Morgunblaðið - 09.03.1996, Page 26
26 LAUGARDAGUR 9. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREIIMAR
Að kasta steinum
úr glerhúsi
AÐ undanförnu hef-
ur verið mikið rætt, -
að vísu aðallega á síðum
Morgunblaðsins, um úr-
eldingu Mjólkursam-
lagsins í Borgamesi.
Þar hefur Morgunblaðið
tekið mjög einarða af-
stöðu gegn framkvæmd
úreldingarinnar. Allt
sem þar hefur verið
gert hefur verið vitlaust
framkvæmt og rangt að
staðið, að áliti greinar-
höfunda. Aldrei hafa
þeir samt bent á neinar
aðrar leiðir, heldur not-
að tvírætt orðalag,
dylgjur og rangfærslur,
ásamt óskyldum samlíkingum. Þetta
líklega til að rökstyðja mál sitt. Einn
spámaðurinn í þessari umræðu, er
nýi SÓL - kóngurinn Páll Kr. Páls-
son, sem á undanfömum misserum
hefur verið að reyna að ná í ókeypis
auglýsingu fyrir fyrirtæki sitt og
verða eins áberandi í samfélaginu
og forveri hans í Sól - Smjörlíki
h.f., með árásum á landbúnaðinn og
svokallaða milliliði hans. Páli Kr.
hefur nú tekist býsna vel upp við að
ná sér í auglýsingu, enda hefur
Mogginn tekið hann upp á arma sína,
alveg eins og gert var við Palla í
bókinni „Palli var einn í heiminum",
þegar hann vaknaði af draumnum
og kom tii veruleikans að nýju.
Um úreldinguna hjá KBB má
eflaust deila. Þar er þó ekki verið
að bmðla með almannafé. Þetta vita
allir sem hafa nennt að kynna sér
hvernig gamli Verðmiðlunarsjóður-
inn varð til og vilja fara með rétt
mál. Það er líka verið að vinna mark-
visst að því að lækka varanlega fram-
leiðsluverð íslenskrar mjólkur til
neytenda með þvi að hagræða og
fækka þeim sem era í úrvinnslu
mjólkur. Um þetta er nokkuð breið
samstaða í samfélaginu, þ.e. nauðsyn
þess að halda útsöluverði mjólkur
sem lægstu og á svipuðu verði og í
helstu nágrannalöndunum. Að þessu
hefur mjólkuriðnaðurinn verið að
vinna markvisst síðustu árin, - og
Marshal
Þórarinn Egill
Sveinsson
100 m „kafaraúr"
Verð aðeins
kr. 8.950,-
Stálúr 100 m vatnsþétt,
skrúfuð króna, hert gler.
fjuttúrio úra- og skartgrlpavorslun
Álfabakka 16 • Mjódd * s. 587 0706
f.xef fyt/HÁsA'on úrsmiður
ísafiröi • Aöalstrœti 22 • s. 456 3023
náð veralegum árangri.
Það er hins vegar líka
mjög eðiilegt að menn
séu ekki sammála um
aðferðimar við að ná
niður mjólkurverðinu.
Ég persónulega myndi
t.d. vilja fá að framleiða
miklu meira, og ná
verðinu þannig niður.
Það þýddi einhvern út-
flutning og útflutnings-
bætur, sem í mínum
huga eru ódýrastu at-
vinnuleysisbætur sem
kostur er á í dag.
í umræðunni tala
menn gjaman í dylgjum
um milliliði og almanna-
fé. Reykjavíkurbréf Morgunblaðsins
sunnudaginn 25.2.96, endar á því
að særa Samtök atvinnulífsins og
þingmenn til að skera upp herör
gegn þessari meintu misnotkun á
almannafé (sem varla getur talist
almannafé!). í framhaldi af þessu
Langar einhvern sér-
staklega til að ræða það
hvernig staðið var að
því að selja núverandi
eigendum Sól hf.? Þór-
arinn E. Sveinsson vill
það ekki en segist vita
um aðila sem sýndi
þessu mikinn áhuga.
langar mig til að spytja hvort ekki
hafí verið felldar niður einhveijar
skuldir þegar Sól - Smjörlíki h/f var
yfírtekið af bönkum og sjóðum lands-
manna? Á hvaða verði yfirtóku hinir
nýju aðilar? Hve mikið fé settu þeir
inn í fyrirtækið að nýju? Úr hvaða
vösum kom það fé? Hvernig var það
fé komið í þessa vasa? (Til að forð-
ast misskiining : Líklega með heiðar-
legum viðskiptum við þennan al-
menning, sem sagt almannafé, ekki
satt?) Getur verið að þar hafi verið
um svokallað almannafé að ræða ?
