Morgunblaðið - 07.03.1996, Blaðsíða 8

8 B FIMMTUDAGUR 7. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
Mikil óvissa um skattalega
stöðu fjármagnsmarkaðar
VERULEGA skortir á að til
séu skýrar skattareglur
sem taka á skattalegri
meðferð fjármálafyrir-
tækja svo sem verðbréfasjóða og eign-
arleigufyrirtækja. Þá eru skattareglur
um hagnað og tap af sölu hlutabréfa
úreltar og taka ekki á gjörbreyttum
viðskiptaháttum og auknum viðskipt-
um með hlutabréf frá því núgildandi
lög voru sett. Þetta kom fram í er-
indi Ólafs Nilssonar, löggilts endur-
skoðanda, á ársfundi Verðbréfaþings
í síðustu viku.
„Um þessar mundir eru aðeins tíu
ár síðan viðskipti með hlutabréf hóf-
ust hér á landi á markaði," sagði
Óiafur. „Á þessum fáu árum hefur
markaðurinn verið að þróast og við-
skipti stöðugt að aukast. Atvinnulífið
hefur tekið stökkbreytingum, sam-
keppni hefur aukist og eignaraðild
að fyrirtækjum hefur orðið almenn-
ari en áður var. Kröfur fjárfesta um
arðbæran rekstur fyrirtækja hafa
stuðlað að aukinni hagræðingu með
endurskipulagningu og breyttum..
stjórnunarháttum í íjöida fyrirtækja.
Fullyrða má að þátttaka félaga á
hlutabréfamarkaði hafí í flestum til-
vikum eflt og styrkt stöðu þeirra og
gert þeim kleift að takast á við ný
verkefni.
í lögum nr. 9 frá 1984 var einstakl-
ingum heimilaður frádráttur frá tekj-
um að vissu marki vegna fjárfesting-
ar í atvinnurekstri, einkum vegna
kaupa á hlutabréfum í hlutafélögum
sem uppfylltu tiltekin skilyrði. Þessi
lög voru tímamótalög því þau voru
sett með víðtæku samkomulagi
btjómmálaflokka, en um langt skeið
hafði ríkt pólitísk togstreita um
skattalega stöðu mismunandi félags-
forma. I kjölfar lagasetningarinnar
skapaðist grundvöllur til aukinnar
þátttöku almennings í atvinnulífinu
með kaupum á hlutabréfum og hjólin
fóru að snúast, að vísu hægt fyrst í
stað en síðan með auknum hraða.
Ekki leikur vafi á því að lögin höfðu
mikil áhrif á þátttöku almennings í
hlutabréfakaupum og viðhorfi manna
yfirleitt til þátttöku í atvinnulífínu. Á
síðustu tíu árum hefur orðið til fjöldi
fyrirtækja á sviði íjármálastarfsemi.
Þar má nefna verðbréfamiðlun, rekst-
ur verðbréfasjóða, eignarleigur o.fl.“
Engar tæknilegar
lagfæringar frá 1978
„En hefur skattareglum verið
breytt í takt við nýjar atvinnugreinar
og breytta viðskiptahætti? spurði Ól-
Skattareglum varðandi fj ármagnsmarkaðinn
er á ýmsan hátt mjög áfátt þar sem þær
hafa ekki þróast í takt við gjörbreytta við-
skiptahætti. Ólafur Nilsson, löggiltur endur-
skoðandi, ræddi þessi mál í erindi sínu á
ársfundi Verðbréfaþings í síðustu viku.
afur. „Nei, það hefur því
miður ekki gerst. Segja
má að verulega skorti á
að til séu skýrar skatta-
reglur sem taka á
skattalegri meðferð flár-
málafyrirtækja svo sem
verðbréfasjóða og eign-
arleigufyrirtækja. Þá
eru skattareglur um
hagnað og tap af sölu
hlutabréfa úreltar og
taka ekki á gjörbreytt-
um viðskiptaháttum og
auknum viðskiptum með
hlutabréf frá því núgild-
andi lög voru sett. Það
má einnig segja að eng-
ar tæknilegar lagfæringar eða breyt-
ingar hafí í raun orðið á lögum um
tekju- og eignarskatt allt frá 1978
að þau grundvallarlög sem nú eru í
gildi voru sett. Það er nú svo komið
að það ríkir í raun mikil óvissa um
fjölmarga þætti er varða skattalega
stöðu fjármagnsmarkaðarins, ijár-
málafyrirtækja og viðskipti með
hlutabréf."
Ólafur benti á fjölmörg ákvæði
skattalaga sem gætu haft og reyndar
hefðu áhrif á viðskipti með hlutabréf.
Þannig væru hlutabréf í eigu einstakl-
inga utan atvinnurekstrar undanþeg-
in eignarskatti innan vissra marka.
