Morgunblaðið - 09.03.1996, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 9. MARZ 1996 33
AÐSENDAR GREINAR
Gúrkuleikurinn
STUNDUM segja
menn sögur af ein-
hveijum g’úrkuleik og
hlæja mikið. Gúrku-
leikur tveggja ræn-
ingja í Bretlandi 21.
febrúar sl. var ekki
eins hlægilegur, en
þeir tálguðu gúrku til
líkis skammbyssu og
náðu með því að ræna
um 68.000 krónum úr
verslun í skjóli gúr-
kunnar. Hér á landi
voru um síðustu mán-
aðamót færðar til
hundruðir milljóna frá
skuldurum til fjár-
magnseigenda með sérkennilegum
gúrkuþjófnaði, sem er langt frá
því að vera hlægilegur.
Hærra verð en nokkru
sinni fyrr
í frétt í Morgunblaðinu um miðj-
an mánuðinn var frá því greint,
að grænmetisliður vísitölu neyslu-
verðs hafi hækkað um 51% milli
janúar og febrúar og það eitt hafi
hækkað vísitölu neysluverðs um
0,12%. Frá því er greint að græn-
metisliður vísitölunnar hefði ekki
verið jafnhár í febrúarmánuði þótt
leitað væri allt aftur til ársins
1988, en upplýsingar væru ekki
um þennan lið fyrir þann tíma. Sem
sagt hæsta verð á grænmeti sem
vitað er um. Frá því er greint í
sömu frétt, að gúrkur hafi hækkað
um 76% og meðalverð þeirra væri
mælt af Hagstofunni í febrúar 413
kr. kílóið. Ég hef reynt að Morgun-
blaðið er áreiðanlegur fréttamiðill
og taldi því eðlilegt að ganga út
frá því að þessi frétt væri rétt.
Jafn mikil hækkun á grænmetis-
lið vísitölunnar og Morgunblaðið
greindi frá hlaut að eiga sér ein-
hveijar óskynsamlegar skýringar.
Hvernig gat staðið á því, að verð
á grænmeti til neytenda væri nú
þrátt fyrir GATT og aðra fjölþjóð-
lega samninga hærra en það hefði
áður verið. Hér hlaut að vera
maðkur í mysunni.
Fyrsta hugsun mín var sú, að
hér hlytu ofurtollar þeir sem stjórn-
völd lögðu á meðfram GATT-
samningunum, að koma með full-
um þunga á neytendur. Önnur
skýring var vart tæk. En við frek-
ari skoðun gat það ekki verið skýr-
ingin vegna þess að EES-samning-
urinn tryggir fijálsan innflutning
á ýmsum tegundum grænmetis þar
á meðal gúrkum frá 1. nóvember
til 15. mars. Ofurtollarnir gátu því
ekki skipt máli. Þar sem innflutn-
ingur er nánast fijáls á þessum
tíma og fijáls samkeppni á að
tryggja neytendum lægra verð en
ella, þá var eitthvað sérkennilegt
að gerast. Eitthvað
annarlegt hlaut að
koma til. Hver var eig-
inlega að svindla á
hveijum, hvernig?
Hver svindlar á
liverjum?
Gat verið að verðið
væri nú hærra en
nokkru sinni fyrr
vegna aukins fram-
boðs á innlendri fram-
leiðslu og innflytjend-
ur stæðu sig ekki? Við
skoðun kom í ljós, að
Jón Magnússon svo var ekki. Mikill
innflutningur hefur
verið á gúrkum, fyrst frá Spáni
og nú frá Hollandi. Um mánaða-
mótin voru spænsku gúrkurnar að
mestu búnar, en þær hollensku að
koma í staðinn. Verð á þeim í inn-
flutningi skýrði ekki þetta ofurverð
á grænmeti eða þessa hækkun um
76%. Þar sem innflutningur á þess-
ari og skyldum vörum er nánast
fijáls, þá varð innlendum framleið-
endum heldur ekki kennt um að
verðið skyldi nú vera hærra en
mælst hefði áður. Málið gerðist
flóknara.
Næst var þá fyrir að skoða hvort
verklagsreglur Hagstofunnar við
mælingu á verðlagi gæti gefið
skýringu. Gat verið að Hagstofan
tæki eitthvað meðalverð án tillits
til neyslu? Við skoðun kom í ljós,
að svo var ekki. Hagstofan miðar
jafnan við lægsta verð sem er á
boðstólum í mismunandi verslun-
um þar sem úrtak er gert. Málið
varð nú enn óskýranlegra. Á mark-
aðnum var innflutt grænmeti ódýr-
ara en venjulegast hefur verið á
þessum árstíma og Hagstofan mið-
aði við lægsta verð i hverri versl-
un. Hvemig gat það þá gerst, að
grænmetisverð var samkvæmt út-
reikningi hærra en nokkru sinni
áður?