Langar einhvern sérstaklega til
að ræða það hvernig staðið var að
því að selja núverandi eigendum Sól
hf.? Ekki vil ég ræða það, en veit
þó um aðila sem sýndi þessu mikinn
áhuga, en komst aldrei almennilega
að málinu. Þannig er þetta nú bara.
Þeir sem þar réðu gangi mála völdu
sér ákveðinn farveg og fylgdu hon-
um. Það væri fáránlegt að halda því
fram að sá farvegur sé eitthvað rétt-
ari en hver annar. En vonandi gerir
hann nýjum rekstraraðilum hjá Sól
mögulegt að koma fótum undir fyrir-
tækið að nýju. Veri þeir velkomnir í
samkeppnina á þeim nótum sem hún
er hveiju sinni.
Höfundur er Mjólkursamlagsstjéxri
KEA, framkvæmdastjóri Safa-
gerðar og Smjörlíkisgerðar KEA,
er I stjórn OSS og á sæti 15 manna
nefnd.
•bLS -s/steme Laufenberg
■ Gott.úrval skurðarhnífa
F ylgir liugiir
máli?
DAGANA 17. til 20. febrúar var
ég í Berlín - á hinni árlegu alþjóð-
legn kvikmyndahátíð. Þar var ég
viðstödd sýningu á kvikmyndinni
„Benjamín dúfu“, en hún hafði ver-
ið valin til keppni á kvikmyndahá-
tíð barna. Salurinn var fullur af
þýzkum börnum og unglingum,
áreiðanlega um 300, sem fylgdust
dolfallin með örlögum Baldurs og
Benjamíns og allra
þeirra félaga. Að lok-
inni sýningu var efnt
til fundar með leik-
stjóra, Gísla Snæ Erl-
íngssyni, og áhorfend-
um. Og börnin spurðu
ótal spuminga - um
það hvort kötturinn
hefði dáið í alvörunni,
hvort íslenzk böm
mættu alltaf leika sér
úti á kvöldin, hvort
ekki- hefði mátt koma
í veg fyrir dauða Bald-
urs með því að breyta
handritinu o.s.frv. Þau
ætluðu aldrei að hætta
að spyija.
Og mér varð hugsað til þess,
hvað ein svona kvikmyndasýning
getur haft mikil áhrif. Hvað kvik-
myndin er sterk og áhrifamikil boð-
leið, leið til að skapa skilning og
velvild milli þjóða, milii heimsálfa.
Þarna sátu öll þessi börn sem berg-
numin af áhrifamætti kvikmyndar-
innar, og ég fann, að þau mundu
geyma minninguna og aldrei
gleyma þessu dularfulla landi norð-
ur í Dumbshafi.
Og af hveiju er ég að segja frá
þessu?
í upphafi árs var greint frá því
í Morgunblaðinu, að fyrrverandi
menntamálaráðherra, Ólafur G.
Einarsson, hefði hlotið kommandör-
kross af 1. gráðu Dannebrogsorð-
unnar fyrir starf hans í þágu dan-
skrar menningar á íslandi og
dönskukennslu.
Um svipað leyti birtist leiðari í
Morgunblaðinu, þar sem fjailað var
um norrænu málin og samstarf
Norðurlanda á jafnréttisgrundvelli.
Þar kom fram, að finnska ríkis-
stjórnin, sem nú fer með forystu í
norrænu ráðherranefndinni, hyggst
leggja mikla áherzlu á það að
styrkja stöðu finnsku og íslenzku í
norrænu samstarfi. Finnar vilji
leggja meiri áherzlu á að þýða upp-
lýsingaefni um norrænt samstarf á
íslenzku og finnsku, og að jafnframt
verði túlkað á milli skandinavísku
málanna og þessara mála.
