Morgunblaðið - 09.03.1996, Blaðsíða 8

8 * LAUGARDAGUR 9. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Ársskýrsla Stígamóta fyrir árið 1995
Nýtt mál hvern virkan dag
Kona nefnd sem
nauðgari í gögn-
um Stígamóta í
fyrsta sinn í fyrra
Á ÁRINU 1995 leituðu 472 ein-
staklingar til Stígamóta. Af þeim
voru 283 að leita sér aðstoðar í
fyrsta sinn. Rúmlega eitt nýtt mál
barst því að jafnaði alla virka daga
ársins. Frá stofnun Stígamóta fyrir
sex árum hafa samtals 1.949 ein-
staklingar Jeitað eftir aðstoð sam-
takanna. Árið 1995 er ein kona
skráð sem nauðgari, en hún gerði
tilraun til að nauðga kynsystur
sinni. Er það í fyrsta sinn sem kona
er nefnd sem nauðgari í gögnum
Stígamóta.
I ársskýrslu Stígamóta sem
kynnt var fréttamönnum, eru sifj'a-
spell skilgreind sem allt kynferðis-
legt atferli milli einstaklinga, sem
tengdir eru tengslum trausts, og
þar sem annar aðilinn vill ekki slíkt
atferli en er undirgefinn og háður
ofbeldismanninum á einhvern máta.
Nauðgun er skilgreind sem kynferð-
islegt ofbeldi, þar' sem einhver
þrengir sér að eða gerir tilraun til
að þrengja sér inn í líkama annarr-
ar manneskju og brýtur þar með
sjálfsvarnarrétt og sjálfstjórn henn-
ar á bak aftur.
Flestir fórnarlömb
sifjaspella
Guðrún Jónsdóttir félagsráðgjafi
og talsmaður Stígamóta, sagði at-
hyglisvert að samanburður milli ára
sýndi að þeir sem leita aðstoðar
koma úr öllum stéttum samfélags-
ins og af öllu landinu. „Sama gildir
um þá menn sem nefndir eru til sem
ofbeldismenn," sagði hún. I árs-
skýrslunni kemur fram að hlutfall
kvenna, sem leita aðstoðar hefur
allt frá stofnun verið á bilinu 92,2%
til 94%. Flestir sem komu árið 1995
voru fórnarlömb sifjaspella eða
63,7% og 31,4% komu vegna nauðg-
unar en 39 þolendur höfðu bæði
orðið fyrir sifjaspellum og nauðgun-
um og/eða kynferðislegri áreitni.
Af þeim 101 einstaklingi sem
Morgunblaðið/Ásdís
GUÐRÚN Jónsdóttir félags-
ráðgjafi og talsmaður Stíga-
móta.
hafði verið nauðgað hafði 15 verið
nauðgað ítrekað og átta verið beitt-
ir hópnauðgun. Leitað var til Stíga-
móta með þrjú börn vegna gruns
um að þau hafi verið beitt sifjaspell-
um. Málum sem snerta börn yngri
en 16 ára er vísað til barnaverndar-
nefndar eða lögreglu eftir því sem
við á.
84,5% þolenda
yngri en 16 ára
Samkvæmt skýrslunni er stór
hluti þolenda eða 84,5% innan við
16 ára aldur þegar ofbeldi er fram-
ið en þeir sem leita aðstoðar eru
flestir á aldrinum 15-40 ára.
„Börnum og unglingum er því
hættast við að verða fyrir ofbeldi
og svo hefur raunin verið öll árin,“
sagði Guðrún. „Það að ekki ei leit-
að eftir aðstoð fyrr en löngu síðar
er eðlilegt. Fólk gengur með at-
burðinn í sér í mörg ár áður en það
kemur til okkar.“
Athygli vekur að flestir þolenda,
sem leituðu aðstoðar árið 1995,
ólust upp hjá kynforeldrum eða
72,8%, en aðeins 10% ólust upp hjá
öðru foreldri og 9,5% hjá móður
og stjúpa. Fram kemur að 18,4%
þolenda bjuggu við líkamlegt of-
beldi í bemsku og 17% höfðu verið
beitt líkamlegu ofbeldi í hjúskap eða
sambúð. Samkvæmt skýrslunni
stóðu flest sifjaspellin yfir í eitt til
fimm ár og oftast hafði ofbeldið átt
sér stað á sameiginlegu heimili þol-
anda og ofbeldismanns eða á heim-
ili ofbeldismannsins.