Fréttin er bæði rétt og röng
Við enn nánari skoðun komst
ég að þeirri merkilegu niðurstöðu
að frétt Morgunblaðsins væri í
sjálfu sér rétt, en hún væri um
leið alröng. Sérkennileg niðurstaða
það. Fréttin var rétt miðað við þær
heimildir og útreikninga sem vísað
er til í fréttinni, en það er hins
vegar algjörlega rangt, að nú sé
hærra verð á grænmeti en áður
hefur verið. Ástæða þessa er að
niðurstaða Hagstofunnar er ekki
rétt.
Ég vil taka það fram, að í sjálfu
sér er ekki við aðferðarfræði Hag-
stofunnar að sakast. Niðurstaðan
er þó fengin eftir of takmarkaða
skoðun sem tekur til of skamms
tíma, til þess að raunsönn mynd
< Afmælishátíð Félags
eldri borgara í Reykja-
vík o g nágreimi
FÉLAG eldri borgara í Reykjavík
® og nágrenni gengst fyrir Viku eldri
4 borgara þar sem boðið er upp á
| margvíslega dagskrá. Dagskráin í
dag er eftirfarandi:
Laugardagur 9.3. kl. 9.30.
Göngu-Hrólfar hefja vikuna og
leggja af stað frá Risinu, Hverfis-
götu 105, og hitta Hana-Nú hóp-
inn úr Kópavogi við Hlíðarfót við
Öskjuhlíð. Bifhjólasamtök Lýð-
veldisins, Sniglarnir koma.
4 Kl. 11.30. Komið aftur í Risið.
, j Páll Gíslason, formaður FEB, set-
Í ur afmælisvikuna. 12.00. Kaffi og
" brauð. Harmoníkuleikur, söngur
og fjöldasöngur undir stjórn Krist-
Vegna vísitöluleiks,
segir Jón Magnússon,
er greiðsluvandi
stöðugt fleiri fjöl-
skyldna óleysanlegur.
fáist af því sem er að gerast á
markaðnum.
Sama dag og Morgunblaðið upp-
lýsti að meðalverð á gúrkum væri
413 kr. mátti fá gúrkur í stórversl-
un á höfuðborgarsvæðinu á 165
kr. og næsta mánudag á eftir á
129 kr. Vondum kaupmönnum og
hárri verslunarálagningu var því
ekki um að kenna og það kom enn
betur í ljós, þegar ég skoðaði
verðkannanir sem Neytendasam-
tökin og Framleiðsluráð landbún-
aðarins hafa unnið sameiginlega á
þessum vörum með vikulegu milli-
bili í febrúar. Skýringin gat því
ekki verið önnur en sú, að þegar
Hagstofan kannaði verð á græn-
meti þá hafi viljað þannig til, að
einhveijir stórir smásöluaðilar hafi
á þeim tímapunkti verið uppis-
kroppa með innfluttar gúrkur og
því hafi útreikningurinn brenglast
með þeim hætti sem raun ber vitni
og orðið fjarri raunveruleikanum.
Verðmyndun og vísitölur
Eftir að hafa kannað þetta mál
þá er niðurstaða mín sú að verð á
grænmeti hafi ekki hækkað heldur
fremur lækkað. Því fer einnig fjarri
að verðið á þessum vörum sé nú
hærra en verið hefur um árabil.
Það er röng niðurstaða. Neytend-
um standa nú til boða ódýrari
gúrkur og annað grænmeti en oft
áður.
Þetta leiðir hugann að því hvern-
ig vísitala neysluverðs er reiknuð
út. Aðferðarfræðin kann að vera
rétt, en þær upplýsingar, sem lagð-
ar eru til grundvallar, eru miðað
við það dæmi sem ég hef hér rak-
ið of takmarkaðar. Röng niður-
staða eins og þessi veldur því að
hundruðir milljóna skipta um eig-
endur. Vísitölubundin lán skuldara
í landinu hækka sem nemur þess-
ari röngu niðurstöðu, líklega um
hálfan milljarð eða meira. Það leið-
ir aftur hugann að því hvort ein-
hver glóra sé í þeirri vísitöluviðmið-
un lána sem hér hefur viðgengist
of lengi. Benda má á í dæma-
skyni, að lánskjaravísitalan hefur
hækkað meira en sterkustu
gjaldmiðlar heimsins. En það er
líka röng niðurstaða sem er byggð
á öðrum röngum forsendum.