í starfi mínu á undanförnum
árum sem framkvæmdastjóri Kvik-
myndasjóðs hef ég óhjákvæmilega
haft mikil samskipti við Norðurlönd
og orðið að bregða fyrir mig dönsk-
unni, sem ég lærði í þijú ár í gagn-
fræðaskóla og tvö ár í mennta-
skóla. Mér hefur fundizt - eins og
reyndar stóð í leiðaranum - að
bezti lykillinn að norrænu sam-
starfi væri að geta tjáð sig á sama
máli og viðmælandinn.
Þegar Svíþjóð og Finnland gengu
til samstarfs við Evrópulöndin
ásamt Dönum, urðu óneitanlega
þáttaskil í norrænni samvinnu.
Samstarf grannlandanna var í
hættu. Engu að síður samþykktu
þó fulitrúar á Norðurlandaráðsþingi
að efla og treysta samstarf Norður-
landa, halda áfram eins og ekkert
hefði í skorizt. En fylgdi hugur
máli?
Það gerðist skömmu seinna hér
heima, að umræða hófst um gildi
dönskunnar, og hvort ekki væri
réttast að gera ensku að fyrsta er-
lenda tungumálinu, sem kennt væri
í skólum landsins. Þótti manni þetta
skjóta skökku við á tímamótum, og
eiginlega vart hægt að velja óheppi-
legri stund, einmitt
þegar samstarf við
Norðurlönd virtist vera
að gliðna, og menn leit-
uðu allra leiða til að
efla það á nýjan leik.
Sem betur fer
ijaraði umræðan út,
þegar fv. menntamála-
ráðherra, hr. Ólafur
G. Einarsson, með að-
stoð danska sendiherr-
ans, Kiaus Ottos Kapp-
el, tók af skarið um
forgang dönskunnar í
skólum landsins.
í þessum sama leið-
ara Morgunblaðsins
segir einnig: „hins veg-
ar verður ekki fram hjá því gengið,
að fjölmargir finnskir og íslenzkir
stjórnmálamenn og aðrir þátttak-
endur í norrænu samstarfi, ekki
sízt þeiryngrí, búa einfaldlega ekki
yfir nægilega góðri kunnáttu í
skandinavísku málunum til að geta
skilið þau, hvað þá tjáð sig á þeim.
Það er alkunna, að í ýmsum nor-
rænum samtökum er nú notuð
enska, ef ekki á fundum, þá í óform-
legum samtölum manna á milli.“
Það var samþykkt að
halda áfram að kenna
dönskuna sem fyrsta
erlenda tungumálið.
Bryndís Sehram segir
að gera verði betur til
að vinna upp það sem
tapazt hefur á undan-
förnum árum.
Mín kynslóð lærði dönsku í þijú
ár sem skyldufag í gagnfræðaskóla
að viðbættum ‘tveimur árum, ef
haldið var áfram í menntaskóla.
Ég veit ekki betur en að fólk á
mínum aldri geti brugðið fyrir sig
dönskunni, skilið málið- og tjáð sig
á því. Og fram að þessu hefur Norð-
urlandasamstarfið farið fram á nor-
rænu tungumáli.
Eins og staðhæft er í leiðara
Morgunblaðsins, og ég veit af eigin
reynslu, þá hliðrar ungt fólk sér
hjá því að tala norrænt mál og skil-
ur ekki orð af því, sem sagt er.
Engu að síður lærir ungt fólk á
íslandi dönsku sem skyldufag í
fimm ár og síðan áfram, ef farið er
í menntaskóla - þ.e.a.s. tveimur
árum lengur en þegar mín kynslóð
var í skóla.
Og þá er ég loksins komin að
þeirri spurningu, sem ég ætlaði mér
að varpa fram. Hver er skýringin
á verri kunnáttu ungs fólks í Norð-
urlandamáli með fimm ára nám að
Bryndís Schram
Scetir sófar
d óviðjafnanlegu verði
HÚSGAGNALAGERINN
Smiöjuvegi 9 (gul gata) - Kópavogi - simi 564 1475 Opið mán.-fös. 13-18, lau. 11-14.
baki en þeirra, sem eldri eru og
lærðu dönsku aðeins í þijú ár? Það
verður fátt um svör, þegar spurt
er. Sumir segja, að danskan njóti
ekki virðingar, hafi engan tilgang,
kennarar séu áhugalausir og noti
jafnvel kennslustundir í annað.