Þessi fjárhæð væri 1.230 þúsund hjá
einstaklingi og tvöfalt hærri fjárhæð
hjá honum að því leyti sem eignimar
væru umfram skuldir. Arður væri
undanþeginn tekjuskatti innan tiltek-
inna marka eða 131 þúsund krónur
hjá einstaklingi og tvöfalt hærri fjár-
hæð hjá hjónum. „Þegar þessi ákvæði
komu til um þetta skattfrelsi hluta-
bréfa og arðs var markmiðið að jafna
nokkuð skattalega stöðu eða meðferð
mismunandi spamaðarforma, en
bankainnstæður hafa um langt skeið
verið undanþegnar eignarskatti hjá
einstaklingum og vextir af þeim und-
anþegnir tekjuskatti. Skuldir og
vaxtagjöld hafa þó áhrif
á skattfrelsið. Hins veg-
ar hafa ríkisskuidabréf
og vextir af þeim verið
algjörlega undanþegnir
bæði eignarskatti og
tekjuskatti óháð raun-
vemlegri skuldastöðu
einstaklinga.
Þrátt fyrir skattfrelsi
arðs og hlutabréfa inn-
an tiltekinna marka er
verulegur munur á
skattalegri stöðu hluta-
bréfa annars vegar og
annarra tiltækra spam-
aðarforma hins vegar
samkvæmt núgildandi
lögum. Heimild einstaklinga til að
draga frá tekjum kaup á hlutabréfum
í tilteknum félögum jafnar þó nokkuð
skattalega stöðu hlutabréfa. Frá-
dráttur þessi er nú að hámarki 104
þúsund krónur hjá einstaklingi og
helmingi hærri hjá honum en það
eru 80% af fjárfestingunni sem fást
frádregin. Ég hygg að það megi
segja að þessi frádráttur hafi haft
úrslitaáhrif á fjárfestingu minni fjár-
festa í hlutabréfum á síðustu ámm.“
Margskattlagður arður
Varðandi arðinn benti Ólafur á að
arður væri frádráttarbær hjá hlutafé-
lögum sem næmi allt að 10% af nafn-
virði hlutabréfa. Þá væri arður sem
gengi á milli félaga frádráttarbær hjá
greiðanda en skattskyldur hjá viðtak-
anda. „Fari arður fram úr 10%-mark-
inu er það sem umfram er ekki frá-
dráttarbært og að fullu skattskyldur
hjá viðtakanda hvort sem um einstakl-
ing eða félag er að ræða. Arðurinn
er því tvískattlagður í slíkum tilvikum
og getur í raun orðið margskattlagður
ef hann gengur oft á milli hlutafélaga
og fer fram úr 10% markinu af nafn-
virði hiutafjárins.
í nágrannalöndum okkar er al-
gengt að arðurinn sé ekki frádrátt-
Ólafur Nilsson
arbær hjá félögunum sem greiða
arðinn. Hins vegar hefur svonefnd
ígildisaðgerð við skattlagningu arðs
rutt sér til rúms en í henni felst að
við útreikning á skatti móttakandans
er tekið tillit til þess skatts sem félag-
ið greiðir. Raunverulega er ekki um
tvísköttun að ræða í þessum tilvikum,
og engan veginn margsköttun."
Úreltar reglur um
jöfnunarhlutabréf
Þá vék Ólafur jafnframt að útgáfu
jöfnunarhlutabréfa og var þungorður
um þau lagaákvæði. „Það má segja
að útgáfa jöfnunarhlutabréfa í
skattalegum tilgangi sé óþekkt fyrir-
bæri annars staðar en hér á landi.
En þessar reglur sem hér eru notað-
ar eru orðnar gjörsamlega úreltar
og raunar illframkvæmanlegar. Það
er mikil óvissa ríkjandi um nákvæm-
ar heimildir fyrirtækja til útgáfu
jöfnunarhlutabréfa og fjölmörg
matsatriði koma þar til skoðunar.