Það var ekki flókið að sjá að
hækkun vísitölunnar vegna
meintrar ofurhækkunar á gúrkum
var röng. En það er líklega erfið-
ara að finna út úr slíku í ýmsum
öðrum tilvikum. En spurningin er
þá hversu oft og hve miklu skeikar
og hvaða þjóðfélagslegar afleiðing-
ar hefur það?
Vegna þessa vísitöluleiks hafa
svo miklir fjármunir skipt um eig-
endur í rúman áratug, að greiðslu-
vandi stöðugt fleiri fjölskyldna er
óleysanlegur og ísland er ekki
lengur það land tækifæranna, sem
það var þegar ég var ungur og
vonaðist enn frekar til að það yrði
þegar bömin mín yxu úr grasi.
Afleiðingin er vaxandi landflótti
og þverrandi trú á möguleikum
þjóðarinnar til að búa sér góð lífs-
kjör í framtíðinni.
Er ekki kominn tími til að stokka
kerfið upp og taka upp eðlilegar
viðmiðanir í lánsviðskiptum? Ut-
vega það fjármagn sem þarf til að
Hagstofan geti haft nauðsynlega
yfirsýn yfir neysluverð í landinu
og reikni út meðalverð samkvæmt
því. Þarf ekki einnig að afnema
vísitöluviðmiðanir í lánsviðskiptum
svo að ástandið hér verði ekki að
enn harmþrungnari gúrkuleik.
Höfundur er formaður Neytenda-
félags höfuðhorgarsvæðisins.
ínar Pjetursdóttur. Kl. 14.00-
19.00. Afmælisbridskeppni.
Myndarleg verðlaun veitt. Kl.
14.00-15.00. Skoðunarferðir undir
leiðsögn: Listasafn Einars Jóns-
sonar, Njarðargötu, Ásgrímssafn,
Bergstaðastræti 74, Alþingishús-
ið, Friðrik Ólafsson tekur á móti
gestum. Skoðendur mæti á við-
komandi stöðum. Kl. 16.00. Leik-
sýningin í Risinu. Leikhópurinn
Snúður og Snælda sýna tvo ein-
þáttunga: Veðrið kl. átján og
Háttatími. Miðar við innganginn.
Kl. 20.00. Dansleikur í Risinu.
Jóna Einarsdóttir og Trausti Jóns-
son leika fyrir dansi.
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
839. þáttur
NÆR upphafi 829. þáttar stóðu
þessi orð frá umsjónarmanni:
„Fyrst er frá að segja, að við
V.S. virðum báðir íslenskan mál-
lýskumun og viljum að hver og
einn varðveiti sinn framburð, að
minnsta kosti að því leyti sem
ætla má að geymi hluta þess sem
einu sinni var almennur fram-
burður á landi hér.“
V.S. er Valgeir Sigurðsson
skjalavörður. Þessu sjónarmiði
hef ég lýst oftar en einu sinni
áður. Þessa er hér getið vegna
þess að mér þykir Valgeir ekki
hafa gert sig sekan um ofstæki.
En gefum nú orðið Theodór
Gunnarssyni í Reykjavík:
„Kæri Gísli.
Mig langar að leggja orð í
belg, varðandi bréf sem Valgeir
Sigurðsson sendi þættinum og
var til umfjöllunar í 829. þætti
laugardaginn 30. desember sl.
Eg get ekki stært mig af því,
að vera sérfræðingur um íslenska
tungu á nokkurn hátt, heldur er
ég einungis leikmaður eins og
hver annar. Ég er Reykvíkingur
að uppeldi, en tel mig hafa verið
heppinn að vera alinn upp af
ágætlega talandi Hornstrending-
um, sem aftur ólust upp við aga
og góða örvun. Ég tala sennilega
dæmigerða sunnlensku, þar sem
mér eru ekki tamar neinar sér-
stakar vestfirskar talvenjur,
enda hafa þær að mestu slípast
af mínu fólki fyrir löngu síðan,
hafi þær nokkurntíma verið til
staðar.
Ég tala semsagt sunnlensku
og tel mig gera það með mestu
ágætum. Ég heyri oft talaða
prýðilega, vel frambærilega
sunnlensku, málfræðilega agaða,
skýra og fágaða. Sunnlenskan
getur tekið á sig öll blæbrigði,
allt frá því að vera hátíðleg og
virðuleg til þess að vera flaust-
urslegt unglingamál, fullt af út-
lendum slettum. Það fer allt eft-
ir því hver talar og við hvaða
kringumstæður.