Greint frá en
ekki trúað
Árið 1995 höfðu 22,6% þolenda
sagt frá ofbeldinu á meðan það
átti sér stað eða strax eftir að því
lauk. Helmingur hafði greint móður
frá atburðinum en í 35,9% tilvika
var þeim ekki trúað. Af þeim sem
leituðu til Stígamóta vora 94% kon-
ur og karlar voru 6% og er það
svipað hlutfall og‘ undanfarin ár.
Erfiðustu afleiðingar kynferðisof-
beldis eru sektarkennd og léleg
sjálfsmynd auk þess sem 19% þol-
enda höfðu gert tilraun til sjálfs-
vígs.
Samkvæmt skýrslunni höfðu 407
ofbeldismenn beitt þá 283 einstak-
linga kynferðisofbeldi, sem leituðu
til Stígamóta árið 1995. Hluti þol-
enda hefur því verið beittur ofbeldi
af fleirum en einum ofbeldismanni.
Fram kemur að tengsl milli þolenda
og ofbeldismanna eru í flestum til-
fellum vinir/kunningjar eða í 29,2%
tilvika. Athygli er vakin á að þeir
sem flokkast undir þann hóp eru
hvað börn snertir, bændur eða aðr-
ir sem börn eru vistuð hjá í sumar-
dvöl eða skammtímafóstur.
Ofbeldismenn
á öllum aldri
í 10% tilvika var ofbeldismaður-
inn ókunnur en í 6,1% tilvika var
um að ræða eiginmann eða sambýl-
ismann. Ofbeldismenn eru á öllum
aldri en í 10,8%-16,5% tilvika eru
ofbeldismenn 16 ára og yngri.
Flestir eru þó á besta aldri. Bent
er á að svo virðist sem algengt sé
að ungir piltar beiti sér yngri börn
ofbeldi af kynferðislegum toga og
er tekið fram að ekki sé um mein-
lausan læknisleik barna að ræða.
Þolendur upplifi það sem ógnandi
og meiðandi.
Arfgengur heilaæðasjúkdómur
Reynt að kort-
leggja gang
sjúkdómsins
Leifur Þorsteinsson
UNDANFARIN ár
hafa staðið yfir
rannsóknir á arf-
gengum heilablæðingum
vegna mýlildisútfellinga í
heilaæðum. Nokkrar ís-
lenskar flölskyldur bera
þennan sjúkdóm, en hann
erfist ókynbundið og ríkj-
andi sem táknar að sé ann-
að hvort foreldri með
erfðagallann í sér þá eru
fimmtíu prósent líkur á að
afkvæmi þeirra fæðist með
hann. Leifur Þorsteinsson
líffræðingur hefur átt hlut
að þessum rannsóknum.
Hvernig standa þessar
rannsóknir núna?
Það er verið að reyna
að kortleggja sjúkdóms-
ferlið með það að mark-
miði að geta hugsanlega
einhvern tíma í framtíðinni
gripið inn í ferlið og seinkað því.
Eg held þó að það sé of mikil bjart-
sýni að hugsa sér að þetta verði
læknað.
Breytir það einhverju að hægt
er að greina þennan sjúkdóm á
fósturstigi?
Já, vissulega. Ef þungaða kon-
an vill láta gera greiningu á
níundu til tólftu viku og kemst
að því að fóstrið hefur þennan
umrædda erfðagalla þá er hægt
að taka það. Ég er andstæðingur
ftjálsra fóstureyðinga en eigi að
síður finnst mér að slíkur erfða-
galli geri fóstureyðingu veijanlega
en Iít eigi að síður ekki svo á að
það sé nein allsheijar lausn á
málinu.
En myndi það ekki smám saman
verða allsherjar iausn ef öll fóst-
ur, sem hefðu slíkan erfðagalla,
væru fjarlægð?
Jú, vissulega, en ég held samt
sem áður að mannskepnan sé
þannig að það gerist ekki, málið
er miklu flóknara en það. Við er-
um menn og bæði verður alltaf
til fólk sem neitar jafnvel að fara
í rannsóknina og þótt það færi í
hana myndi það hugsanlega ekki
vilja láta fjarlægja hið gallaða
fóstur.