Samkvæmt núgildandi skattalög-
um þjónar þessi útgáfa jöfnunar-
hlutabréfa mikilvægu hlutverki samt
sem áður. Með heimild til útgáfu
jöfnunarhlutabréfa er veitt færi á
því að verðtryggja nafnverð hluta-
fjárins. Nafnverð hlutafjárins er til
viðmiðunar við ákvörðun á heimild
til útborgunar á frádráttarbærum
arði. Nafnverð hlutabréfa að við-
bættri ónotaðri heimild til útgáfu
jöfnunarhlutabréfa er til viðmiðunar
við útreikning á skattskyldum sölu-
hagnaði af hlutabréfum.“
Ölafur benti á að útgáfan væri
bundin tveimur meginskilyrðum. Út-
gáfan verður að vera byggð á raun-
verulegu verðmæti hreinnar eignar
hlutafélags í lok þess árs sem næst
er á undan útgáfuárinu. Útgáfan
má ekki vera hærri en svarar til
hækkunar á hlutafé félags í sam-
ræmi við almennar verðlagsbreyting-
ar frá 1. janúar 1979 eða þá innborg-
un hlutafjár eftir þennan tíma.“
„Að meta raunverulegt verðmæti
hreinnar eignar félaga hefur staðið
í mönnum. Á sínum tíma setti ríkis-
skattstjóri sér verklagsreglur um
matið sem falla ekki Iengur að því
sem menn telja raunverulegt verð-
mæti eigna. Má þar nefna að fast-
eignir hafa verið metnar á bruna-
bótaverði, skip á vátryggingarverði,
veiðiheimildir eru ekki metnar, hluta-
bréfaeign er metin á nafnverði að
viðbættum jöfnunarhlutabréfum sem
heimilt er að gefa út í viðkomandi
félögum burtséð frá markaðsvirði
félaganna og svo mætti lengi telja.
Þessar matsreglur geta bæði leitt til
verulegs ofmats og vanmats."
Skattareglur binda hendur
stjórnenda um of
Ólafur sagði að allar þessar
skattareglur hefðu oft tilviljana-
kennd áhrif á hlutabréfamarkaðinn
og margar þeirra þyrfti að laga að
breyttum aðstæðum. „Kjami málsins
er sá að atvinnulífið og fyrirtækin í
landinu eru of bundin af skattaregl-
um á hverjum tíma. Skattareglur
binda hendur stjórnenda og eigendur
atvinnufyrirtækja um of þegar
marka skal stefnu um fjármögnun
fjárfestinga eða arðgreiðslu til hlut-
hafa. Fyrirtækin þurfa að geta mótað
sína eigin stefnu á þessu sviði, t.d.
hversu hátt hlutfall af hagnaði skuli
greiða hluthöfum jafnframt því sem
litið er til markaðsverðs hlutabréfa
í félaginu á hveijum tíma. Útborgun
á arði ein og sér er hins vegar ekki
mælikvarði á arðsemi fjárfestingar í
hlutabréfum og þjónar ekki alltaf
bestu hagsmunum hluthafa. I þessu
sambandi skiptir verðgildi hlutabréf-
anna á markaði oft meira máli en
því miður er skilningur hluthafa hér
enn of lítill á þessu efni.
Það er í raun kominn tími til að
hverfa algjörlega frá útgáfu jöfnun-
arhlutabréfa í skattalegum tilgangi
jafnframt þvi sem koma þarf í veg
fyrir tvísköttun eða jafnvel marg-
sköttun arðs. Hlutafélög þurfa að
geta ákveðið arðgreiðslur til hluthafa
á grundvelli eigin stefnu og ákvæð-
um hlutafélagalaga án tillits til viðm-
iðunar við nafnverð hlutabréfa. Hér
eru mörg hlutafélög sem hafa full-
nýtt heimild til útgáfu jöfnunarhluta-
bréfa en eru með verulegt óráðstafað
eigið fé umfram nafnverð hlutabréf-
anna. Slík félög verða áfram að miða
arðgreiðslurnar að því marki sem
þær eru frádráttarbærar við nafn-
verð bréfanna."
Verulegar lagfæringar hjá
nefnd um fjármagnsskatt
Ólafur vék í lokin að tillögum
nefndar sem undirbúið hefur sam-
ræmda skattlagningu fjármagns-
tekna og sagði að þar örlaði örlítið
á birtu.
„Þrátt fyrir verulegar lagfæringar
sem nefndin leggur til á meðferð á
arði og hlutabréfum er gert ráð fyrir
að styðjast áfram við skattalegt nafn-
verð eða jöfnunarverð hlutabréfa
varðandi frádráttarbæmi hans og
reyndar áfram varðandi söluhagnað
hlutabréfa. Þessa viðmiðun hefði ver-
ið æskilegt að mínu mati að fella al-
veg niður þannig að arður yrði frá-
dráttarbær hjá félögum án takmörk-
unar en skattskyldur hjá viðtakanda.
Við gildistöku þessara hugmynda ef
að lögum verða er staða hlutafélaga
mjög mismunandi varðandi hlutfall
hlutafjár af eigin fé og heimild til
útgáfu jöfnunarhlutabréfa."
í FRAMKVÆMDANEFND Framadaga eru f.v. Ýmir Björgvin
Arthúrsson, Ingþór Karl Eiríksson, Geir Sigurður Jónsson og
Gunnar Freyr Guðmundsson.