Aðrir segja, að nemendur séu
áhugalausir og sjái engan tilgang
í að læra dönsku.
Það vita allir, sem einhvern tíma
hafa kennt, að það eru ekki allir
nemendur, sem einblína á tilgang
námsins, og kennarinn verður að
beita aga og lagni til að ná árangri.
En þetta er auðvitað ekki aðalat-
riðið, heldur sú menningarpólitík,
sem íslenzka þjóðin rekur og vill
reka.
Það eru söguleg pólitísk rök fyr-
ir því að varðveita kunnáttu okkar
í einhveiju norrænu máli. Örlög
okkar þjóðar hafa verið samofin
Norðurlöndunum frá ómunatíð, við
lutum stjórn tveggja þeirra öldum
saman, við sóttum menntun okkar
aðallega til Norðurlanda allt fram
á þessa öld, og viðskipti og verzlun
fóru fram í Kaupmannahöfn.
Og enn þann dag í dag eru menn-
ingarleg, pólitísk og viðskiptaleg
tengsl þjóðanna gífurlega mikil.
Þarf ekki annað en að nefna sam-
vinnu sveitarstjórna, vinabæja,
íþrótta- og unglingastarf, atvinnu,
verzlun, menntun o.fl. o.fl.
Við erum fámenn þjóð, og ekki
margir, sem mæla á okkar tungu.
I gömlum frásögnum kemur fram,
að við höfum alltaf lagt metnað
okkar í að geta ávarpað gesti á
erlendum tungum. Og því skyldum
við ekki gera það enn? Enskan er
augljóslega okkar annað mál, flest
börn á Islandi eru tvítyngd, við
búum á ensku málsvæði.
En hvað með dönskuna þá? Hvað
með annað Norðurlandamál!
Nú er það um finnskuna að segja,
að hún er ekki norrænt tungumál,
heldur á hún uppruna sinn í miðri
Evrópu. Aðeins brot af finnsku
þjóðinni finnur til skyldleika með
Norðurlandaþjóðunum. Því hlýtur
afstaða Finnanna í Norðurlanda-
samstarfinu að byggjast á allt öðr-
um grunni en okkar.
Það var samþykkt - með sem-
ingi þó - að halda áfram að kenna
dönskuna sem fyrsta erlenda
tungumálið. En það þarf að sýna
meiri rausnarskap, gera betur til
að vinna upp það sem hefur tapazt
á undanförnum árum. Það þarf að
snúa þróuninni við, fá Norðurlöndin
í lið með okkur, gera Norðurlanda-
málin eftirsóknarverð í augum nem-
enda og kennara.
Og þá kem ég aftur að því, sem
ég nefndi í upphafi - að kvikmynd-
inni og áhrifum hennar í nútíma
samfélagi. Hvernig kvikmyndin
getur kveikt í fólki, vakið það til
umhugsunar, aukið skilning, áhuga
og velvild.
Sjónvarpið er áhrifamikill fjöl-
miðill. Ríkissjónvarpið hefur mikil-
vægu hlutverki að gegna. Það á
ekki bara að vera til afþreyingar,
eins og tilhneiging virðist vera,
heldur ber sjónvarpið ábyrgð á
skoðanamyndun í þjóðfélaginu, ber
ábyrgð á menningu og varðveizlu
tungunnar.
Það þarf að visa veginn, benda
á kosti þess að kunna að tala við
frændur og vini, eiga við þá eðlileg
samskipti á máli, sem báðir skilja.
Því ekki að gera eins og Berlínarbú-
ar, reyna að ná til barna og ungl-
inga, sýna þeim myndir frá fjarlæg-
um löndum, gefa þeim færi á að
spyrja spurninga, kveikja í þeim!
Því ekki að nýta sjónvarpið betur
sem kennslutæki?
Höfundur er framkvæmdastjóri
Kvikmyndasjóðs íslands.