Hvað er þá til ráða?
Þá eru frekari rannsóknir á
sjúkdómnum augljóslega leiðin.
Það þarf því að afla meiri og betri
gagna um sjúkdómsferlið. Upplýs-
ingar og niðurstöður af þeim rann-
sóknum kynnu að hafa gildi við
rannsóknir á öðrum sambærileg-
um sjúkdómi í miðtaugakerfinu,
svo sem Alzheimer, en þessi sjúk-
dómur hefur að hluta
til sambærilegt birting-
arform.
Hvernig haga þessar
heilablæðingar sér?
Yfirleitt koma fyrstu
einkennin fram milli tvítugs og
þrítugs, í langflestum tilvikum.
Mörg dæmi eru um að fólk hafi
þá þegar verið búið að eignast
börn. Þess vegna hefur þetta hald-
ist í ættum. Fyrstu einkennin eru
háð því hvar blæðingin verður í
miðtaugakerfinu. Einkennin líkj-
ast þá stundum þeim einkennum
sem Alzheimersjúklingar fá. Þeg-
ar sjúkdómurinn sækir í sig veðrið
lamast sjúklingurinn oft og missir
meðvitund. Líkaminn nær sér aft-
ur á strik yfirleitt en nýjar blæð-
ingar verða fyrr eða síðar, þannig
getur þetta gengið aftur og aftur
allt upp í tíu ár eða lengur. Þrátt
fyrir allt þetta eru til einstaklingar
sem augljóslega bera gallann en
►Leifur Þorsteinsson er fædd-
ur í Reykjavík árið 1949. Hann
lauk stúdentsprófi frá Mennta-
skólanum við Hamrahlíð 1970
og BS-prófi í líffræði frá Há-
skóla íslands árið 1973. Hann
lauk doktorsprófi frá Óslóarhá-
skóla haustið 1981. Hann hefur
starfað við erfðafræðideild
blóðbankans frá 1982 og unnið
þar við margs konar rannsókn-
ir, meðal annars rannsakað arf-
gengar heilablæðingar. Leifur
er kvæntur Sigríði Friðgeirs-
dóttur hjúkrunarfræðingi. Þau
eiga tvö börn.
virðast eiga eðlilegt lífshlaup, en
þeir eru mjög fáir. Þetta þýðir að
þeir hafa eitthvað í sér sem veldur
þ.ví að erfðagallinn verður ekki
greinanlegur sjúkdómur.
Eru þetta ekki dýrar rannsóknir?
Jú, þær eru það. Sem dæmi
má nefna að tvö mikrógrömm af
efni sem ég hef þurft að nota við
rannsóknirnar kostar 56 þúsund
krónur. Þessar rannsóknir hafa
verið mjög vel styrktar, bæði af
opinberum aðilum og einnig af
Heilavernd, félagi sem aðstand-
endur þessara sjúklinga hafa
stofnað og starfar af miklum
krafti. Þau tæki sem félag þetta
hefur gefið erfðafræðideild Blóð-
bankans hafa líka gagnast við
miklu fleiri rannsóknir en bara
þessum sjúkdómi.
Eru til einhver lyf sem koma að
gagni í baráttunni við þennan
sjúkdóm?
Nei, því miður eru þau ekki tii,
en hugsanlega eygjum
við leið til þess að finna
meðferðarform sem
gæti seinkað sjúkdóms-
ferlinu eitthvað. Þó er
allt of snemmt núna að
segja eitthvað ákveðið um það.
Er nokkuð vitað um frumorsakir
þessa sjúkdóms?
Frumorsök þessa sjúkdóms er
stökkbreytt gen og við höfum eins
og fyrr sagði aðferðir til að greina
þennan galla í móðurkviði en við
getum ekki haft nein áhrif á ferli
sjúkdómsins.
Er ekki hægt að taka þetta stökk-
breytta gen í burtu?
Þetta gen er í öllum frumum
líkamans og gefur af sér afurð í
öllum líkamsvefjum og líkams-
vökvum í mismunandi styrk.
Genalækningar eru enn svo
skammt á veg komnar, að ekki
verður séð að þær komi að gagni
á næstum árum.
Frumorsök
er stökk-
breytt gen