikir lengi, jafnvel vikum
saman. Sumir telji jafnvel að þeir
hafi aldrei náð sér að fullu eftir sýk-
inguna og er bent á liðbólgu- og
verki í því sambandi.
17% án einkenna
Um 17% þeirra sem sendu sýni
reyndust vera einkennalausir smit-
berar, eða fólk sem hefði aldrei vitað
af sýkingunni án hvatningar um að
skila sýni. Sigurbjörn segir þetta í
samræmi við niðurstöður sænskra
rannsókna á sama sviði.
Lýsing á veikindum var m.a. á
þá leið að fólk hafði kennt slapp-
leika, niðurgangs, kviðverkja, hita,
höfuðverks, velgju, köldu, slíms í
hægðum, uppkasta og blóðs í hægð-
um. Veikindi allflestra stóðu að með-
altali í um vikutíma. Fimm lögðust
á sjúkrahús, þar af ljórir sem teknir
voru að reskjast og fundu fyrir
þurrki og salttapi. Einn var lagður
inn vegna fylgikvilla.
Sigurbjörn Sveinsson, sem var
héraðslæknir í Búðardal þegar sýk-
ingarinnar varð vart, tók saman
skýrslu um málið fyrir svokallaða
salmonellunefnd heilbrigðis- og
tryggingaráðherra, en hún var kölluð
saman af þessu tilefni. Þar kemur
m.a. fram að Sigurbjörn telur lækna
almennt seina að grípa til saurrækt-
ana í rannsóknarskyni þegar sýking
kemur upp og matarsýkingar geti
farið dult þar sem margir læknar
sjá um sama sjúklingahópinn. Til eru
yfir tvö þúsund tegundaafbrigði af
salmonellu og valda þau öll sjúkdóm-
um hjá mönnum.
Sigurbjörn kveðst þeirrar skoðun-
ar að fyrsta greining á faraldri verði
að byggjast á einkennum sjúklinga
fremur en ræktun vegna þess tíma
sem hún tekur.
Talið er að alvarleiki sýkingarinn-
ar í fólki sé í réttu hlutfalli við
Tjölda bakteríanna í matvælun-
um, þ.e. því meira magn sem
neytt er, því meiri líkur á alvar-
legum veikindum. Nær fullör-
uggt þykir að salmonellusýk-
ing geti smitast manna á milli.
Innra eftirlit brýnt
„Almenningur hefur gleymt
ástæðum fyrir einföldustu
hreinlætisháttum og góðum
siðum við matargerð, meðferð
hrárra matvæla og áhalda, sem
komast í snertingu við þau. Á
þessu þarf að ráða bót, bæði
með kennslu í heimilisfræðum
í skólum og á almennum vett-
vangi. Einnig þarf að upplýsa
almenning um að sérstakrar
varúðar skal gæta við meðhöndlun
afurða dýra, sem alin eru í þröng-
býli,“ segir hann í skýrslu sinni.
Hann ítrekar sérstaklega að mat-
vælaiðnaðurinn verði að sýna fullan
metnað til að framleiða ómengaða
vöru.
„Nota verður þetta tækifæri til
að benda á það hirðuleysi sem víða
tíðkast við meðferð á úrgangi frá
sláturhúsum, vinnslustöðvum og
fiskvinnslustöðvum. Er ljóst að þetta
ráðslag dregur meindýrin að þessum
framleiðslustöðum og stóreykur
hættu á smiti í fullunninni vöru.
Framfarir á þessum vettvangi
verða engar ef ábyrgðarmenn þess-
arar starfsgreinar reyna að gera lít-
ið úr möguleikum til smitvarna í
opinberri umræðu. Vænlegast til
árangurs tel ég vera aukið innra
eftirlit þessara fyrirtækja með fram-
leiðslu sinni og skilyrðislaust fjár-
hagstjón ef upp kemst um gallaða
vöru,“ segir Sigurbjörn.
Hann kveðst telja að þessar at-
hugasemdir hafi mætt mikilli and-
stöðu í kerfinu, þar sem
menn hafi óttast kostnað
samfara innra eftirliti,
einkum í kjúklingaiðnaði.
„Síðar sama ár gerði Guð-
mundur Magnússon úttekt
á kostnaði við þessa sýk-
ingu fyrir ráðuneytið, þar sem kom
fram það mat að eingöngu tap vegna
minnkandi eftirspurnar á kjúkling-
um næmi 120 milljónir og þá var
ekki horft til meðferðarkostnaðar,
vinnutaps o.fl.,“ segir Sigurbjörn.
Hann segir sér ekki vera kunnugt
um að breytingar hafi verið gerðar
í matvælaiðnaði í kjölfar sýkingar-
innar í Búðardal. Fyrirmynd slíkra
breytinga hefði að hans mati átt að
vera mjólkuriðnaðurinn, sem hafi
fyrir löngu gert sér grein fyrir mikil-
vægi innra eftirlits.
Ákveðin tog-
streita innifal-
in í velferð-
arkerfinu
Litlar launa-
hækkanir
geta skilað
hærri launum
Morgunblaðið/Þorkell
TALIÐ er afar líklegt að salmonellusýkingin
á Ríkisspítölum og utan þeirra að undanförnu
stafi af neyslu rjómabolla en ekki er ljóst
hvernig sýkillinn barst í þær.
2.000 dauðs
föll árlega
í Banda-
ríkjunum
Frá vinnu í
um 70 daga
vegna
sýkingar