Kynningarfundur KER um styrki í
tengslum við Evrópusamstarf
Tugur íslenskra
fyrirtækja
styrktur í fyrra
Dagbók
Framadagar
íHáskólanum
•FRAMADAGAR, atvinnulífsdagar
Háskóla íslands, verða haldnir frá
5 til 8. mars í Þjóðarbókhlöðunni.
Að þessu sinni mun AIESEC, alþjóð-
legt félag viðskipta- og hagfræði-
nema á íslandi, annast framkvæmd-
ina. Framadagar voru haldnir í fyrsta
skipti í mars 1995 að erlendri fyrir-
mynd og er ætlað að brúa bilið milli
háskóla, stúdenta og atvinnulífsins.
Á Framadögum 1996 mæta í Þjóð-
arbókhlöðuna föstudaginn 8. mars
fulltrúar 42 fyrirtækja í íslensku at-
vinnulífi og verða með kynningar-
bása þar sem starfsemi sérhvers fyr-
irtækis er kynnt nemendum. Þama
gefst nemendum kostur á að fræðast
um viðskiptalífið og kynna sér starf-
semi einstakra fyrirtækja. Markmið-
ið er að Háskóli íslands geti þróað
kennslu sína með tilliti til þarfa
markaðarins og nemendur geti gert
markvissari áætlanir um nám sitt.
Árið 1995 var áherslan lögð á kynn-
ingu fyrir viðskipta- og hagfræði-
deild og verkfræðideild Háskóla Is-
lands. Nú hafa nemar í lögfræði- og
raunvísindadeild bæst í hópinn.
Mánudaginn 4. mars var gefin út
handbók með ýmsum upplýsingum
um fyrirtækin. Þar koma m.a. fram
upplýsingar um fjölda starfsrnanna,
ýmsar tölulegar upplýsingar um
rekstur fyrirtækjanna og framtíðar-
markmið þeirra, t.d. í starfsmanna-
málum. Handbókin var prentuð í
3.500 eintökum og dreift til háskóla-
nema við upphaf framadaga. Þessa
dagana standa yfir hádegisfynrlestr-
ar í húsakynnum Háskóla íslands
um ýmis málefni sem tengjast Há-
skólanum, atvinnulífinu og nemend-
um.
Hádegisverðar-
fundurhjá
ÍMARKI
•ÍMARK efnir til hádegisverðar-
fundar í dag, fimmtudag, á veit-
ingastaðnum Carpe Diem kl. 12.00
þar sem fjallað verður um markaðs-
mál og möguleika á alnetinu. Frum-
mælendur verða þeir Stefán Hrafn-
kelsson, framkvæmdastjóri Margm-
iðlunar hf. og Gest Gestsson, mark-
aðsstjóra Margmiðlunar.
KYNNINGÁRMIÐSTÖÐ Evrópu-
rannsókn,KER, efnir til kynningar-
fundar um þá möguleika sem íslensk-
um fyrirtækjum stendur til boða í
Iðnaðar- og efnistækniáætlun Evr-
ópusambandsins þriðjudaginn 12.
mars kl. 13 í húsi Iðntæknistofnunar.
Tilgangur fundarins, að því er
fram kemur í frétt, er að gefa hag-
nýt ráð og leiðbeiningar um hvernig
staðið er að þátttöku í áætluninni,
sem er sú næst stærsta innan 4.
rammaáætlunar ESB. Á fundinum
mun Hallgrímur Jónasson, forstjóri
Iðntæknistofnunar, m.a^ fjalla um
árangurinn af þáttöku íslendinga í
þessari áætlun hingað til. Barry
Woodrow, starfsmaður Alpan hf.
mun einnig segja frá reynsiu fyrir-
tækisins af þessu sviði. Þáttöku verð-
ur að tilkynna fyrir 11. mars.
Um tuttugu íslensk fyrirtæki tóku
þátt í umsóknum um styrki vegna
samstarfsverkefna hjá fram-
kvæmdastjórn Evrópusambandsins á
síðasta ári og var helmingur þeirra
samþykktur. Flestar þessara um-
sókna voru á sviði upplýsingatækni.
Að sögn Emils Karlssonar hjá Iðn-
tæknistofnun er þó engin ástæða til
að ætla að aðrar greinar eigi síður
erindi í samstarfíð.
StarfsmennKER bjóða nú fyrir-
tækjum ókeypis ráðgjöf við að kom-
ast í tæknisamstarf við fyrirtæki og
rannsóknaraðila í Evrópu. Stjórnend-
ur fyrirtækja sem hyggja á samstarf
við fyrirtæki innan ESB á sviði rann-
sókna og þróunarmála, geta fengið
aðstoð og upplýsingar um þá mögu-
leika sem standa til boða hjá starfs-
mönnum KER á Iðntæknistofnun.