Morgunblaðið - 09.03.1996, Blaðsíða 27
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
LAUGARDAGUR 9. MARZ 1996 27
„ÞEIR, sem lifa lengi, verða
gamlir,“ sagði granni minn einn,
er ég hitti að máli. Og nú lifa
margir lengi, þökk sé bættri heil-
sugæslu og betri lífskjörum en
áður var um að ræða yfirleitt.
Aðstaða aldraðra snertir því ekki
þá eina, sem orðnir eru gamlir,
heldur einnig hina ungu. Fari allt
að sköpum, eiga þeir fyrir sér að
lifa lengi. Öllum aldursflokkum
ætti þannig að vera ávinningur
að því, að til komi embætti um-
boðsmanns aldraðra, en tillaga
þess efnis hefír nú komið fram á
Alþingi.
Kvartað er um, að fjöldi lífeyris-
þega sé ískyggilega mikill miðað
við fólk á starfsaldri og að þetta
hlutfall verði enn óhagstæðara í
náinni framtíð. En þegar talað er
um þetta, virðist gleymast sú blóð-
taka, sem framkvæmd fóstureyð-
inga er og hefir verið undanfar-
andi áratugi. Eldri borgarar, 67
ára og eldri, eru 10-15% af íbúa-
tölunni. Og með hliðsjón af því
m.a., sem hér var að vikið, eru
vissuiega gild rök fyrir því, að
stofnað verði embætti umboðs-
manns aldraðra. Það er mikil-
vægt, að með því sé fylgst að stað-
aldri, hver séu viðhorf hins opin-
bera til aldraðra og þetta sé tiltölu-
lega ódýr ráðstöfun gegn því, að
gengið sé á rétt þeirra.
Málefni aldraðra eru nú fyrir
margra hluta sakir brýnt dag-
skrármál og þá ekki síst þetta, að
öllum sé tryggð umönnun - sama
umhyggja sé ætluð öllum, hvað
sem líður efnahag og aldri.
Stöðug umræða á sér stað um
það, hverjir skipta eigi þjóðarkök-
unni og er auðvitað gott eitt um
það að segja. Hitt er lakara, að
svo virðist einatt, sem stefna eigi
kröfum unga fólksins til lífsgæð-
anna gegn gamla fólkinu. Látið
er að því liggja t.d., að eillilífeyris-
þegar fái of mikið af því, er til
skiptanna sé. En hér skyldu menn
fara með gát, eigi ekki að ráðast
á grundvallarréttindi. Ellilífeyris-
þegar hafa áunnið sér rétt á eftir-
launum með áratugagreiðslum í
ýmsu formi. Vinnulaun og eftirla-
un eru jafngild réttindi. Menn
mega því ekki túlka kostnaðinn
af ellilífeyrisþegum
þannig, að hann sé
borinn uppi af hinum
yngri. Hér er um tvö
jafnrétthá svið og ald-
ursskeið að ræða og
stéttarfélögin ættu
vissulega að bera hag
sinna gömlu félaga
fyrir bijósti jafnt og
þeirra, sem á starfs-
aldri eru.
Skattlagning
lífeyrisþega
Skyldu lífeyrisþeg-
ar hafa sloppið of vel - við skatt-
lagningu t.d.? Sumt virðist benda
til, að þannig líti ekki aðeins hand-
hafar ríkisvaldsins á, heldur líka
foiystumenn launþegahreyfingar-
innar. Eiga lífeyrisþegar öðrum
fremur að margborga skatt af
tekjum sínum - eða mundu jafn-
vel ekki þeir eiga kröfu til réttlátr-
ar meðhöndlunar?
Sú gerð löggjafarvaldsins, þar
sem launþegahreyfingin kom við
sögu, að flytja nýfengna leiðrétt-
ingu á skatti af lífeyrisgreiðslum
frá lífeyrisþegum til launþega,
bendir óneitaniega til, að svo sé
ekki litið á. Og ákvörðunin um
skattlagningu vaxtatekna lífeyris-
þega, þótt ekkert liggi fyrir um
slíka skattiagningu almennt, felur
í sér þann fordóm, að þeir sem
lengi hafa sýnt varúð og lifað
hófsömu lífi skuli gjalda þess sér-
staklega.
Margir hafa gjarnan viljað
tryggja afkomu sína í ellinni með
því að eiga nokkrar krónur í
banka. Það gerir mönnum auð-
veldara að ráða við óvænt útgjöld
að ógleymdum útfararkostnaðin-
um. Og burtséð frá þessu, er þetta
heilbrigð grundvallarregla, sem
ríkisvaldið ætti að styðja. Ekki
verður heldur séð, að þeir, sem
lifað hafa um efni fram, ættu að
komast léttar frá skyldunum við
samfélagið en hinir, sem sniðið
hafa sér stakk eftir vexti. Og
hvað sem því nú líður, eiga auð-
vitað allir þeir, sem borgað hafa
upp í eigin eftirlaun, rétt á að
fá þessa peninga endurgreidda
óskerta.