Það sem kom mér til að setj-
ast niður og blanda mér í umræð-
una er það ofstæki sem mér
finnst ég lesa á milli línanna í
skrifum Valgeirs um hinn eðla
norðlenska framburð. Mér finnst
ég oft hafa orðið var við þetta
áður á ýmsum vettvangi, þar sem
Norðlendingar hafa með ein-
hveijum hætti komist að þeirri
niðurstöðu, að þeirra mállýska
sé öðrum íslenskum mállýskum
æðri. Eða eins og Valgeir segir:
„Svo er það nú „röddunarleysið",
sem hijáir orðið flesta íslend-
inga“. M.ö.o. hrjáist ég sem sagt
af þessum „kvilla“, þar sem ég
beiti ekki fyrir mig þessari mar-
grómuðu norðlensku röddun! Ég
kannast einfaldlega ekki við það
að ég hijáist af þessum kvilla,
né heldur að hér sé yfírleitt um
kvilla að ræða. Ég tala einfald-
lega aðra mállýsku en Valgeir.
Ég geri mér auðvitað grein
fyrir því, að nota megi þessi sömu
rök fyrir því að röddunin hljóti
að vera upprunaleg, þar sem hún
sé reglan í nágrannamálunum,
en ég ítreka, að það finnst mér
ekki vera aðalatriðið hér.
Ég gæti skrifað margt og mik-
ið um þetta mál og mörg önnur
málfarsleg atriði sem ég hef velt
fyrir mér, en tel þetta nægilegt
í bili. Svo vona ég að mér hafi
ekki orðið alvarlegur fótaskortur
í sunnlenskunni, þar sem ég er
nú einu sinni að senda þessar
hugleiðingar á þennan virðulega
völl.“
Ég þakka T.G. kærlega þetta
bréf. Áð sjálfsögðu heldur hann
fram sínum framburði og sinna.
Slíkt er réttmætur metnaður. Og
ekki ber okkur að sneyða mál
okkar með því að eyða þeim litla
mállýskumun sem hér gætir eftir
landshlutum, með þeim fyrirvara
sem gerður er í inngangsorðum.
Um sjónarmiðin tvö, réttmæti
hins upprunalega annars vegar,
og hins vegar hvað þorri fólks
segir nú á dögum, hef ég áður
ljallað í löngu máli, og þar verð-
um við að gæta hófs og sann-
girni. Við megum hvorki gerast
steingervingar né nýjungagapar.
Hafa skal fornt mál í heiðri', en
sveigja tungu okkar að kröfum
tímans án þess að liggja flatir
fyrir hverjum vindgusti sem til
okkar kann að berast. í stuttu
máli sagt: vera geymnir á hið
góða og gamla og tilbúnir að
veita viðtöku því góða og nýja,
kröfuharðir, sveigjanlegir og
sanngjarnir.
Og mikið var notalegt að
heyra Ingimar Halldórsson á
ísafirði segja kómu og kómust.
Segi Vestfírðingar það sem
lengst.
★
Kona, sem ekki vill láta nafns
síns getið, hefur margt að athuga
við það sem hún heyrir í útvarpi
og les í blöðum.
1) Úr útvarpi: „næstu lög sem
við sjáum“. Þetta er afar skýrt
dæmi um vaxandi ofnotkun
sagnarinnar að sjá að enskum
hætti. Menn vilja nú „sjá“ hitt
og þetta, svo sem „sameiningu
félagshyggjuflokkanna", lægri
skatta og hærri framlög til líkn-
armála. Mjög margir vilja „sjá
breyttar áherslur“ á hitt og ann-
að. Ofnotkun sagnarinnar að sjá
er enn eitt dæmi um tuggutal
og málfátækt.
2) Skrifa í nýrri merkingu, fyrir
ensk áhrif: Menn eru teknir að
„skrifa ljóð“ í stað þess að yrkja
þau (á ensku to write poetry).
Út yfir þótti konunni taka þegar
önnur kona, sem var að búa til
leikrit, sagðist vera að „skrifa
sýningu“.
3) Lyklakippa er annað en
lyklahringur. Ef einn lykill er á
hringnum, hvað þá enginn, er
það ekki kippa. Einn silungur í
spotta er ekki kippa.
Seinna kemur fleira úr máli
konunnar.
★
Hlymrekur handan kvað:
í hálfaflöngum, of stórum hring
herra Aðalbjöm dansaði sving,
og aðrir af hrifningu,
ja, þeim hélt við rifningu
og sukku í ómegin salinn um kring.
★
Þeim lukkast sem les. Hólm-
kell Hreinsson þýddi úr ensku
(those who read succeed). Við
höfum stuðla í heiðri.