Morgunblaðið fjall-
ar hinn 1. mars um
„Frumvarp til laga um
réttindi sj úklinga“.
Þar er m.a. að finna
leiðbeiningar um
„meðferð við lok lífs“
og segir, að ákvarðan-
ir um þá meðferð skuli
teknar í samráði við
sjúklinginn og nán-
ustu ættingja hans.
Þetta virðist sjálfsagt
mál en ætti ekki hið
sama að gilda um
meðferð eftir lok lífs.
Ættu læknar t.d. ekki að virða
vilja látins manns, hafi hann fyrir
lok lífs tjáð andúð sína á krufn-
ingu eða ef menn hefðu ástæðu
til að ætla, að slík meðferð væri
andstæð viðhorfum hans. Og væri
ekki jafneðlilegt að taka tillit til
vilja vandamanna í þessu sam-
bandi, liggi ekkert fyrir um af-
stöðu hins látna?
íslensk löggjöf er að verulegu
leyti sniðin eftir því, sem gerist á
Norðurlöndum, en norræn löggjöf
varðandi þeta er nokkuð mismun-
andi. í Svíþjóð er ekki um að ræða
tryggingu fyrir því, að krufning
sé ekki framkvæmd, hver sem
afstaða hlutaðeigenda kann að
hafa verið eða vera, en í Noregi
og Danmörku er tekið tillit til
þessa. Ég tel engan vafa á að í
þessu efni ættum við fremur að
taka mið af Norðmönnum og Dön-
um en Svíum. Það á raunar við
um fleiri svið, sem er önnur saga.
Líkskurður og krufning hafa lengi
tíðkast og ljóst er, að þetta getur
varðað miklu í læknisfræðilegu
tilliti. Siðferðileg forsenda þess,
að lík séu notuð í þágu lífsins,
hlýtur þó að vera sú, að fyrir hendi
sé réttur til að fallast á slíkt eða
hafna. Samfélagið viðurkennir
eignarrétt, ráðskast yfirleitt ekki
með eftirlátnar eigur að geðþótta.
Mundi þá geta talist eðlilegt að
álykta, að þegar eftir andlátið sé
líkið eign samfélagsins, sem með-
höndla megi að vild, til þess að
fá vísindalegar upplýsingar eða
gera nákvæma sjúkdómsgreiningu
vegna útgáfu dánarvottorðs?
Svarið við þessari spurningu
virða vilja látins manns,
spyr Þorbergnr Krist-
jánsson, hafi hann fyrir
lok lífs tjáð andúð sína
á krufningu?
sýnist sjálfgefið, en svo virðast
þeir ekki líta á, sem valdið hafa.
Lög um dánarvottorð eru túlkuð
þannig, að ekki þurfi að taka til
greina fyrirmæli hins látna eða
andmæli vandamanna. En sé
horft til mannréttinda, hlýtur af-
staða hlutaðeigenda að vega hér
þyngra en álit læknanna. Nútíma-
tækni til sjúkdómsgreininga hefir
þá líka dregið mjög úr nauðsyn
þess, að krufning sé nánast við-
tekin regla, eins og sums staðar
virðist vera. Og jafnvel þótt geng-
ið sé út frá því, að krufning sé
gagnleg í læknisfræðilegu tilliti,
er ekki þar með sagt, að hún sé
veijandi frá siðferðilegu sjónar-
miði. Svo má að vísu virðast, sem
þetta varði eigi miklu, þar eð
flestir láta gott heita, að krufning
fari fram, sé þess óskað. Þetta
er þó míkið tilfinningamál fyrír
öðrum og þeir einstaklingar búa
í raun og veru við algjört rétt-
leysi. Vandamenn látinnar mann-
eskju munu að vísu spurðir yfir-
leitt, hvort þeir fallist á krufn-
ingu, telji læknir þörf á henni, en
það virðist einatt aðeins til mála-
mynda. Hér tel ég, að um sé að
ræða valdbeitingu, er eigi geti
gengið og löggjafínn hljóti að
taka á, þannig að tryggt verði,
að tekið sé tillit til vilja hlutaðeig-
enda um „meðferð við lok lífs“,
og þá ekki aðeins fyrir, heldur
líka eftir þau lok, sem hér um
ræðir.
Höfundur er fv. sóknarprestur.
- kjarni málsins!
Umboðsmaður aldraðra
Þingmálaþankar
Meðferð eftir lok
lífs
Þorbergur
Kristjánsson
Eiga læknar ekki að
MAZDA
323
Mim
4 huröu kr.
Aóntr genilr kosln
frd kr U 10.000
Komd», sknöaöu oa taklu í MAZDA M5-
því stuUur rcymluaksOir scgif mcira ea
mörg ord. Þaö scgja þcir scm valið kafa MAZDA
cftir hckilegan s;unanburó viö áöra bíla!
OPJD FRÁ Kl . 9-18, Í.AUGAUDVíLV 12-lb
HKí lAíiCm’ 59 - SIMJ 561 955«
Leirtau, glös, bönnur
og sbáíar.
Jafnvel sófar.
FuIIt af púöum.
mí| ÍHflfnd sMuí